اضافه‌کاری کارکنان

اضافه‌کاری کارکنان (Overtime) اشاره به ساعاتی دارد که کارکنان بیش از سقف ساعت کاری عادی که ۸ ساعت در روز است در محل کار مشغول کار باشند. کارگران و کارمندان سازمان‌های مختلف معمولا در طول سال اضافه‌کاری می‌کنند. این بدان معناست که کارکنان برای دریافت حقوق و دستمزد بیشتر ساعات بیشتری را در شرکت و یا مجموعه کاری خود می‌گذرانند و یا فعالیت کاری بیشتری انجام می‌دهند. پرداختی اضافه‌کاری کارکنان به صورت معمول تابع قوانین عمومی وزارت کار و البته شرایط خاص کاری است.

اضافه کاری و نحوه محاسبه اضافه کاری، یکی از مهم‌ترین چالش‌های بین کارفرما و منابع انسانی است. قانون اضافه کاری مفهوم مشخصی دارد اما هرکس نگاه متفاوتی به اضافه کاری دارد. آنچه که مهم است همه بدانند، تعریف اضافه کاری از نگاه قانون، قوانین مربوط به آن و نحوه محاسبه اضافه کاری است. در این مقاله شرایط و قوانین را شرح داده و نحوه محاسبه اضافه‌کاری را توضیح می‌دهیم:

بیان مساله اضافه‌کاری کارکنان

مطالعه مباحث مربوط به مدیریت بازار کار در ایران، بیانگر وجود شکاف تحقیقاتی در زمینه مدیریت اضافه‌کاری و موضوعات مربوط به الگوی حاکم بر تصمیم‌گیری نیروی کار در خصوص اضافه کاری در اقتصاد ایران است. بر این اساس اضافه‌کاری در تحلیل‌های مربوط به منابع انسانی و نظام بازار کار در اقتصاد کلان، نه تنها به کار گرفته نشده، بلکه تا حدودی نیز نادیده گرفته شده است.

با توجه به اینکه تغییر رویکرد به استفاده از اضافه کاری موجود، به جای بکارگیری نیرویکار جدید در شرایط خاص میتواند گزینه اجتنابناپذیر بازار کار در ایران باشد، انجام این دسته مطالعات در بخش عرضه نیروی کار ضرورت دارد.

از طرفی دیگر، دستیابی به بیکاری پایین توأم با رشد ضعیف تولید، یک چالش مهم سیاستی است، لذا در بخش عرضه، توزیع بیشتر و بهینه ساعات کار نیرویکار میتواند راهحلی مفید باشد؛ یکی از بهترین روی کردهای ممکن برای نیل به این امر، بررسی کامل و ساماندهی مجدد مدت زمان کار و بررسی کامل جوانب این امر است؛ بر این اساس اطلاع از اضافه کاری و شناخت کاربردهای آن در بازار کار، به بازبینی این موضوع می‌تواند کمک کند.

فرمول محاسبه اضافه‌کاری کارکنان

برای اطلاع از نحوه محاسبه اضافه کاری کارکنان با حقوق پایه، ابتدا باید دستمزد هر ساعت کار قانونی سال ۱۴۰۲ را محاسبه کنید. در این صورت اگر ۴۰ درصد از دستمزد هر ساعت کار معمولی را به دستمزد یک ساعت کار اضافه کنید، مبلغ هر ساعت اضافه کاری را محاسبه خواهید کرد.

بنابراین نحوه محاسبه اضافه کاری برای هر ساعت در نظر گرفتن ۴۰ درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی بعلاوه دستمزد یک ساعت کار است. به عنوان مثال درباره نحوه محاسبه مبلغ اضافه کاری می‌توان گفت، اگر برای هر ساعت ۱۰۰ هزار تومان دستمزد دریافت کنید، میزان دستمزد شما برای یک ساعت اضافه کار ۱۴۰ هزار تومان خواهد بود.

اضافه‌کاری = ساعاﺕ اضافه‌کاری * ۱۴۰ % * ۲۲۰ ساعت / حقوﻕ پایه

اضافه کاری در قانون کار

بر اساس قانون کار، اضافه‌کاری کارکنان باید با توافق کارفرما و کارگر یا کارمند انجام شود. همچنین، اضافه کاری نباید بیش از ۴ ساعت در روز و ۱۲ ساعت در هفته باشد. میزان دستمزد اضافه کاری بر اساس قانون کار، ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد عادی است.

همانطور که اشاره شد، ضریب اضافه کاری در پرداختی نهایی برای هر کارگر یا کارمند دارای اهمیت است. بر این اساس و همینطور مطابق با آنچه در قانون کار آمده، ضریب اضافه کاری برابر با ۱/۴ است. یعنی هر فرد بابت هر ساعت اضافه کار، ۴۰ درصد بیشتر از دستمزد یک ساعت کار عادی دریافت می‌کند.

سقف اضافه‌کاری از طرف کارفرما نسبت به کارکنان باید همیشه رعایت شود. بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، اضافه کاری نباید بیش از ۴ ساعت در روز و ۱۲ ساعت در هفته باشد. بنابراین، سقف اضافه کاری کارگران در ماه، ۱۲۰ ساعت خواهد بود. در صورتی که اضافه کاری کارگری در طول ماه بیش از ۱۲۰ ساعت باشد، کارفرما موظف است مازاد اضافه کاری را به عنوان اضافه کاری غیرقانونی پرداخت کند. میزان دستمزد اضافه کاری غیرقانونی، معادل ۱۲۰ درصد دستمزد عادی کارگر است. لازم به ذکر است که اضافه کاری در مشاغل سخت و زیان آور و در شب ممنوع است. در صورتی که کارگری اضافه کاری انجام دهد، کارفرما موظف است دستمزد اضافه کاری را به صورت ماهانه به او پرداخت کند. دستمزد اضافه کاری برابر است با میزان دستمزد عادی کارگر، به علاوه ۴۰ درصد اضافه کار..

انواع اضافه‌کاری کارکنان

اضافه‌کاری کارکنان را می‌توان بر اساس شرایط و زمان انجام آن، به انواع مختلفی تقسیم کرد. اضافه کاری تولیدی و خدماتی رایج‌ترین انواع اضافه کاری هستند. چند نمونه از انواع اضافه‌کاری عبارتند از:

• اضافه‌کاری عادی:  به کار اضافی گفته می‌شود که در روز‌های غیرتعطیل هفته انجام می‌شود.
• اضافه‌کاری تعطیل کاری: به کار اضافی گفته می‌شود که در روز‌های تعطیل رسمی انجام می‌شود.
• اضافه‌کاری جمعه: به کار اضافی گفته می‌شود که در روز جمعه انجام می‌شود.
• اضافه‌کاری شبانه: به کار اضافی گفته می‌شود که در ساعات ۲۲ تا ۶ صبح انجام می‌شود.

علاوه بر این، اضافه کاری را می‌توان بر اساس نوع کار انجام شده، به انواع مختلفی تقسیم کرد:

• اضافه کاری تولیدی: به کار اضافی گفته می‌شود که برای تولید محصولات یا خدمات انجام می‌شود.
• اضافه کاری خدماتی: به کار اضافی گفته می‌شود که برای ارائه خدمات انجام می‌شود.
• اضافه کاری تعمیراتی: به کار اضافی گفته می‌شود که برای تعمیر تجهیزات یا ماشین‌آلات انجام می‌شود.

تفاوت پایه سنوات و حق سنوات

پایه سنوات و حق سنوات دو اصطلاح متفاوت در حقوق کار هستند که گاهی اوقات با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. برای عدم اشتباه در محتوای این دو اصطلاح بهتر است ابتدا هر کدام را جداگانه تعریف کنیم:پایه سنوات یک مبلغ ثابت است که هر ساله توسط وزارت کار و امور اجتماعی ایران تعیین می‌شود. این مبلغ به عنوان مبنای محاسبه سنوات کارگران استفاده می‌شود. بر این اساس مبلغ پایه پایه سنوات ۱۴۰۲ روزانه در بخشنامه مبلغ ۷۰.۰۰۰ ریال تعیین شده است.حق سنوات یا severance pay مبلغی است که به کارگر در پایان هر سال کاری معادل یک ماه آخرین حقوق پرداخت می‌شود. این مبلغ بر اساس پایه سنوات و سابقه کار کارگر محاسبه می‌شود.

به عبارتی:

پایه سنوات یک مبلغ ثابت است، اما حق سنوات بر اساس پایه سنوات و سابقه کار کارگر محاسبه می‌شود.
پایه سنوات برای محاسبه سنوات کارگران استفاده می‌شود، اما حق سنوات خود یک نوع سنوات است.

فوق العاده کاری چیست؟

بسیاری از کارمندان و کارگران با اصطلاح فوق‌العاده اضافه کاری آشنا هستند. فوق العاده کاری که آن را با عنوان فوق العاده اضافه کاری هم می‌شناسند، همان مبلغی است که علاوه بر ساعت نرخ ساعت کار عادی در هنگام اضافه کار به کارمندان و کارگران پرداخت می‌شود. به این معنی که نرخ هر ساعت کار عادی ۱۰۰ هزار تومان و هر ساعت اضافه کاری ۱۴۰ هزار تومان باشد، آن ۴۰ هزار تومان همان فوق‌العاده (فوق‌العاده اضافه کاری) یک ساعت اضافه کار است. تفکیک فوق‌العاده کاری و اضافه‌کاری در حسابداری و بخش‌های مالی یک سازمان جزو واجبات است. تفاوت اضافه کاری و فوق‌العاده کاری را می‌توان اینطور تعریف کرد که در حسابداری، منظور از اضافه کاری قانون کار، دستمزد یک ساعت کار عادی به اضافه فوق‌العاده اضافه کاری است.

محاسبه اضافه کار در روزهای تعطیل

درباره اصطلاح تعطیلی کاری باید گفت این اصطلاح بیشتر در عرف معمول است تا در قانون. تعطیلی کاری مفهومی نیست که به طور مشخص در قانون استفاده شده باشد، اما در عموم چنین مفهومی عرف است. در ماده ۶۳ قانون کار اعلام شده که تعطیلات رسمی تقویم کشور و ۱۱ اردیبهشت که روز کارگر است برای کارگران تعطیل است و باید مزد آن‌ها برای این روزهای تعطیل پرداخت شود. بر اساس تبصره های ۱، ۲ و ۳ ماده ۶۲ قانون کار، تفاوتی بین کار در روز جمعه و کار در روز تعطیل یا روزهای عادی وجود دارد. چون:

اول اینکه تعطیل یک روز معین در هفته اجباری است. (یعنی اگر بنا بر ماهیت کار و ضرورت نیاز بود در روز جمعه کار انجام شود باید روز دیگری به‌جای جمعه به‌ عنوان روز تعطیل درنظر گرفته شود)‌و دوم اینکه کارگرانی که به هر عنوان به این ترتیب روزهای جمعه کار می‌کنند، در مقابل عدم استفاده از تعطیل روز جمعه ۴۰٪ اضافه بر مزد دریافت خواهند کرد.

جمعه کاری و تعطیلی کاری دو مفهوم متفاوت در قانون کار هستند. جمعه کاری، به کار در روز جمعه گفته می‌شود در حالی که تعطیلی کاری به کار در روز‌های تعطیل رسمی گفته می‌شود.

مزایا و معایب اضافه‌کاری کارکنان

تصمیم‌گیری در مورد انجام اضافه‌کاری کارکنان یک تصمیم شخصی است. کارگران یا کارمندان باید مزایا و معایب اضافه کاری را در نظر بگیرند و سپس تصمیم بگیرند که آیا انجام اضافه کاری برای آنها مناسب است یا خیر. در ادامه به بررسی مزایا و معایب اضافه کاری کارکنان می‌پردازیم.

مزایای اضافه کاری عبارتند از:

افزایش درآمد
یکی از مهم‌ترین مزایای اضافه کاری، افزایش درآمد است. کارگر یا کارمندی که اضافه کاری انجام می‌دهد، علاوه بر حقوق و مزایای عادی خود، به میزان ۴۰ درصد بیشتر نیز دریافت می‌کند.

بهبود مهارت‌ها و تجربه
اضافه کاری می‌تواند به بهبود مهارت‌ها و تجربه کارگر یا کارمند کمک کند. انجام کار در شرایط مختلف و با فشار کاری بیشتر، می‌تواند به کارگر یا کارمند کمک کند تا مهارت‌های جدیدی را بیاموزد و تجربه خود را افزایش دهد.

پیشرفت شغلی
اضافه‌کاری می‌تواند به پیشرفت شغلی کارگر یا کارمند کمک کند. کارفرمایان معمولا به کارگران یا کارمندانی که اضافه کاری انجام می‌دهند، توجه بیشتری می‌کنند و این امر می‌تواند به پیشرفت شغلی آنها کمک کند.

معایب اضافه کاری عبارتند از:

خستگی و فرسودگی
اضافه‌کاری می‌تواند باعث خستگی و فرسودگی کارگر یا کارمند شود. کار اضافی می‌تواند به کاهش زمان استراحت و تفریح کارگر یا کارمند منجر شود و این امر می‌تواند سلامت جسمی و روحی او را تحت تأثیر قرار دهد.

افزایش خطر حوادث
اضافه‌کاری می‌تواند خطر حوادث را افزایش دهد. خستگی و عدم تمرکز می‌تواند باعث افزایش خطر حوادث در حین کار شود.

کاهش کیفیت زندگی
اضافه کاری می‌تواند به کاهش کیفیت زندگی کارگر یا کارمند منجر شود. کار اضافی می‌تواند باعث کاهش زمان صرف شده با خانواده و دوستان شود و این امر می‌تواند کیفیت زندگی او را تحت تأثیر قرار دهد.

خلاصه و جمع بندی

فلسفه اضافه‌کاری کارکنان، جبران کار اضافی کارگر است. در قانون کار کارگر موظف است به مدت ۴۴ ساعت در هفته کار کند. در صورتی که کارگر بیش از این مدت کار کند، اضافه کاری محسوب می‌شود. جبران زحمت و تلاش کارگری است که بیش از زمان مقرر کار می‌کند. اضافه کاری، به کارگر کمک می‌کند تا درآمد بیشتری کسب کند و از مزایای بیشتری برخوردار شود. علاوه بر این، اضافه کاری می‌تواند به کارفرما کمک کند تا در مواقع ضروری، حجم کار را افزایش دهد یا پروژه‌های جدید را به سرانجام برساند.