سواد دیجیتال
سواد دیجیتال Digital literacy مهارت استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای انجام فعالیت‌های روزمره و شخصی یا عملکرد شغلی است. واژه سواد در گذر زمان از تکامل تدریجی برخوردار بوده است. سواد دربرگیرنده مهارت‌های مورد نیاز برای هر شخص است تا بتواند نقش مناسبی را در جامعه ایفا کند.
ساده‌ترین حالت سواد مشتمل بر توانمندی کاربرد زبان است. بدین معنا که فرد باسواد قادر به خواندن، نوشتن و درک زبان بومی خود باشد. خواندن نوشتن هنوز بعنوان مهارت‌های اساسی در سواد به شمار می‌آیند. اما امروزه مهارت‌های دیگری نیز برای بهره‌گیری از اطلاعات، حضور در جهان ارتباطات و تعامل پویا با رسانه‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات لازم است. این گونه مهارت‌ها در عبارت «سواد دیجیتالی» خلاصه می‌شود که آنها را برای اولین بار بازور کوفسکی در سال ۱۹۷۴ میلادی مطرح کرد.
البته عبارت‌های دیگری همچون «سواد کامپیوتری» (مترادف با سواد، اطلاعات الکترونیکی و سواد فناوری اطلاعات) «سواد کتابخانه‌ای» «سواد رسانه‌ای» «سواد شبکه‌ای» (مترادف با «سواد اینترنتی» و «ابرسواد») و «سواد دیجیتالی» نیز مطرح شده است. با گسترش شبکه‌های ارتباطی و منابع الکترونیکی لزوم انتخاب بهترین و مرتبط ترین منبع براساس نیازهای اطلاعاتی مراجعه‌کنندگان ضروری است. مفهوم سواد دیجیتال با سواد اطلاعاتی نیز بسیار نزدیک است. در این مقاله کوشش شده است تا ابعاد مختلف این مقوله شناسایی و مفهوم‌سازی شود.
سواد دیجیتالی و فن‌آوری اطلاعات
رشد سریع منابع دانش بشری و ظهور و گسترش فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، بشر امروز را در یافتن منابع اطلاعاتی بسیار با سرگشتگی بی سابقه‌ای روبرو ساخته است، تنها راه غلبه بر این سردرگمی وتسریع در یافتن اطلاعات مورد نیاز، افزایش فراگیری‌های مهارت‌های سواد دیجیتالی است. مهارت‌های سواد دیجیتالی به دلیل گسترش شبکه‌های ارتباطی و منابع الکترونیکی به منظور انتخاب بهترین و مرتبط ترین منبع براساس نیازهای اطلاعاتی مراجعه‌کنندگان مورد توجه قرار گرفته است.
در واقع در چنین شرایطی شهروندان باید بیاموزند که چگونه می‌توان اطلاعات با کیفیت را با استفاده از منابع گسترده اطلاعاتی پیدا کرد و این منابع مرتبط و مناسب و نیز ابزارهای جستجوی آنها در قالب‌های دیجیتالی وغیر دیجیتالی بطور همزمان موجود و قابل دسترس هستند. سواد دیجیتال به مهارت‌های فن‌آوری اطلاعات وابسته است. فرد باسواد از نظر فن‌آوری اطلاعات قادر است تا رایانه‌ها، نرم‌افزارهای کاربردی، پایگاه‌های داده و فن‌آوری‌های دیگر را برای انجام امور گوناگون مربوط به تحصیل، حرفه و امور شخصی خود به کار گیرد. بنابراین افرادی که مایل هستند تا به سواد اطلاعاتی دست یابند ابتدا باید مهارت‌های تکنولوژیکی مربوطه را کسب کنند.
گزارش سال ۱۹۹۹ انجمن ملی اطلاعات در مورد تفاوت دو واژه فوق‌الذکر به شرح زیر می‌باشد. سواد اطلاعاتی شامل محتوا، ارتباطات، تجزیه و تحلیل، جستجوی اطلاعات و ارزشیابی آن می‌باشد در صورتی که فن‌آوری اطلاعات بسیار فراتر از مفهوم سواد رایانه‌ای است و به فهم عمیق و رو به افزایش فن‌آوری و استفاده ماهرانه از آن می‌پردازد. سواد اطلاعاتی آغازگر، حافظ و توسعه دهنده یادگیری مادام‌العمر است از طریق قابلیت‌هایی که فن‌آوری‌ها فراهم کرده‌اند.
ابعاد سواد دیجیتال
سواد اطلاعاتی به معنای آگاهی، درک و توانمندی افراد در استفاده کارامد از ابزارها و امکانات دیجیتال در جهت شناسائی، دستیابی، مدیریت، ارزیابی و تحلیل منابع دیجیتال، خلق دانش جدید و ارتباط با دیگران در زمینه کاری و اجتماعی است. بنابراین سواد دیجیتال در سه سطح قابل شناسائی است: شایستگی دیجیتالی، کاربری دیجتالی و انتقال دیجیتال.
شایستگی دیجتال سنگ‌بنای سواد اطلاعاتی است. شایستگی دیجتال شامل گستره وسیعی از مهارت‌ها است. میزان تمایل و توانائی افراد و گروه‌ها به استفاده از سواد دیجتال را منعکس می‌سازد و از مهارت‌های اولیه تا بسیار پیچیده را در برمی‌گیرد. شایستگی اطلاعاتی شامل: توانائی یافتن اطلاعات از وب، نگارش و ویرایش متن، ارتباط الکترونیک، عکاسی دیجیتال، کار با صفحه‌گسترده (اکسل-مترجم)، ارائه مطالب (پاورپوینت-مترجم)، کار با پایگاه داده و توانائی کار در محیط یک کامپیوتر شخصی است.
کاربری دیجیتال: در گذر از شایستگی دیجیتال به سواد اطلاعاتی، مفهوم کاربری دیجتال نقش مهمی ایفا می‌کند. کاربری دیجیتال یعنی توانائی افراد در استفاده از شایستگی دیجیتال در شرایط زندگی فردی، اجتماعی و سازمانی.این نوع کاربری شامل حل مسائل، تکمیل کارها، دستیابی به اهداف جانبی کار و تجربه استفاده از توانمندی‌های دیجتال در شرایط کاری برمی‌گردد. بنابراین کاربری دیجیتال در عملکرد افراد منعکس می‌شود و به این نکته اشاره دارد که چقدر افراد در زندگی روزمره از توانمندی دیجیتال خود استفاده می‌کنند.
انتقال دیجیتال: سطح نهائی سواد دیجیتال تحت عنوان انتقال دیجیتال مطرح شده است. منظور از انتقال دیجیتال استفاده خلاقانه از توانمندی دیجیتال در جهت گسترش توان و دانش حرفه‌ای است و خلق موقعیت‌های جدید برای بهره‌گیری از توانمندی‌های درونی است که بدون استفاده از امکانات دیجیتال امکان‌پذیر نیست. گسترش دانش با استفاده از بکارگیری خلاق و نوآورانه از توان دیجیتال میسر است. این تغییرات می‌تواند ر سطوح فردی یا گروهی رخ دهد. این سطح از سواد دیجیتال بسیار حیاتی و با اهمیت است.
خلاصه و جمع‌بندی بحث
جوامع پیشرفته با استفاده موثر از فناوری‌ها در کسب‌وکارهای خود، راه اندازی شرکت‌های نوپا (استارتاپ‌ها) و اپلیکیشن‌ها توسعه اقتصادی خود را موجب شده‌اند. پیش نیاز موفقیت در کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، داشتن سواد دیجیتال است که بازیابی و دسترسی به اطلاعات مرتبط را امکان‌پذیر می‌سازد. نرخ بالای بیکاری در ایران فعالیت‌های کارآفرینی و اشتغال زایی را می‌طلبد.
بخش بزرگی از این فعالیت‌ها می‌تواند مبتنی بر فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باشد که هزینه آغاز و سرمایه گذاری چندانی را نمی‌طلبند. نمونه هایی از این فعالیت‌ها را می‌توان در کسب‌وکارهای آنلاینی مانند اسنپ، دیجی کالا، علی بابا، ایوند دید که فقط یک فکر خلاق و مهارت استفاده از فن آوری‌ها موجب ایجاد آنها شده است. برای سنجش این مقوله از پرسشنامه سواد دیجیتال یا پرسشنامه سواد رسانه‌ای استفاده کنید.
ابعاد مختلف سواد دیجیتالی شامل شایستگی، کاربری و انتقال دیجیتال می‌باشد. شایستگی رکن اولیه موضوع است و به توانمندی استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات اشاره دارد. به عبارت دیگر سواد اطلاعات شامل استفاده صحیح و به‌هنگام از شایستگی دیجیتالی در شرایط زندگی عادی است. کاربری دیجیتال به استفاده از توانمندی‌های دیجیتال در حل مسائب برمی‌گردد. در نهایت نیز موضوع انتقال به گسترش توانایی توسعه دانش حرفه‌ای و تسهیم آن با دیگران بر می‌گردد. در دنیای امروز باید دانایی را در دستور کار قرار داد و دانش باید به خِرَد تبدیل شود تا موفقیت حاصل آید.
منبع: سواد دیجیتال نوشته شیما حق وردی نشر الکترونیک پارس مدیر
دانلود فصل دو و ادبیات پژوهش سواد دیجیتال
فصل دو شامل مبانی نظری و ادبیات پژوهش سواد دیجیتال به صورت فایل ورد همراه با منابع فارسی و انگلیسی
