کارآفرینی اجتماعی

کارآفرینی اجتماعی Social entrepreneurship رویکردی برای توسعه، سرمایه‌گذاری و اجرای راهکارهایی برای حل مسائل اجتماعی، فرهنگی و محیطی است. این رویکرد می‌تواند بوسیله افراد، گروه‌ها، استارتاپ‌ها یا افراد کارآفرین مورد استفاده قرار گیرد. همچنین طیف وسیعی از سازمان‌ها با اندازه و اهداف گوناگون را در بر می‌گیرد.

باید بین این شیوه از کارآفرینی و فعالیت‌های بشردوستانه و فعالان مدنی تفاوت قائل شد. از منظر فعالیت‌های بشردوستانه می‌توان گفت این سبک از کارآفرینی زیرمجموعه‌ای از اقدامات بشردوستانه است. اما تفاوت اصلی آن با فعالان اجتماعی آن است که یک فعال مدنی به دنبال بیان درد و مشکلات جامعه است اما لزوماً راهکاری برای حل مشکلات ندارد. اگر هم راهکاری داشته باشد هدف اجرایی کردن آن راهکار را ندارد.

نظر به اهمیت مباحث توسعه پایدار این روش هر روز استعداد، پول و توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند. اما با افزایش محبوبیت، تعریف و سازوکار آن هم گسترده‌تر شد. در نتیجه هر نوع فعالیتی که با رویکردی مبتنی بر خلق و بهره‌برداری از فرصت‌ها باشد نمی‌تواند کارآفرینی اجتماعی نامیده شود. از سوی دیگر برخی معتقدند هر فعالیتی که هدف مثبتی به همراه داشته باشد را می‌توان کارآفرینی اجتماعی نامید. اکنون زمان آن است که تعریف درستی از این شیوه کارآفرینانه ارائه شود. بنابراین در مقاله حاضر به تعریف و مفهوم‌سازی این مقوله بااهمیت پرداخته شده است.

تعریف کارآفرینی اجتماعی

کارآفرینی اجتماعی ترکیبی از تجارت و مسائل اجتماعی است. چنین کارآفرینانی تنها به دنبال سود نیستند و مسئولیت اجتماعی برای آنها اهمیت دارد. موفقیت برای آن ‌ها به این معناست که چگونه کسب‌وکار آن‌ها بر جهان تاثیر می‌گذارد و آن را بهبود می‌بخشد.

این نوع کارآفرینی فرآیند دنبال کردن راه حل‌های خلاقانه برای مسائل اجتماعی است. برخی افراد، ماموریتی برای خلق و نگهداری ارزش‌های اجتماعی در خود احساس می‌کنند و خروجی کار آنها ممکن است در طیف متنوعی از سازمان‌ها باشد.

تعریف کارآفرینی اجتماعی

کارآفرینان در تعریف رایج و سنتی دنیای کسب‌وکار، عملکرد خود را در خلق سود و بازگشت آن اندازه‌گیری می‌کنند. ولی برخی کارآفرینان علاوه بر این، اثرگذاری مثبت در جامعه را نیز مد نظر دارند. این شیوه از کارآفرینی اغلب اهداف گسترده در زمینه‌های اجتماعی، محیط زیستی و فرهنگی دنبال می‌کند. همچنین اغلب با بخش داوطلبانه و غیرانتفاعی در ارتباط و همکاری است.

چنین  کارآفرینانی معمولا افرادی هستند که انگیزه‌ها و دغدغه‌های اجتماعی و کمک به جامعه برای آنها بسیار مهمتر از کسب سود و درآمد بالا است. آنها از پشتوانه و مشارکت‌های اجتماعی افراد و حتی دولت‌ها می‌توانند برخوردار باشند.

کارآفرین اجتماعی کیست؟

«کارآفرین اجتماعی» (Social entrepreneur) کسی است که با استفاده از مهارت‌های کارآفرینانه فعالیت‌های عام‌المنفعه اجتماعی انجام می‌دهد. این روش کارآفرینی را ترکیبی از اشتیاق به انجام رسالت‌های اجتماعی در قالب اصول کسب‌وکار، نوآوری و عزم و اراده می‌داند. انگیزه‌های بشردوستانه یک کارآفرین، در مسیر فعالیت اقتصادی با هدف ایجاد ارزش در محصول یا خدماتی که مشتریان حاضر به پرداخت برای آن باشند، قرار می‌گیرد و از این طریق کارآفرین سود به دست می‌آورد.

مقایسه کارآفرینی و کارآفرینی اجتماعی

تفاوت فعال اجتماعی با کارآفرین اجتماعی در آن است که فعال اجتماعی از روش‌های غیرمستقیم جای عمل مستقیم برای ایجاد تغییر بهره می‌گیرد. فعال اجتماعی به وسیله اثرگذاری روی دولت‌ها، سازمان‌های مردمی، مشتریان و … به دنبال ایجاد تغییر است.

کارآفرین اجتماعی به دنبال خلق ارزش در ابعاد بزرگ و تحول‌یافته است که بخش قابل توجه یا تمامی جامعه از آن بهره‌مند شوند. این افراد در برنامه‌های خود معمولا تولید کالا و خدمات برای بخش‌هایی از جامعه را بیشتر در نظر می‌گیرد که کمتر مورد توجه بوده‌اند. یا اقشار ضعیفی که نتوانسته‌اند جایگاه مناسبی در جامعه به دست بیاورند. این افراد سازندگان دنیایی بهتر هستند. مسائل و مشکلات جامعه را رصد می‌کنند و با خلاقیت و نوآوری، پاسخ مناسبی به آن می‌دهند.

ابعاد کارآفرینی اجتماعی

کارآفرینی اجتماعی از سه بعد اصلی تشکیل شده است:

شناسایی یک تعادل پایدار اما ذاتاً ناعادلانه که باعث محرومیت، در حاشیه قرار گرفتن و رنج بخشی از جامعه می‌شود. این بخش از جامعه فاقد ابزارهای مالی یا نفوذ سیاسی برای دستیابی به سود، توسط خودشان هستند. شناسایی فرصتی در این تعادل ناعادلانه از طریق توسعه طرحی با ارزش اجتماعی پاسخ داده می‌شود. این طرح با استفاده از الهام، خلاقیت، عمل‌گرایی، بی‌باکی و شکیبایی حالت پایدار را به چالش می‌کشد.

ایجاد یک تعادل جدید، ظرفیت‌های به دام افتاده‌ی گروه هدف را آزاد می‌سازد یا از رنج آن‌ها کم می‌کند. با خلق یک اکوسیستم پایدار حول تعادل جدید، آینده‌ای بهتر را برای گروه هدف و حتی به طور کلی برای جامعه تضمین می‌کند.

کارآفرین اجتماعی باید به‌عنوان فردی فهمیده شود که یک تعادل ناخوشایند اما پایدار را هدف قرار می‌دهد. تعادلی که موجب مورد غفلت واقع شدن، در حاشیه قرار گرفتن یا رنج کشیدن قسمتی از بشر می‌شود. کسی که با این وضعیت با الهام، عمل مستقیم، خلاقیت، شجاعت و بردباری‌اش روبه‌رو می‌شود. او کسی است که در نهایت قصد دارد در ساخت یک تعادل پایدار جدید که سود دائمی گروه هدف و جامعه را به طور گسترده تضمین می‌کند، اثرگذار باشد.

خلاصه و جمع‌بندی

هدف و مقصود نهایی کارآفرین، ایجاد ثروت است. ولی برای کارآفرین اجتماعی این هدف صرفا وسیله‌ای در جهت هدفی بزرگتر است. این افراد تنها در صورتی در فعالیت‌های سودآور مشارکت می‌کنند که بداند چنین فعالیت‌هایی به خلق «بهبود اجتماعی» قابل توجهی برای اعضای جامعه منجر خواهد شد. بهبودب که تمرکز بیشتری بر اقشار ضعیف و حاشیه‌ای جامعه دارد.

این اصطلاح تنها در ۱۰ تا ۱۸ سال اخیر رواج یافته است اما نمونه‌های آن سابقه‌ای طولانی‌تر دارد. فلورانس نایتینگل(مؤسس اولین مدرسهٔ پرستاری و توسعه دهندهٔ پرستاری امروزی) از مثال‌های این قبیل افراد هستند. کارآفرین اجتماعی فردی است که یک مشکل اجتماعی را تشخیص می‌دهد و از مفاهیم کارآفرینی برای سازماندهی، ایجاد، و مدیریت سرمایه برای ایجاد تغییر استفاده می‌کند. در حالی‌که کارآفرینان تجاری معمولاً به بررسی بازدهی و سود بازگشتی می‌پردازند، کارآفرینان اجتماعی معمولاً گروه‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی ایجاد می‌کنند.

کارآفرین اجتماعی به حل مشکلی می‌پردازد که واقعاً مشکل جامعه است و برای حل آن تقاضایی وجود دارد. قرار است برای حل مشکل محصولی تولید شود. این محصول می‌تواند خدمات اجتماعی باشد یا یک محصول تولیدی. محصول هر چیزی که هست باید بازاری داشته باشد. حداقل بخشی از جامعه علاقه‌مند به استفاده از آن باشند و علاقه‌ای برای پرداخت هزینه‌های محصول وجود داشته باشد.