تعدیل نیروی انسانی

تعدیل نیروی انسانی Layoff به تعلیق موقت یا خاتمه خدمت دائمی کارکنان به از سازمان به دلیل مدیریت بهتر منابع انسانی یا کوچک‌سازی سازمان گفته می‌شود. به دلیل بحران‌های اقتصادی و الزام سازمان‌ها به تعدیل نیروی انسانی، بسیاری از سازمان‌ها در اقسا نقاط دنیا به انواع سیاست‌های مربوط به تعدیل کارکنان روی آورده اند. هنگامی که سازمان تعدیل نیروی انسانی را به عنوان دستور کار خود مطرح می‌نماید، به دنبال متعادل شدن و معتدل نمودن وضعیت منابع انسانی خود با ایجاد دگرگونی در مهارت‌ها و توانایی‌ها و یا به وجود آوردن شرایط جدید کار با افزایش روح مسئولیت پذیری از طریق ایجاد تنوع در کار، با توجه به نیازهای جدید ایجاد شده در جامعه می‌باشد.

حذف نیروی انسانی مازاد بر نیاز می‌تواند یکی از دشوارترین تصمیمات مدیریت منابع انسانی سازمان می‌باشد. هدف اصلی تعدیل، تقلیل نیروی انسانی نیست بلکه استفاده بهینه و مطلوب از نیروهای موجود خواهد بود. در این رابطه ممکن است در یک بخش از سازمان به افزایش نیرو نیاز باشد و در جای دیگر سازمان کاهش نیرو.

بنابراین، می‌توان متصور گردید که یکی از مهم ترین اهداف تعدیل نیروی انسانی کسب بهره‌وری بیشتر از طریق بهبود عملکرد کارکنان می‌باشد. بر همین اساس اجرای طرح تعدیل نیروی انسانی در صورتی که در یک چارچوب سیستماتیک و قانون‌مند هدایت و رهبری شود، می‌تواند سطح بهره‌وری نیروی انسانی را افزایش دهد. گرت تعدیل نیروی انسانی را فرایندی می‌داند که به منظور افزایش اثربخشی سازمانی، مدیریتی و همچنین اثربخشی کارکنان سازمان برای کاستن از هزینه بوروکراتیک سازمان صورت می‌گیرد.

مفهوم و ماهیت تعدیل نیروی انسانی

تعدیل در لغت به معنای برابر کردن، معتدل کردن، تقسیم کردن از روی عدالت (فرهنگ معین) و در اصطلاح به عنوان متناسب ساختن افراد با سازمان رسمی و انتخاب تعدادی از آنان برای پست‌های موجود و کاهش دادن افراد باقی مانده یا به اصطلاح ریزش نیروی انسانی می‌باشد.

در مورد معنا و مفهوم تعدیل نیرو (کوچک‌سازی سازمان)، نظرات مختلفی در بین پژوهشگران و نویسندگان وجود دارد. بعضی تعدیل نیرو را مجموعه فعالیت هایی از سوی سازمان می‌دانند که دارای ویژگی‌هایی زیر می‌باشد: عمدی هستند، منجر به کاهش تعداد کارکنان می‌شوند (با استفاده از برنامه‌های بازنشستگی، انتقال کارکنان به بخش‌های غیردولتی و…)، کارایی سازمان یا شرکت در زمینه کنترل هزینه و حفظ موقعیت رقابتی را موجب می‌شود و در نهایت، فرایندهای انجام کاربا کارکنان کمتر را به دنبال دارد.

برخی دیگرچنین عقیده دارند که: تعدیل نیرو و کوچک‌سازی به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که به بهبود عملکرد و کارایی سازمان و کاهش هزینه نیروی انسانی منجر می‌شود.

در شرایطی که سازمان با مازاد پرسنل مواجه باشد اقدام به محدود نمودن استخدام، کاهش ساعات کاری، بازنشستگی پیش از موعد و بازخرید کارکنان مینماید تا در این رهگذر همواره از یک تعادل مناسب در منابع انسانی مورد نیاز برخوردار باشد. این شیوه که از آن به عنوان طرح تعدیل نیروی انسانی یاد می‌شود، می‌تواند به نوعی تعادل بین شاغل و شغل، وظایف و اختیارات، یا هر نوع توازن دیگر که در تغییرات پرسنلی قابل تصور است، اطلاق گردد.

روش‌های تعدیل منابع انسانی

طرح تعدیل نیروی انسانی در دستگاه‌های دولتی به چهار روش انجام می‌شود:

• برکناری
• بازنشستگی پیش از موعد
• بازخرید
• حذف شغل

موضوع تعدیل نیروی کار در بسیاری از کشورهای دنیا اعم از سازمان‌های خصوصی یا دولتی امری معمول و جاری و ساری است. چه بسا افرادی که بصورت متناوب به استخدام یک شرکت یا سازمان درآمده و بنا بر ضرورتهای سازمانی دعوت به فعالیت شده و یا اخراج شده اند. افراد جذب شده یا تعدیل شده علیرغم تنش‌های موجود به روند عادی کاری خود برگشته و این موضوع را جزئی از فرهنگ سازمانی و اجتماعی خود پذیرفته اند. اما در کشورهائی که نظام‌های سنتی و سیستم‌های دولتی حاکم است، اجرای عملیات تعدیل نیروی کار امری بسیار دشوار بوده و دشوار تر از آن نیز برگرداندن نیروی اخراج شده به محیط کار است.

«تعدیل نیرو» که در حقیقت نامی‌دیگر بر همان فرزند ناخوانده کاهش نیروی انسانی سازمان‌ها و اخراج بعضی از آنها است، با همه آثار منفی که در گستره اجتماع با خود به همراه دارد، گاهی برای التیام کسب‌وکار تنها راه ‌چاره است. همانگونه که به تعویق‌انداختن یا پرهیز از این داروی تلخ پس از تجویز می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت و بقای کسب‌وکار باشد، انجام نادرست آن هم ضرری بیش از پیش دارد و دامنه آن را گسترده تر خواهد کرد. از یک سو کارفرمایان حاضر به پذیرش مجدد نیروهای تعدیل شده نبوده و از سوی دیگر نیز نیروی کار اخراج شده، سازمان قبلی را بعنوان دشمن خونی خود تلقی نموده و درصدد انتقام جویی بر خواهد آمد.

ضرورت و اهمیت تعدیل

در شرایطی که سازمان با مازاد پرسنل مواجه باشد اقدام به محدود نمودن استخدام، کاهش ساعات کاری، بازنشستگی زودرس و بازخرید می‌نماید تا از این رهگذر بتواند از یک تعادل مناسب در منابع انسانی مورد نیاز برخوردار شود. این شیوه که از آن به عنوان طرح تعدیل نیروی انسانی یاد می‌کنیم، می‌تواند به نوعی تعادل بین شاغل و شغل، وظایف و اختیارات و یا هر نوع توازن دیگر که در تغییرات پرسنلی قابل تصور است تلقی گردد. ممکن است بیان اهمیت تعدیل نیروی انسانی با توجه به برداشتی که از مفهوم آن در جوامع می‌شود، متفاوت باشد. زیرا امکان دارد به نظر بسیاری از کارکنان سیاست‌ها و رویه هایی که مدیریت سازمان آنها را منطقی، منصفانه و حیاتی می‌پندارند،

تعدیل منابع انسانی

بسیار غیرمنطقی، ناعادلانه و بی اهمیت تلقی شود. پس باید با توجه به نظام ارزشی حاکم، تصورات کارکنان را مدنظر قرار داده و نسبت به جهت‌گیری آنها حساس بود. بدیهی است که رفتار کاری افراد همواره یکنواخت نیست، بعضی به هنگام احساس عدم امنیت شغلی منفعل و منزوی شده در حالیکه برخی حالت تهاجمی به خود می‌گیرند و عده‌ای نیز به سختی در مقابل آن  مقاومت می‌کنند.

بنابراین واکنش افراد به طرح تعدیل از موضوعات اساسی مورد بررسی است که ممکن است فرد احساس کند مورد حمایت سازمان قرار نمی گیرد و بدین صورت عملکردش تحت تأثیر قرار بگیرد. عملکرد اشخاص تابعی است از حاصل ضرب سه عامل توانایی، مهارت و تلاش و کوشش در انجام وظایفش و بالاخره پشتیبانی. پشتیبانی‌های فیزیکی (ساختار سازمانی، تسهیلات کاری، پشتیبانی مالی و غیره) و پشتیبانی‌های روانی (حمایت روانی، پشتیبانی‌های لازم رفتاری و سازمانی)،

نتیجه‌گیری

هنگام صحبت از تعدیل نیروی انسانی باید توجه داشته باشیم که این مورد، مهم ترین رکن بلکه شالوده و اساس هر سازمانی می‌باشد. اما در فرایند برنامه‌ریزی نیروی انسانی در شرایطی خاص سازمان اقدام به تعدیل خواهد نمود که باعث حصول مهارت‌های جدید، جبران قابلیت‌ها و توانایی‌های از دست رفته سازمان و همچنین ایجاد ظرفیت‌های مناسب کاری با توجه به نیازهای جدید به وجودآمده برای سازمان شود.

به طور کلی می‌توان گفت که تعدیل نیروی انسانی یعنی اتمام کار بخشی از نیروی انسانی در یک سازمان و یا جایگزینی انها با هدف کاهش هزینه ها؛ تغییر در شیوه‌های کاری، خصوصی‌سازی بخشی از فعالیت ها، بالا بردن رانمان کاری و یا حذف بخش‌های اضافه یک سازمان می‌باشد که امروزه در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ و دارای حجم زیادی از فعالیت ها، امری بدیهی و پذیرفته شده است، به طوری که دائماً خبرهای تعدیل نیروی انسانی در شرکت‌های بزرگ و معتبر به گوش می‌رسد، بدون آنکه به اعتبار این سازمان‌ها خدشه‌ای وارد شود.

منبع: کتاب مدیریت استراتژیک منابع انسانی و روابط کار نوشته ناصرمیرسپاسی فصل سوم.