فرانچایزینگ (فرانشیز)

فرنچایزینگ (Franchising) به عنوان یک شیوه ورود به بازارهای خارجی، شبیه به اعطای امتیاز می‌باشد. در یک قرارداد فرنچایز، امتیاز دهنده (Franchisor) به امتیاز گیرنده (Franchisee) حق استفاده از یک اختراع یا نوآوری (Patent)، نشان تجاری، فرمول محصول، نام شرکت یا هر چیز دیگر را واگذار می‌کند.

علاوه بر امتیاز دهنده، کمک‌های عملیاتی و مدیریتی (نظیر مواد خام، تجهیزات، آموزش و منابع مالی) را نیز در اختیار امتیاز گیرنده قرار می‌دهد. از طرفی امتیازدهنده مبلغی معین و یا درصدی از فروش را به عنوان حق امتیاز دریافت می‌کند. فرانچایزینگ مفهومی در بازاریابی بین‌الملل است که توسط سازمان‌ها به عنوان شیوه‌ای برای توسعه فعالیت‌های تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این شیوه از بازاریابی اجازه استفاده از دانش فنی، روش‌های عملیاتی، برند یا حقوق انحصاری را در اختیار شرکت دیگری قرار می‌دهد. از دهه ۱۹۴۰ نوع جدیدی از فرنچایزینگ به نام «فرنچایزینگ تجاری» به وجود آمد. فرنچایزینگ تجاری که ابتدا در امریکا ایجاد شد، دربرگیرنده «ارتباط مداوم بین امتیاز دهنده و امتیاز گیردنده بود، که نه تنها شامل تبادل محصول، خدمت و نشان تجاری می‌شد، بلکه تمام جوانب تجارت و … برنامه استراتژی بازاریابی، کتابچه راهنمای عملیاتی و استانداردها، کنترل، کیفیت و تداوم در ارتباط متقابل را در بر می‌گرفت. در این مقاله به تشریح مفهوم فرانچایزنیگ پرداخته شده است.

تاریخچه فرانچایزینگ

هیچ کشوری مانند آمریکا در تعریف مباحث نوین کسب‌وکار، انجام نوآوری‌ها و توسعه دانش مدیریت موثر نبوده و نیست. یکی از برترین اختراعات تجارت، فرانچایز (Franchise) است. فرانچایز را نخستین بار فردی به نام سینگر (Singer) در سال ۱۸۵۰ ارائه داده است. سینگر همانی است که بسیاری از ایرانیان با چرخ‌های خیاطی آن آشنایی دارند. اما مهم‌تر از محصولات او و شرکت‌اش مفهومی اساسی است که در سال ۱۸۵۰ به دنیا آمده است. برای آن‌که روشن‌تر ببینیم سال ۱۸۵۰ یعنی چند سال قبل، یادآوری می‌کنم که شهر‌های لس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو در این سال به‌ وجود آمده‌اند و حتا ایالت کالیفرنیا در این سال شناسایی شده‌ است.

تازه پنج سال پس از این بود که آبشار نیاگارا کشف شد. ۹ سال بعد نخستین چاه نفت دنیا در پنسیلوانیا حفر شد و هم‌زمان داروین کتاب جنجالی خود یعنی «خاستگاه جانوران» را منتشر نمود. در ۱۸۵۰ در ایران هنوز دارالفنون راه نیفتاده بود و وقایع اتفاقیه نیز منتشر نمی‌شد. با این وجود همه‌گیر شدن فرانچایز در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ قرن بیستم میلادی با ظهور غول‌هایی نظیر H. & R. Block، Holiday Inns، Roto-Rooter، Dunkin Donuts، McDonalds، Burger King، Lee Myles، Midas، ۷-Eleven، Dunhill Personnel، Baskin-Robbins، Wendy’s، Kentucky Fried Chicken، Pearle Vision Center و Sheraton اتفاق افتاد.

تعریف فرانچایزینگ

اما این فرانچایز چیست که این‌قدر مهم است؟ در فرهنگ پنج جلدی انگلیسی به فارسی آریان‌پور کاربرد این واژه در تجارت به معنای «حق انحصاری» ترجمه شده است. اما چون این معنا برای کلمه فرانچایز چندان گویا نیست من از همان کلمه بیگانه «فرانچایز» استفاده می‌کنم.

وزارت بازرگانی آمریکا فرانچایز را این‌گونه تعریف کرده است: فرانچایز راهی برای انجام کسب‌وکار است که در آن فرانچایز گیرنده این حق را بدست آورده است که برای ارائه کالا یا خدمات و توزیع محصولات، تحت مدل بازاریابی فرانچایز دهنده عمل نماید. فرانچایز دهنده به فرانچایز گیرنده حق استفاده از علامت تجاری، نام و تبلیغات خود را می‌دهد.

تعریفی که در ویکی‌پدیا برای فرانچایز عنوان شده و از مقبولیت فراوان برخوردار است. فرانچایزینگ استفاده از فلسفه کسب‌وکار فرد دیگری است به این معنا که فرانچایز دهنده امتیاز توزیع و ارائه محصولات یا خدمات و علامت تجاری خود را برای مدتی مشخص در ازای دریافت حق امتیاز و درصدی از درآمد ناخالص به فرانچایز گیرنده ارائه می‌دهد.

کاربردهای فرانچایزینگ

بسیاری از محصولاتی که ما مصرف می‌کنیم یا خدماتی که دریافت می‌داریم از جانب فرانچایز‌ها ارائه می‌شوند. مک‌دونالد به عنوان معروف‌ترین فرانچایز دنیا را همه ما می‌شناسیم. مک‌دونالد مدل تجاری، علامت تجاری، مواد اولیه، آموزش‌های لازم، تبلیغات و تجهیزات خود را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. توجه کنید که کسب‌وکار شرکت مک‌دونالد فروش همبرگر نیست بلکه مک‌دونالد شعب خود را می‌فروشد. این رابطه بین مک‌دونالد به عنوان فرانچایز دهنده و صاحب یک شعبه مک‌دونالد به عنوان فرانچایز گیرنده را فرانچایز می‌گویند. برای بسیاری از افرادی که مایل به سرمایه‌گذاری هستند ولی از تجربه یا تخصص کافی برخوردار نیستند استفاده از فرانچایزینگ بهترین فرصت است.

فرانچایزینگ مدلی امتحان شده از در مدیریت ریسک کسب‌وکار است و به همین دلیل ریسک کمی دارد. اگر شما می‌خواهید یک رستوران راه‌اندازی کنید ولی مطمئین نیستید که غذای شما را مردم می‌خرند یا نه می‌توانید یک فرانچایز غذایی بخرید. به این ترتیب ریسک حداقل می‌شود و البته شما با ریسک کمتر به احتمال زیاد سود کمتری هم به‌دست می‌آورید. چرا که بخشی از درآمد خود را با فرانچایز دهنده تقسیم می‌کنید. فرانچایزینگ به هر حال امروزه الگویی پذیرفته شده است. جالب است بدانید که در حال حاضر حدود ۱۷ درصد تولید ناخالص داخلی آمریکا در کسب‌وکار‌های فرانچایز به‌وجود می‌آید. تنوع فرانچایز را نباید به چند شرکت شناخته شده نظیر مک‌دونالد محدود کرد. در آمریکا در ۶۵ رشته مختلف تجاری فرانچایز ایجاد شده است از رستوران تا آرایشگاه حیوانات و از آژانس مسافرتی تا موسسه کفن و دفن.

فرانچایزینگ در ایران

تا جایی که می‌دانم قبل از انقلاب فرانچایزهای معروف مانند مک‌دونالد یا کی‌اف‌سی به ایران آمده بودند. حتا شنیده‌ام نمایندگی کل کی‌اف‌سی و مک‌دونالد در خاورمینه در اختیار یک ایرانی بوده است. به هر روی با ظهور انقلاب و مشکلات سیاسی فرانچایز‌ها هم در ایران تعطیل شدند و امتیازات نیز به اعراب واگذار گردید.

متاسفانه ایران در زمینه فرانچایز بومی نیز بسیار ضعیف است و به جز دو یا سه شرکت اثری از ایجاد فرانچایز‌های ایرانی به چشم نمی‌آید. در ایران تدوین قانون و یا برنامه‌ریزی نیز برای فرانچایز انجام نشده است و این مقوله مفید، اشتغال‌زا و کار‌آفرین به شدت مورد غفلت دولت قرار گرفته است. در دانشکده‌های بازرگانی و اقتصاد هم اثری از آموزش و ترویج این پدیده نیست و خلاصه آن‌که پدیده‌ای که می‌تواند اشتغال فراوان ایجاد کند و از سرمایه‌های کوچک، حرکتی عظیم را برای توسعه اقتصادی کشور به راه اندازد مورد کم‌لطفی قشر دانشگاهی و دولتی قرار گرفته است.

چگونه فرانچایز بگیریم

قدم نخست این است که صنعت یا شاخه کاری مورد علاقه خود را انتخاب کنید. قدم بعدی تطبیق میزان سرمایه است، یعنی حرفه مورد نظر را با سرمایه خود تطبیق دهید. توجه داشته باشید که به طور معمول فرانچایز دهنده تخمینی از میزان سرمایه مورد نیاز در اختیار شما قرار می‌دهند که به نسبت درست است. برای این تخمین ۲۰ درصد خطا فرض کنید تا احتیاط را از دست نداده باشید.

قدم بعدی مراجعه به یک وکیل فرانچایز است. وکیل فرانچایز وکیلی است که در مالزی دارای پروانه وکالت باشد و به طور خاص در زمینه قانون فرانچایز مالزی از تخصص و تجربه برخوردار باشد. از این وکیل بخواهید که قرارداد فیمابین شما و فرانچایز دهنده را به دقت مطالعه کند و برای شما توضیح دهد. در عین حال دل‌مشغولی‌های خود را با او درمیان بگذارید و مشورت بگیرید.

قدم بعدی مذاکره و عقد قرارداد برای خرید فرانچایز است

از این به بعد فرانچایز دهنده در کنار شماست، به طور معمول این خدمات را فرانچایز دهنده برای شما انجام می‌دهد: آموزش پرسنل، کمک برای پیدا کردن محل مناسب به منظور راه‌اندازی کسب‌وکار، کمک به تجهیز و راه‌اندازی کسب‌وکار، تبلیغات، تامین مواد اولیه و مواد مصرفی مورد نیاز و ایجاد سیستم‌های اطلاعاتی نظیر انبار و حسابداری.

معایب فرانچایزینگ

۱. در فرانچایز خلاقیت شما نقش کمتری در کسب‌وکار دارد و باید در محدوده تعیین شده توسط فرانچایز دهنده حرکت کنید.
۲. در فرانچایز شما همیشه یک شریک دارید (فرانچایز دهنده) که در کنار محاسن این امر باید سود خود را با او تقسیم کنید.
۳. فرانچایز دهنده ممکن است در طول زمان دچار ضعف مدیریت شود و کل تجارت آسیب ببیند یا نابود شود.
۴. در فرانچایز شما نقش چندانی در بازاریابی و تبلیغات ندارید و تابع برنامه‌های شرکت فرانچایز دهنده هستید.
۵. در فرانچایز سرقفلی و برَند و ارزش افزوده‌هایی از این قبیل مایملک فرانچایز دهنده محسوب می‌شود نه شما.

با این اوصاف برای اکثریت علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار جدید همچنان فرانچایز بهترین راه است. در فرانچایز دیگران فکر بسیاری از سختی‌ها و معضلات کسب‌وکار را کرده‌اند و برای آن‌ها راه حل پیدا کرده‌اند. بنابراین شما دردسر چندانی برای انتخاب محصولات و خدمات قابل فروش ندارید. به هر حال فرانچایز دهنده محصولی یا خدمتی قابل فروش دارد که ثابت شده مردم خریدار آن هستند و شما لازم نیست نگران استقبال بازار باشید. همچنین دردسر‌های تربیت و تامین نیروی انسانی، تهیه مواد اولیه و تجهیزات، تبلیغات و طراحی سیستم کسب‌وکار را هم ندارید.

خلاصه و جمع‌بندی

فرانشیز یا حق امتیاز گونه‌ای از کسب‌وکار است که بر پایه آن به یک شرکت اختیار داده می‌شود که تولیدات یا فراورده‌های شرکت دیگر را بفروشد و در برابر آن مبلغی دریافت کند که به این مبلغ، مبلغ فرانشیز می‌گویند. فرانشیز یک شبکه ارتباطی میان کسب‌وکارهای مستقل کوچک می‌باشد که به هر یک از این کسب‌وکارهای کوچک اجازه می‌دهد که تحت یک نام بازرگانی مشترک و یک هویت فعالیت کنند و همگی از یک متد موفق (که پیشتر آزمایش شده) و بازاریابی مشترک بهره‌گیری کنند. در عمل فرانشیز یک راهبرد کسب‌وکار برای جذب و نگهداری مشتری است. یک سیستم بازاریابی است که هدف آن ایجاد یک تصویر دربارهٔ فراورده‌ها یا خدمات یک شرکت در ذهن مشتری می‌باشد. روشی برای تعریف فراورده‌ها یا خدمات است به گونه‌ای که نیازهای مشتری را برآورده کند.

تفکر فرانچایزینگ بر مبنای پرداخت به دیگری برای استراتژی کسب وکار، استراتژی بازاریابی و استفاده از نام وی است. شرکت با یک کسب وکار موفق رابطه برقرار می‌کند به طوری که بتواند از سیستم وی استفاده نماید. به این ترتیب بر روی برند موجود به منظور دستیابی به بازگشت سریع تر سرمایه استفاده می‌شوند. منظور این است که وقتی مردم از یک نام ونشان آگاهی داشته باشند و شرکت با خرید امتیاز با آن نشان به فعالیت بپردازد، بازگشت سرمایه سریع تر از یک کسب‌وکار با یک نام و نشان تازه برای مردم خواهد بود. شما در حال استفاده از سیستم تثبیت شده و نام آن هستید و با قوانین آن اداره می‌کنید. البته در چنین شرایطی باید از قوانین و مقررات شرکت فرانچایز دهنده استفاده شد.