تحقیق همبستگی

تحقیق همبستگی (Correlational study) یکی از انواع روش تحقیق است که در آن پژوهشگر می‌کوشد تا نوع رابطه میان یک چند متغیر را شناسایی یا درک نماید. به بیان ساده، تحقیقات همبستگی در پی ترسیم نوع رابط میان متغیرها هستند. در برخی از مطالعات و کتاب‌ها از این روش به عنوان زیرمجموعه‌ای از تحقیقات توصیفی یاد شده است.

در مطالعات همبستگی، پژوهشگر هیچ یک از متغیرهای مستقل را دستکاری نمی کند، بلکه تنها دو یا چند متغیر را اندازه‌گیری نموده، سپس مشخص می‌سازد که آیا بین آنها رابطه همبستگی وجود دارد یا خیر، در راستای همین ویژگی عدم دستکاری و تغییر متغیرها، در مطالعات همبستگی، آزمودنی‌ها نیز به صورت تصادفی به گروه‌های مختلفی که بر اساس متغیر وابسته تشکیل می‌شوند، واگذار نمی گردند.

تحقیق همبستگی یکی از روش‌های تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی) است که رابطه میان متغیرها را براساس هدف تحقیق بررسی می‌کند. می‌توان تحقیقات همبستگی را براساس هدف به سه دسته تقسیم کرد: همبستگی دو متغیری، تحلیل رگرسیون و تحلیل کوواریانس یا ماتریس همبستگی. در این زمینه در بخش اول قسمت تقسیم‌بندی روش‌های تحقیق براساس هدف توضیح لازم ارائه گردید. بنابراین همبستگی برای بررسی نوع و میزان رابطه متغیرها استفاده می‌شود. در حالیکه رگرسیون پیش‌بینی روند آینده یک متغیر ملاک (وابسته) براساس یک مجموعه روابط بین متغیر ملاک با یک چند متغیر پیش‌بین (مستقل) است که در گذشته ثبت و ضبط شده است. بحث تفاوت رگرسیون و همبستگی را مطالعه کنید.

انواع روش تحقیق همبستگی

تحقیقات همبستگی را می‌توان بر حسب هدف به سه دسته تقسیم کرد:

• مطالعه همبستگی دو متغیری
• تحلیل رگرسیون
• تحلیل ماتریس همبستگی یا کواریانس

همبستگی دو متغیری

هدف بررسی رابطه همزمانی متغیرها است به عبارت دیگر میزان هماهنگی تغییرات دو متغیر است. در بیشتر تحقیقات همبستگی دو متغیری از مقیاس فاصله‌ای با پیش فرض توزیع نرمال و محاسبه ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌شود مانند همبستگی پیرسون و همبستگی اسپیرمن.

تحلیل رگرسیون

در تحلیل رگرسیون هدف پیش‌بینی یک یا چند متغیر ملاک براساس یک یا چند متغیر پیش‌بین است. انواع تحلیل رگرسیون عبارتند از:

• رگرسیون ساده: بررسی یک متغیر ملاک براساس یک متغیر پیش‌بین
• رگرسیون چندگانه (Multiple): بررسی یک متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش‌بین
• رگرسیون چندمتغیری (Multivariate): چند متغیر ملاک براساس چند متغیر پیش‌بین

تحلیل کوواریانس

در برخی بررسی ها، هدف بررسی مجموعه‌ای از همبستگی‌های دو متغیر متغیرها در جدولی به نام ماتریس همبستگی یا کوواریانس است که با پیشرفت در زمینه نرم‌افزارهای آماری میسر شده است. تحلیل عاملی و حل معادلات ساختاری از این دسته هستند.

کاربردهای تحقیق همبستگی

پژوهش همبستگی زمانی استفاده می‌شود که رابطه متغیرها در شرایط طبیعی برررسی شود. در غیراینصورت یعنی اگر پژوهشگر بخواهد رابطه متغیرها را با دستکاری بررسی کند، استفاده از تحقیق آزمایشی (تجربی) بهتر است. دلیل دوم برای ترجیح انجام مطالعه همبستگی به جای مطالعه تجربی، غیر ممکن با غیر اخلاقی بودن دستکاری متغیرهای مورد مطالعه است؛ مثلا فرض کنید پژوهشگری به تأثیر مهد کودک با شیرخوارگاه در دلبستگی بین مادر و کودک علاقه‌مند است. دلبستگی به عنوان رابطه‌ای عاطفی – شناختی ویژه، که بین نوزادان و والدین طی هفت ماه اول ایجاد می‌شود، مقوله مهم و حساسی است که نمی توان به طور تجربی آن را دستکاری کرد.

یکی دیگر از شرایطی که باعث انتخاب طرح همبستگی به جای طرح تجربی می‌شود، زمانی است که پژوهشگر می‌خواهد ببیند که متغیرها به طور طبیعی چگونه در عالم واقع، با هم ارتباط دارند. چنین اطلاعاتی می‌تواند برای انجام پیش‌بینیهای مفید استفاده شود، حتی اگر دلایل وجود روابط کشف شده خیلی روشن نباشد؛ مثلا معدل دوره دبیرستان، معدل دیپلم، رتبه کلاسی و نمرات فرد در بخش کلامی آزمون وکسلر با یکدیگر و با عملکرد آموزشی دوره دانشگاه به خوبی همبستگی نشان می‌دهند.

تفسیر نتایج

همبستگی مثبت آن است که جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد؛ مثلاً جهت تغییرات هر دو ممکن است افزایشی یا کاهشی باشد؛ یعنی اگر یکی افزایش یافت دیگری نیز افزایش می­یابد و برعکس اگر یکی کاهش یافت دیگری نیز کاهش می­یابد، مانند رابطۀ بین شیب رودخانه و شدت آن یا رابطۀ بین قدرت خرید مردم و حجم تقاضا.

همبستگی منفی آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد. یعنی اینکه افزایش یکی با کاهش دیگری همراه باشد، مانند رابطۀ بین تورم قیمت­ها و قدرت خرید مردم.

در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبۀ مقدار و ضریب همبستگی می­شود. طیف یا دامنۀ تغییرات ضریب همبستگی از ۱+ تا ۱- نوسان دارد؛ یعنی اگر همبستگی وجود نداشته باشد ضریب همبستگی محاسبه شده، صفر است و از فقدان همبستگی بین دو متغیر حکایت می­کند. اگر ضریب همبستگی بین صفر تا ۱+ باشد، گفته می‌­شود که جهت همبستگی مثبت و تغییرات متغیرها همسوست. مسلماً هر چه مقدار آن به صفر نزدیک باشد، همبستگی مثبت ضعیف­تر و هر چه به ۱+ تمایل پیدا کند همبستگی مثبت شدیدتر خواهد بود.

اگر ضریب همبستگی بین صفر تا ۱- باشد، گفته می‌­شود که جهت همبستگی منفی بوده، تغییرات متغیرها همسو نیست. باز هم هر چه قدر عددی به سمت صفر میل کند، همبستگی منفی ضعیف­تر و هر چه به سمت ۱- تمایل پیدا نماید همبستگی منفی شدیدتر خواهد بود.

جمع‌بندی

تحقیق همبستگی (Correlation) که خود زیر مجموعه تحقیقات توصیفی (غیر آزمایشی) است با این هدف انجام می‌شود که رابطه میان متغیرها (Variables) را نشان دهد. تحقیق همبستگی بر اساس هدف تحقیق به دسته کلی تقسیم می‌شود. دسته اول به تحقیقاتی مربوط می‌شود که هدف بررسی همبستگی دو متغیری است، بدین معنی که پژوهشگر می‌خواهد رابطه دو به دو متغیرهای موجود را بررسی کند. در این نوع تحقیق، همبستگی بین دو مجموعه یا داده، مورد مطالعه قرار می­‌گیرد. این داده‌­ها ممکن است دربارۀ دو متغیر در یک جامعه باشد. برای نمونه همبستگی بین تغییرات قد با تغییرات وزن افراد یک جامعه. همچنین، داده­ها ممکن است دربارۀ یک متغیر در دو جامعۀ جداگانه باشد.

با محاسبۀ ضریب همبستگی می‌­توان جهت همبستگی و مقدار آن را نیز محاسبه کرد و با استفاده از دستگاه مختصات نمودار آن را ترسیم نمود. نمودارهای زیر معرف هر یک از انواع همبستگی است. اشاره به این نکته ضروری است که همبستگی بین دو متغیر همیشه از نوع خطی نیست. ممکن است نمودار آن از نوع منحنی باشد. برای نمونه در سنجش همبستگی بین متغیرهای سن و قدرت جسمانی چنین رابطه­ای می‌­توان یافت. در این مورد تا مدتی قدرت جسمانی و سن با همدیگر هم­جهت بوده همبستگی مثبت دارند، ولی بعد از مدتی به­‌ویژه با فرا رسیدن دورۀ کهولت هر چه سن افزایش می­یابد قدرت بدنی کاهش پیدا می­کند. در چنین وضعیتی، نمودار مربوط به صورت خطی نیست.

منبع: سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (۱۳۹۴). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.