مقوله و مقوله‌بندی کردن در تحلیل کیفی

مقوله‌ها (Content Categories) الگوها یا مضامینی هستند که به صورت مستقیم در متن یا مصاحبه مورد اشاره قرار گرفته‌اند. مقوله و مقوله‌بندی کردن کلید تحلیل محتوا و تحلیل مضمون در روش تحقیق کیفی می‌باشد.

تحلیل محتوای متن و نوشتارها با هرمنوتیک و تحلیل متون کتاب‌های آسمانی آغاز شد بنابراین قدمتی به بلندای تاریخ دارد. ﺍﻧﺴﺎﻥﻫﺎﻯ ﺑﺪﻭﻯ ﺑﺮﺍﻯ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺍﺯ ﺍﻳﻤﺎء ﻭ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻭ ﭘﻴﺎﻡﻫﺎﻯ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﻣﻰﻛﺮﺩﻧﺪ. ﺍﻣﺮﻭﺯ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺭﻭﺍﺑﻂ ﺭﻭﺯﻣﺮﻩ، ﺩﺭ ﺩﻧﻴﺎﻳﻰ ﺍﺯ ﺍﺷﺎﺭﺍﺕ ﻭ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ ﺯﻧﺪﮔﻰ ﻭ ﻫﺮ ﻛﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﺍﻳﻂ ﻣﻜﺎﻧﻰ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﻰ ﺩﺭ ﺫﻫﻦ ﺧﻮﺩ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ. پژوهشگر از طریق کدگذاری در تحلیل کیفی به دنبال شناسایی مقوله‌ها و واحدهای مضمونی است.

به‌طور کلی هر پژوهشی با هر روشی که ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﻮﺩ، ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺩﻫﺪ که همان الگوی معانی نهفته در داده‌ها است. اطلاعات توصیفی در بیان نتایج تحلیل اهمیت چندانی ندارد و باید مقوله‌ها شناسایی شوند. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، ﻫﺪﻑ ﺍﺻﻠﻰ ﺑﺮﺭﺳﻰ ﻧﻘﺶ ﻭ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺩر روش‌های کیفی ﺍﺳﺖ. در این راستا نخست ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ در تحلیل کیفی پرداخته می‌شود. ﺳﭙﺲ شیوه شناسایی مقوله‌ها و مقوله‌بندی کردن تشریح می‌شود.

ﺍﻫﻤﻴﺖ مقوله و مقوله‌بندی کردن

ﻣﻮﺭﻳﺲ ﺩﻭﻭﺭژﻩ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ ﺍﺯ ﺑﺮﻟﺴﻮﻥ ﺑﻴﺎﻥ ﻣﻰﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪﻯﻫﺎﻳﺶ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻰﺧﻮﺭﺩ. ﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﺍﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻴﺎﻥﮔﺮ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺩﺭ ﺗﻜﻨﻴﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺑﻪ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻘﻮﻻﺗﻰ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﺳﺖ. ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻯ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻭ ﻣﻌﺮﻑﻫﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺍﺯ ﮔﻔﺘﺎﺭﻫﺎﻯ ﺑﺎﻻ، ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﻰﺷﻮﺩ ﻭ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻃﺮﺍﺣﻰ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﻗﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻯ ﺑﻪ ﺧﺮﺝ ﺩﻫﺪ.

ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺷﺮﻭﻃی ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣیﺷﻮﺩ. ﺍﻳﻦ ﺷﺮﻭﻁ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ:

• ﻋﻴﻨﻴﺖ (Objectivity)
• ﺍﻧﺘﻈﺎﻡ (System)
• ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ (Generality)

ﺍﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪﻱ ﺑﺎﺭﺯﺗﺮ ﺩﺭ ﺗﻌﺎﺭﻳﻒ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻭ ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ.

ﻭﻗﺘﻰ ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺍﺯ ﻋﻴﻨی ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻰ ﺑﺘﻮﺍﻥ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻛﻴﻔی ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻣﻮﺭ ﻋﻴﻨی ﺑﺪﻝ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺍﻳﻦﻛﻪ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻣﺤﻘﻖ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎﻥ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻥ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﺟﺰ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﻭ ﻣﻘﻮﻻﺕ ﺩﻗﻴﻖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ. ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﺍﻧﺘﻈﺎﻡ، ﺍﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺯﻣﺎﻧی ﺻﻮﺭﺕ ﻣیﮔﻴﺮﺩﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣی ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﻣﺘﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳی ﺍﺳﺖ، ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮﺍﺭ ﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﺮﺯ ﺧﻮﺩﺧﻮﺍﻫﺎﻧﻪ ﻭ ﮔﺰﻳﻨﺸی ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻛﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻭﻳﮋﮔﻰ ﻳﻌﻨﻰ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻘﻮﻻﺕ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺟﺎﻣﻊ. ﻭﻳﮋﮔﻰ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻫﻢ ﺯﻣﺎﻧی ﻣﻌﻨﺎ ﻣیﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻧﻈﺮﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻯ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻭ ﻣﻌﺮﻑﻫﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﺸﺎﻥﮔﺮ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﺳﺖ.

شناسایی مقوله‌ها و مقوله‌بندی کردن

ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻛﻤﻰ ﺍﺯ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﻭﺕ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻭ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩﻩﺍﻧﺪ؛ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰﻛﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺁﻧﻬﺎ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻰ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺍﺑﺘﺪﺍ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﻓﻀﺎﻯ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ ﻭﺳﻴﻊﺗﺮﻯ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻟﺬﺍ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺑﻪ ﺩﺍﺷﺘﻦ ﻣﻘﻮﻻﺗﻰ ﺩﺭﺳﺖ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﺳﺖ. ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﺻﻞ ﺑﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺩﺭ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁﺍﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﻯ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺩﺭ ﻭﺍﻗﻊ ﻫﻤﺎﻥ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﺮﻑﻫﺎ ﻳﺎ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ. ﻭﻗﺘﻰ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻯ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﺭﻭﺷﻨﻰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪﻧﺪ، ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎﻯ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩ.

مقوله‌های تحلیل محتوا

ﺩﺭ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ، ﺳﺮﻓﺼﻞﻫﺎ ﻳﺎ ﻋﻨﺎﻭﻳﻨﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﻯ ﺭﺳﺎﻧﻪﻫﺎ، ﺍﺳﺎﺱ ﻛﺎﺭ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰﮔﻴﺮﻧﺪ ﻭ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺍﺳﺘﻨﺎﺩ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻰ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻰ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ. ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻰ ﻫﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺍﺯ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﺴﺘﺘﺮ ﺩﺭ ﺁﻥ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﻳﻦ ﺻﻔﺖﻫﺎﻯ ﻣﺴﺘﺘﺮ ﻫﻤﺎﻥ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﮔﺮ ﻫﻤﻪﻱ ﻣﺸﺎﻫﺪﺍﺕ ﺗﺤﺖ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺻﻔﺎﺕ ﻣﻮﺟﻮﺩ ﺩﺭ ﻳﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻛﺪﮔﺬﺍﺭﻯ ﺷﻮﻧﺪ، ﻣﺴﺌﻠﻪﻱ ﻣﺒﻨﺎﻯ ﻣﺸﺎﻫﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻰ ﺣﻞ ﻣﻰﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ ﺫﻳﻞ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻛﻠﻰ ﺍﺯ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.

ملاک‌های مقوله‌بندی ﻭ ﻭﻳﮋﮔﻰﻫﺎﻯ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ

ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﮔﻔﺘﺎﺭﻫﺎﻯ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺩﺭ ﺑﺎﺏ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﺭﻓﺖ، ﻟﺬﺍ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺍﺷﺎﺭﻩﺍﻯ ﺑﻪ ﻣﻼﻙﻫﺎﻯ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪﻯ ﻭ ﻭﻳﮋﮔﻰ ﺁﻧﻬﺎ ﺿﺮﻭﺭﻯ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﺯﻣﺎﻧﻰﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﻳﻚ ﺗﺌﻮﺭﻯ ﺑﻨﺎ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺑﺨﻮﺍﻫﻴﻢ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﻭ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺮﺭﺳﻰ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ، ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﻧﻴﺎﺯ ﭘﻴﺪﺍ ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻣﻘﻮﻻﺕ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﻣﻼﻙﻫﺎﻳﻰ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﻭﻳﮋﮔﻰﻫﺎﻳﻰ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮﺍﻧﻨﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺩﻗﻴﻘﻰ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺍﺭﺍﺋﻪ ﺩﻫﻨﺪ. ﻣﻼﻙﻫﺎﻯ ﻣﻘﻮﻟﻪﺑﻨﺪﻯ ﻣﻰ‌ﺗﻮﺍﻧﻨﺪ ﻧﺤﻮﻯ ﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭﻯ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰﻛﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﻣﻌﻴﺎﺭﻫﺎﻯ زیر باشند.

ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮﺩﻥ: ﻳﻌﻨﻰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﻚ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻘﻮﻟﻪﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺁﻥ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺩﻭ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺩﺭ ﻧﺤﻮﻩﻱ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﻌﺎﻧﻰ ﭘﻴﺎﻡ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻯ ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻳﻜﺴﺎﻥ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﻋﻨﺼﺮﻯ ﺍﺯ ﻣﺘﻦ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺘﻮﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺟﺎﻯ ﮔﻴﺮﺩ.

مرتبط بودن : ﺑﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻯ ﻣﻮﺭﺩ ﺑﺮﺭﺳﻰ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺎﺷﻨﺪ.

ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻮﺩﻥ: ﻳﻌﻨﻰ ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻡ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﺎﺷﺪ

ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍی کیفی

ﺩﺭ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﺎﺻﻰ ﺍﺯ ﻣﺤﺘﻮﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰﮔﻴﺮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺍﺳﺖ. واحد ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻼﺕ، ﻭﺍژﻩﻫﺎ ﻭ ﮔﺎﻩ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻣﻰﺑﺎﺷﺪ ﻭ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻭﺍژﻩ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺳﺖ. ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻳﻌﻨﻰ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺧﺎﺻﻰ ﻛﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭﻩﻱ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﺎﺭﻫﺎﻯ ﺗﻮﺻﻴﻔﻰ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻠﻰ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻰﮔﻴﺮﺩ، ﻛﺎﺭ ﺩﺷﻮﺍﺭﻯ ﺍﺳﺖ ﻭ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻰ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺑﺎﺭﺯﺗﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﺵﻫﺎﻯ ﺩﻳﮕﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺍﺳﺖ.

ﻫﺮ ﻛﺪﺍﻡ ﺍﺯ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻫﺎﻯ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﻰ ﺍﻧﻮﺍﻋﻰ ﺍﺯ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﻰﻛﻨﻨﺪ. ﺩﺭ ﻳﻚ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻯ، ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺟﻤﻠه ﺳﺎﺩﻩ ﻳﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻰ ﻭ ﻭﺍﺣﺪ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﻛﻪ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺨﺸﻰ ﺍﺯ ﻣﺤﺘﻮﺍﻯ ﭘﻴﺎﻡ ﻣﻰﺩﺍﻧﻨﺪ ﻭ ﺑﺮﺍﻯ ﺩﺭﻙ ﻛﺎﻣﻞ ﻭ ﺩﺭﺳﺖ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺯ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻭﻳﮋﻩﺍﻯ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ، ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﻨد. ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﻠﻰ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﻣﻮﺭﺩ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺭﺍ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺟﺪﻭﻝ زیر ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮﺩ.

واحدهای تحلیل

ﻛﺮﻳﭙﻨﺪﻭﺭﻑ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﻪﻫﺎﻯ ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﻴﺮﻯ، ﺿﺒﻂ ﻭ ﻣﺘﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﻛﻨﺪ. ﻫﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﭼﻨﺪ ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻳﺎ ﺭﺩ ﻣﻰﺷﻮﺩ. ﺑﻨﺎﺑﺮﺍﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺍﺯ ﺗﻬﻴﻪﻱ ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ، ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﺩﺳﺘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎ ﺑﻪ: ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺛﺒﺖ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﻭﺍﺣﺪ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﺳﺖ، ﻭﺍﺣﺪ ﻣﻀﻤﻮﻥ، ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻳﺎ ﺯﻣﻴﻨﻪ، ﻭﺍﺣﺪ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻣﺘﻦ ﻛﻪ ﺑﺰﺭگﺗﺮﻳﻦ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﻭﺍﺣﺪ ﺷﻤﺎﺭﺵ، ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻛﺮﺩ.

ﺩﺭ ﺗﻤﺎﻣﻰ ﺑﺮﺭﺳﻰﻫﺎﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍﻳﻰ، ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﭼﻨﺪ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺫﻳﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻰﺷﻮﺩ ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﻨﺪ ﺍﺯ: ﻛﻠﻤﻪ، ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺍﺷﺎﺭﻩﺍﻯ، ﺟﻤﻠﻪ ﻳﺎ ﭘﺎﺭﺍﮔﺮﺍﻑ، ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﻋﻴﻨﻰ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﻣﻮﺿﻮﻋﻰ. ﺩﺭ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪﻯ ﺩﻗﻴﻖﺗﺮﻯ ﻣﻮﺭﻳﺲ ﺩﻭﻭﺭژﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺍﺳﺖ ﺍﮔﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﺭﺍ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺯ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎﻯ ﻣﺘﻦ ﻭ ﻳﺎ «ارتباط» ﺑﺪﺍﻧﻴﻢ، ﻋﻨﺼﺮﻫﺎﻯ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﺭ ﺩﻭ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪﻯ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺭﻳﺸﻪﻱ ﺩﺳﺘﻮﺭﻯ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺭﻳﺸﻪﻱ ﺩﺳﺘﻮﺭﻯ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ. ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻪ ﺩﺍﺭﺍﻯ ﺭﻳﺸﻪﻱ ﺩﺳﺘﻮﺭﻯ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺍﺳﺎﺳﺎً ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻛﻠﻤﻪ، ﺟﻤﻠﻪ ﻭ ﭘﺎﺭﺍﮔﺮﺍﻑ ﻣﻰﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻰﻛﻪ ﺳﻨﺪﻫﺎﻯ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﺭ ﻭﺍﺣﺪﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭﻯ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎﻯ ﺩﻳﮕﺮﻯ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺯﺑﺎﻥ، ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﻰﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﻣﻰﺭﻭﻧﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﺪﻫﺎﻯ ﻛﺎﻣﻞ ﻭ ﻳﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎﻯ ﺧﺎﺻﻰ ﺍﺯ ﺳﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻨﺪﻫﺎﻯ ﻛﺎﻣﻞ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻤﻪ، ﻳﻚ ﺳﻨﺪ ﺍﺳﺖ ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻣﻘﺎﻟﻪﻱ ﺭﻭﺯﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻣﺠﻠﻪ، ﻳﻚ ﻛﺘﺎﺏ ﺩﺭ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ کتاب‌شناسی ﻭ … ﻫﺮ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺭﺍ، ﻋﻨﺼﺮﻯ ﺍﺯ ﻋﻨﺼﺮﻫﺎﻯ ﺧﻮﺩ ﺁﻥ ﻭﺍﺣﺪ ﻳﻌﻨﻰ ﻋﻨﺼﺮﻯ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪﻑ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﺩﺍﺭﺩ، ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ.

ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺨﺶﻫﺎﻯ ﺧﺎﺻﻰ ﺍﺯ ﺳﻨﺪ ﻣﻰﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ، ﻣﺘﻦ ﻳﺎ ﺳﻨﺪﻯ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮﺩﺩ، ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻯ ﻣﺴﺎﻭﻯ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻰﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺭﺍ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻰﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﻳﻦ ﺭﻭﺵ، ﺭﻭﺷﻰ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻰ ﺍﺳﺖ ﻭ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻰ ﺍﺯ ﻛﻞ ﺳﻨﺪ ﺭﺍ ﺟﺪﺍ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰﺩﻫﺪ. ﻣﺜﻼً ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﻚ ﻛﺘﺎﺏ، ﻭﺍﺣﺪ ﺍﺻﻠﻰ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺻﻔﺤﻪ ﺍﺳﺖ، ﺩﺭ ﺑﺮﺭﺳﻰ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺕ، ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺳﺘﻮﻥ ﺭﺍ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻰﺩﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺩﺭ ﺑﺮﺭﺳﻰ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻯ ﺭﺍﺩﻳﻮﻳﻰ، ﻭﺍﺣﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﻗﻴﻘﻪﻫﺎﻯ ﭘﺨﺶ ﺷﺪﻩﻱ ﻣﻄﻠﺐ ﺍﺳﺖ. ﻓﻜﺮ ﺑﻨﻴﺎﺩﻯ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﺍﺯ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻥ ﺍﺟﺰﺍﻯ ﻳﻚ ﻣﺘﻦ ﺩﺭ ﺗﻌﺪﺍﺩﻯ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻛﻪ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩﺍﻧﺪ. ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮﺍ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻣﺘﻦ ﻭ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﻜﺮﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﻴﺎﻥ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ، ﺗﻮﺟﻪ ﺩﺍﺭﺩ. بنابراین مقوله و مقوله‌بندی کردن در تحلیل محتوا بسیار بااهمیت است.

منبع: برای مطالعه بیشتر مقاله نقش مقوله‌ها و واحدها در تحلیل محتوا نوشته جواد ﻧﻈﺮﻯ به رهبری ﻣﺮﺿﻴﻪ ﻣﺨﺘﺎﺭﻯ رجوع کنید.