زنجیره تامین ارتجاعی

زنجیره تامین ارتجاعی (Resilient supply chain) به قابلیتی اشاره دارد که سبب می‌شود زنجیره تامین در برابر ریسک‌ها و حوادث پیش‌بینی نشده واکنش مناسبی نشان دهد. انعطاف‌پذیری یا ارتجاعی بودن مدیریت زنجیره تامین توانایی برای مواجهه با ریسک و وقایع غیرمنتظره است.

از طریق انعطاف‌پذیری زنجیره تامین باید بتوان به تغییرات سریع، پاسخ مناسب داد و توان سازمانی را بازیابی کرد و دوباره به حالت و موقعیت طبیعی برگشت. بنابراین مدیریت ریسک ادراک‌شده عنصری کانونی در این زمینه ایفا می‌کند. این ویژگی در مدیریت زنجیره تامین لارج (LARG) حرف R را شکل می‌دهد و یکی از ارکان زنجیره تامین لارج محسوب می‌شود.

تحولات سریع و پویایی محیط، تغییر در شیوه تعاملات شرکت‌ها با تامین کنندگان و مشتریان، پیچیدگی بازارها، کاهش دوره عمر محصولات و اهمیت یافتن زمان پاسخگویی به مشتریان، ضرورت انعطاف پذیری زنجیره تامین را به عنوان عاملی حیاتی برای رقابت‌پذیری سازمان دو چندان کرده است. از این رو، امروزه انعطاف پذیری به یکی از مفیدترین و ضروری ترین ابزارها در فضاهای همراه با رقابت و عدم اطمینان تبدیل شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی ادبیات و مدل‌های مختلف مربوط به انعطاف پذیری به ویژه انعطاف پذیری زنجیره تامین طی سالهای گذشته، عوامل‎ اساسی و موثر بر انعطاف پذیری زنجیره تامین را شناسایی و چارچوبی نظری و مفهومی را ارائه کند.

تعریف زنجیره تامین ارتجاعی

واژه قابلیت ارتجاعی در زنجیره تامین برای نخستین بار بوسیله شفی (۲۰۰۵) گسترش پیدا کرد. به عقیده وی، این واژه از علم مواد سرچشمه می‌گیرد. براین قابلیت ارتجاعی زنجیره تامین به صورت زیر تعریف شده است:

توانایی زنجیره تامین برای واکنش در برابر حوادث غیرمنتظره و حفظ تداوم عملیات شبکه فعالیت‌های سازمانی در سطح مطلوب. در تعریفی دیگر قابلیت ارتجاعی عبارت است توانایی زنجیره تامین برای برگشت به حالت ابتدایی (پیش از بی‌نظمی) یا حرکت به سوی وضعیت جدید که مطلوبت‌تر از پیش است.

تاکنون روش‌ها متعدد مدیریت ریسک تنها برای کاهش تاثیرات نامطلوب حوادث طرح‌ریزی شده‌اند. در حالیکه نتایج مطالعات نشان می‌دهد که قابلیت ارتجاعی زنجیره تامین علاوه بر مدیریت حوادث ناشی از تغییر و پیچیدگی محیط کسب‌وکار، باعث بهبود عملکرد شرکت در بلندمدت می‌شود. بنابراین جنبه مهم دیگری که ایجاد و توسعه قابلیت زنجیره تامین ارتجاعی را برای سازمان‌ها ضروری می‌سازد، ایجاد و تداوم رقابت‌پذیری با استفاده از انعطاف‌پذیری است.

عوامل موثر بر زنجیره تامین ارتجاعی

سازه‌ها و عوامل موثر بر قابلیت ارتجاعی زنجیره تامین عبارتند از:

• عوامل سازمان‌محور
• عوامل مشتری‌محور
• عـوامل فرایندمحور
• عوامل اطلاعات‌محور

عوامل موثر بر زنجیره تامین ارتجاعی

در نهایت نیز، بر اساس میزان مشابهت میان عوامل مؤثر، طبقه بندی در چهار عامل کلی عوامل رابطه محور، عوامل مشتری محور، عوامل فرآیند محور و عوامل سازمان محور با به کارگیری ابعاد مدل ترکیبی اسکاپ کارت امتیازی متوازن انجام گرفت. عناصر اطلاعات محور عبارت است از مجموعه‌ای از عوامل که در ارتباط با روابط و اطلاعات میان ارکان سازمانی است. عناصر مشتری محور عبارت است از مجموعه‌ای از عوامل که به طور مستقیم با مشتری و درک او از کالا/خدمات سازمان در ارتباط است. عوامل فرآیند محور عبارت است مجموعه‌ای از عوامل که به طور مستقیم در ارتباط با فرآیندهای سازمانی است. در نهایت عوامل سازمان محور عبارت است از مجموعه‌ای از عوامل که به طور مستقیم در ارتباط با سازمان، مدیریت و عملکرد آن نسبت به مشتری است.

خلاصه و جمع‌بندی

 تغییرات سریع و پیشرفته در صنایع و کسب‌وکارها از یک سو و شرایط اداره در بنگاه‌های داخلی اقتصادی بر اهمیت انعطاف‌پذیری زنجیره تامین دلالت دارد. توسعه صادرات و حضور در عرصه رقابت جهانی از سوی دیگر نیز به زنجیره تامین ارتجاعی اشاره دارد. اکنون سازمان‌ها به فکر دستیابی به راهبردها و توانمندی هایی برای تولید انواع گوناگونی از محصولات با توجه به نیاز مشتریان در کوتاه ترین زمان و با کمترین هزینه هستند.

هدف زنجیره تامین ارتجاعی بهبود کیفیت، ایجاد نوآوری در محصولات و خدمات و به طور کلی، انعطاف پذیری بیشتر سازمانی در پاسخ به نیازهای محیطی است. از این رو، ضرورت تعریف و به کارگیری مدل انعطاف پذیری زنجیره تأمین امری اجتناب ناپذیر است. بیشتر سازمان‌ها و شرکت‌ها (تولیدی، خدماتی و …) در جستجوی دستیابی به این شیوه هستند. در همین راستا مدل‌های بسیار زیادی در حوزه مطرح شده است که هر کدام از دیدگاه خود مسئله انعطاف پذیری را مورد بررسی قرار داده‌اند.

آنچه به عنوان یک مسئله اساسی پیش روی مدیران و تصمیم گیرندگان زنجیره تأمین قرار دارد، عدم وجود مدلی جامع پیرامون مسئله انعطاف پذیری زنجیره تأمین است. یاید عوامل کلیدی  انعطاف پذیری زنجیره تأمین شناسایی شود. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که ۹ عامل اساسی زیر به ترتیب: توانایی مدیریت و پاسخ سریع به تغییرات درون و برون سازمانی، تغییر ساختار تولیدی خدماتی در حداقل زمان ممکن، به کارگیری تأمین کنندگان چندگانه، توانایی به اشتراک گذاری سریع اطلاعات، استفاده و یکپارچه سازی ابزار فناوری اطلاعات در سازمان، فرآیندهای تولیدی و خدماتی منعطف، توانایی سازمانی در مدیریت مخاطرات سیاسی و اقتصادی رتبه‌های بالای انعطاف پذیری سازمان دارا هستند.

منابع

الگوی مفهومی انعطاف پذیری زنجیره تامین نوشته میلاد آقایی و رضا آقایی

مدلی برای قابلیت ارتجاعی زنجیره تامین نوشته لعیا الفت و همکاران