تحقیق پیمایشی

تحقیق پیمایشی (Survey method) روشی برای بررسی توزیع ویژگی‌های یک جامعه از طریق گردآوری داده است. برخی این روش را معادل گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه می‌دانند اما در واقع پیمایش فراتر از صرفا گردآوری داده‌ها و یکی از انواع روش تحقیق محسوب می‌شود.

اگرچه ‏پرسشنامه در این روش کاربرد گسترده‌ای دارد، اما برای گردآوری اطلاعات می‌توان از فنون دیگراستفاده کرد. پیمایش، مجموعه‌ای از روش‌های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها و یا مجموعه‌های بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گیرد وهمچنین روشی برای بدست آوردن اطلاعاتی درباره ی دیدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه آماری از راه انجام تحقیق است.

این روش احتمالا بهترین روش موجود برای آن دسته از پژوهندگان اجتماعی است که علاقه‌مند به جمع آوری داده‌های اصلی برای توصیف جمعیت‌های بزرگ هستندکه نمی توان بطور مستقیم آنهارا مشاهده کرد. با نمونه‌گیری احتمالی دقیق می‌توان گروهی از پاسخگویان را فراهم کرد که  ویژگی‌های آنان منعکس کننده ویژگی‌های جمعیت بزرگتر باشد هم چنین این روش وسیله خوبی برای سنجش نگرش‌ها و جهت‌گیری‌ها است. میتوان از پیمایشها برای هدفهای توصیفی واکتشافی استفاده کرد. پیمایش از روش‌های تحقیق اجتماعی است، که مانند هر روش ‏دیگر طرفداران و منتقدانی دارد.

تعریف روش تحقیق پیمایشی

تحقیق پیمایشی روشی است برای بدست‌آوردن اطلاعاتی در باره دیدگاه‌ها، باورها، نظرات، رفتارها، انگیزه‌ها یا مشخصات گروهی از اعضای یک جامعه این روش آماری است که از راه انجام تحقیق و پژوهش علمی میسر می‌شود. همچنین پیمایش را می‌توان روشی علمی در تحقیقات اجتماعی قلمداد کرد که شامل، روشهای منظم و استاندارد برای جمع‌آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها یا مجموعه‌های بزرگتری از گروههای مختلف جامعه است. در حقیقت پیمایش را می‌توان هم به ابزار استفاده برای جمع‌آوری داده‌ها و هم به فرایند‌های بکار گرفته شده هنگام بهره‌گیری از آن ابزار تلقی کرد.

پیمایش مجموعه‌ای از روش‌های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها و یا مجموعه‌های بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیمایش به معنی تکنیک خاصی در گردآوری اطلاعات نیست هر چند عمدتاً از پرسشنامه استفاده می‌شود اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق و مصاحبه ساختنی مشاهده تحلیل محتوی جز این‌ها هم به کار می‌رود.

تحقیق پیمایش عبارت است از اجرای پرسشنامه‌ها روی نمونه‌ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می‌شوند و به عبارتی پیمایش مجموعه‌ای از روش‌های منظم و استاندارد است که برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها و یا مجموعه‌های بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق و مصاحبه ساختنی مشاهده تحلیل محتوی جز این‌ها هم به کار می‌رود.

انواع روش تحقیق پیمایشی

پیمایش مقطعی

روش مقطعی (Cross Sectional) بر گرد آوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع زمانی خاص دلالت دارد. برای مثال بررسی میزان علاقه دانشجویان سال اول دبیرستان به ادامه تحصیل در یک رشته خاص. بیشتر تحقیقات مدیریت در دوره کارشناسی ارشد تحقیقات پیمایشی-مقطعی هستند. روش مقطعی به منظور گردآوری داده‌ها درباره یک یا چند صفت در یک مقطع از زمان (یک روز، یک هفته، یک ماه) از طریق نمونه‌گیری از جامعه انجام می‌شود. اینگونه پژوهش به توصیف جامعه براساس یک یاچند متغیر می‌پردازد. برای مثال به منظور بررسی میزان علاقه دانشجویان کارشناسی مدیریت به ادامه تحصیل در شاخه‌های مختلف مدیریت می‌توان از روش تحقیق پیمایشی به شیوه مقطعی استفاده کرد. در تحقیقات مدیریت، مطالعات مقطعی به منظور شناخت ماهیت و میزان تغییرات که نمایانگر سطوح سنی مختلف است انجام می‌شود.

پیمایش طولی

در روش تحقیق طولی (Longitudinal)، داده‌ها در طول زمان گردآوری شده تا رابطه بین متغیرها در طول زمان سنجیده شود. برای مثال «سیر تحول ثبت نام دانشجویان دختر در دوره‌های تحصیلات تکمیلی» یا «بررسی تحول مهارت‌های زبان فارسی پایه اول تا پنجم ابتدائی». تحقیقات تحولی که به بررسی روندها و تحول پدیده‌ها در طول زمان می‌پردازند از این دسته هستند. در تحقیقات طولی، داده‌ها در زمان‌های مختلف گردآوری می‌شود تا تغییرات بر حسب زمان بررسی شده و به رابطه این متغیرها از نظر تغییرات در طول زمان پی برده شود. بررسی روند فرایندها، بررسی یک گروه ویژه یا بررسی یک گروه منتخب در این نوع مطالعه استفاده می‌شود. این مطالعات در طول یک زمان ۵ ساله یا ۱۰ ساله انجام می‌شود. این مطالعات نیاز به زمان و هزینه بالایی دارند و برای دانشجویان دوره ارشد مدیریت مناسب نیستند.

تفاوت پژوهش پیمایشی و همبستگی

بسیاری از پژوهشگران از من این سوال را می‌پرسند که چه تفاوتی بین روش پیمایشی روش وجود دارد؟

به‌نظر من این پرسش از اساس اشتباه است. پیمایش (Survey) یک طرح پژوهش است و یک روش پژوهش علمی محسوب می‌شود. این روش متکی بر گردآوری داده‌ها بوسیله پژوهشگر و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها است. این در حالی است که از اساس روش تحقیق همبستگی یک اصطلاح است که تنها در کتاب‌های روش تحقیق ایرانی دیده‌ام. تا جایی که من می‌دانم همبستگی یک روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها است نه یک روش تحقیق. بنابراین می‌توان از تحلیل همبستگی در یک پژوهش پیمایشی استفاده کرد.

دانلود مقاله تفاوت تحقیق همبستگی و پیمایشی

فرایند پژوهش پیمایشی

پیمایش یک فرایند پژوهشی است که به منظور جمع‌آوری اطلاعات درباره این موضوعات که: مردم چه می‌دانند؟ چه فکر می‌کنند؟ چه کاری انجام می‌دهند؟ و… انجام می‌پذیرد.پژوهشهای پیمایشی می‌‌توانند در سه سطح انجام‌پذیرند که شامل توصیف، تبیین و کشف  هستند.

پژوهش‌های افکارسنجی و نظرسنجی از جمله پیمایش‌هایی محسوب می‌شوند که در بخش توصیفی مطرح می‌شوند. در حوزه توصیف، این روش به منظور توصیف یک جامعه تحقیقی در زمینه یک پدیده معین انجام می‌شود. به همین دلیل در پیمایشهای توصیفی، پژوهشگر در مورد علت وجودی پدیده یا  چرایی مسئله بحث نمی کند بلکه  تنها به چگونگی آن مسئله به پژوهش و کاوش می‌پردازد و آنرا صرفاًَ توصیف می‌کند. پرسشهایی مثل چگونه، چه کسی، ‌چه چیزی، کجا، ‌چه مقدار، چه تعداد؟ و… از جمله مهمترین مولفه‌های مطرح شده در پیمایشهای توصیفی است.

تفاوت پرسشنامه و پیمایش

پژوهش پیمایشی به معنی گردآوری داده‌ها نیست و پیمایش با پرسشنامه تفاوت دارد. در یک پیمایش علاوه بر پرسش، گردآوری و تحلیل داده‌ها را نیز شامل می‌شود. در حوزه تبیین، علاوه بر توصیف و چگونگی پدیده‌ها، به تفسیر و بیان علل احتمالی و همچنین تبیین علّتها و دلایل  رفتارها و تشریح علّی انگیزه‌های افراد نیز پرداخته می‌شود. این نوع مطالعات (پیمایش‌های تبیینی) به چرایی رفتار‌ها می‌پردازند. تبیین عبارت است از برقراری رابطه‌ای درونی و متقابل بین متغیرهای مختلف پژوهش است. درپیمایش‌های تبیینی، پرسش‌هایی مثل: چرا ؟ به چه دلیل؟ برای چه؟ و… از جمله مهمترین مولفه‌های مطرح شده به شمار می‌روند.

مراحل پژوهش پیمایشی

جمع‌آوری اطلاعات‌: چنانچه پیمایش‌‌ها به خوبی  طرح و هدایت شوند این امکان را به سازمان‌ها می‌دهند که اطلاعاتی دقیق درباره طیف گسترده‌ای از مسائل جمع‌آوری کنند. پیمایش روشی است کاملاً اثر بخش و کارا جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز. پیمایشهای سازمانی ازحیث جمع‌آوری اطلاعات انعطاف‌پذیرند و می‌توان از آن برای دستیابی به اهداف متعدد و مختلفی همچون، ارزشیابی نیازهای کارکنان، دیدگاههای مشتریان، شناخت انگیزه‌های کارکنان و همچنین نظرات و ترجیحات مشتریان نسبت به کالاها و خدماتی که دریافت  کرده‌اند، استفاده کرد.

بهبود ارتباطات: پیمایش می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای بهبود ارتباطات بین بخش‌های مختلف یک سازمان عمل کند. پیمایشها برای ایجاد ارتباطات رو به بالا، از کارکنان سطوح پایین به سمت مدیران مفید هستند  و همچنین می‌توانند در ارتقاء وتحکیم روابط برون‌سازمانی و چگونگی مناسبات دو سویه بین سازمان و مشتریات راهگشا باشد. پیمایشها و نظرسنجی‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری مشخص و ایمن برای برقراری ارتباط بین مدیران و کارکنان و سازمان و مشتریان استفاده شوند. پیمایش‌های موثر  به کارکنان این احساس را می‌دهند که آنها بخشی از فرایند تصمیم‌گیری هستند و نظرات و پیشنهادهای آنها برای سازمان اهمیت دارد.

بازنگری و ارزیابی آثار: آن دسته از پیمایشهایی که به صورت مرتب انجام می‌شود، می‌تواند یک سیستم کشف سریع برای ارائه آثار تغییرات اعمال‌شده بر رفتار و دیدگاههای کارکنان و مشتریان در اختیار مدیران و تصمیم‌گیران سازمان قرار دهد. اگر مدیران بتوانند در همان اوایل به خوبی با تغییرات منفی ایجاد شده در دیدگاههای کارکنان مقابله کنند، می‌توانند آشفتگی و اختلالی که موجب تداوم شرایط بد فعلی یا بدترشدن آن می‌شود را به حداقل برسانند.

انجام پیمایش

مراحل اصلی فرایند پیمایش عبارتند از:

• شناسایی و درک نیازهای اطلاعاتی
• طرح نمونه‌گیری
• به‌کارگیری ابزارهای مناسب جهت اندازه‌گیری
• گردآوری داده‌ها
• داده‌پردازی
• تدوین و ارایه گزارش.

پیمایش‌های سازمانی در بخش نظرسنجی و افکار پژوهی با محوریت بررسی و شناخت ”چگونگی“ مسائل و پدیده‌های سازمانی طرح‌ریزی و اجرا می‌شود. لذا غالباً با رویکردی توصیفی به طرح و ارائه اطلاعاتی منظم و منسجم برای شناخت ابعاد گوناگون موضوعات سازمان. برای نمونه بررسی و چگونگی میزان رضایت‌مندی کارکنان، بررسی میزان رضایتمندی مشتریان و مصرف‌کنندگان، نحوه و چگونگی ارتباطات درون سازمانی و برون سازمانی و…

به منظور ارایه اطلاعات‌دقیق‌درجهت تصمیم‌سازی مناسب می‌پردازند و  این اطلاعات طبقه‌بندی شده را در اختیار مدیران ارشد و سیاست‌گذاران سازمان قرار می‌دهند. نظرسنجی‌ها همچنین می‌توانند با چشم‌اندازی علمی و حرفه‌ای، ضمن ارائه طرح تحقیق علمی و پیروی از روش شناسی ‌خاص در حوزه پژوهش‌های تحلیلی، پا را فراتر از توصیف نهاده و به حوزه تبیین پدیده‌ها و مسائل سازمانی نیز وارد شوند و به ارائه راهکار و پیشنهاد بپردازند.

تهیه پرسش‌های پیمایش

شاید هیچ مرحله‌ای از فرایند پیمایش مهمتر از تهیه پرسش‌ها نباشد. پرسش‌ها عناصر اساسی پیمایش هستند. کیفیت آنها در جذب اطلاعات موردنظر، تاثیری بیشتر از سایر بخش‌های فرایند پیمایش دارد. پرسش‌های پیمایش از نظر شکل دو نوع هستند:

• پرسش‌های بسته
• پرسش‌های باز

در پرسش‌های بسته از پاسخگویان می‌خواهند که از مجموعه‌ای مشخص از پاسخ ها، یکی را انتخاب کند. انواع پرسش‌های بسته عبارتند از: پرسش‌های چند انتخابی، پرسش‌های بلی – خیر  و پرسشهایی با مقیاس درجه بندی عددی. در پرسش‌های باز از پاسخ‌‌دهنده می‌خواهند که به زبان خود و هرچقدر که می‌خواهد پاسخ بدهد. انواع این پرسش‌ها عبارتند از پرسشهای پُرکردنی، پاسخ‌های کوتاه، مقاله، توضیح و تشریح.

استفاده از پرسش‌های بسته در پیمایش‌های سازمانی بسیار مطلوب و جذاب هستند. پاسخ‌دهندگان به سرعت و به راحتی می‌توانند به پرسش‌های بسته پاسخ دهند و در زمان صرفه‌جویی کنند و از طرفی دامنه پاسخ‌های مربوط به اهداف پیمایش را محدود کرده و الگوی واحدی را در اختیار همه قرار می‌دهند. پرسش‌های بسته به پاسخگویان این امکان را می‌دهد تا به خوبی پرسشها را تفسیر کنند و به آنها پاسخ دهند. پرسشهای باز نیز دارای اهمیت و ارزش خاصی هستند پرسشهای باز یا پرسش‌های بدون ساختار از پاسخ‌دهندگان می‌خواهند هر طور که می‌خواهند و به زبان خود به پرسش‌ها پاسخ دهند.

نتیجه‌گیری

روش پیمایشی یکی از روش‌ها تحقیق در مدیریت علوم و رفتاری است که بیش از سایر روش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. روش پیمایش با سایر روش‌ها دارای تفاوتهایی است. برای مثال در روش مطالعه موردی، تنها یک واحد تحلیل وجود دارد و تمام داده‌ها برای همان “یک مورد” جمع‌آوری می‌شود و چون مورد دیگری وجود ندارد، برای فهم رفتار و گرایش‌های آن مورد، از مقایسه نمی‌توان بهره گرفت. روش پیمایشی یکی از شایع ترین روش‌های تحقیق به ویژه در کشور خودمان می‌باشد و از تعریف و تحدید مسئله آغاز می‌شود و با بیان پیشینه و فرضیات و نظریاتی وارد حوزۀ عمل و میدان می‌شود و با تهیۀ پرسشنامه و ابزارهای دیگر ادامه می‌یابد تا بالاخره پس از جمع آوری داده‌ها به کمک علم و نرم‌افزارهای آماری به پردازش و بحث و بررسی یافته‌ها پرداخته می‌شود.

پژوهش پیمایشی یکی از روش‌های اصلی و قدیمی پژوهش در شاخه‌های مختلف دانش و بویژه در علوم اجتماعی است که مجموعه‌ای از روش‌های منظم و استاندارد برای جمع آوری اطلاعات درباره افراد، خانواده‌ها و یا مجموعه‌های بزرگتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که به طور منظم انتخاب شده و در گروه‌های نمونه دسته بندی شده اند صورت می‌گیرد با گردآوری داده‌های کمی، ویژگی‌ها یا نظرات یک گروه خاص (جمعیت) را مورد مطالعه قرار می‌دهد