صادرات هایتک (Hightech)
توسعه صادرات هایتک (Hightech) فعالیت‌هایی برای بهبود کیفیت و نوآوری محصولات جهت تسهیل روند و افزایش حجم معامله در بازارهای بین‌المللی است. منظور از هایتک High-tech همان فناوری پیشرفته است که امکان نوآوری را فراهم می‌آورد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که پتانسیل تولیدی صنایع هایتک در کشور بالا است. اما صادرات این گروه محصولات، متناسب با ظرفیت‌های اقتصادی ایران نیست. به عنوان مثال در سال ۱۳۷۹، سهم صادرات این کالاها کمتر از ۲ درصد می‌باشد. این در حالی است که یکی از اهداف صادراتی کشور در اسناد بالا دستی، توسعه صادرات کالاهای با فناوری بالا و رهایی از صادرات مواد خام و اولیه است.
دیدگاه‌های مختلفی پیرامون عوامل تأثیرگذار بر صادرات و رشد آن وجود دارد. تردیدی در خصوص نقش و اهمیت صادرات در رشد و بالندگی اقتصاد کشور وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصاد دورانی در کشورها، قدرت صادراتی آنها می‌باشد. به عبارت دیگر صادرات هر کشور می‌تواند آینه‌ای از قدرت اقتصادی آن کشور باشد. در این میان توسعه صادرات هایتک از طریق هاب صادرات از اهمیت بسیار زیادی برخودار است. با توجه به ارزش افزوده بالای این روش، می‌تواند به رشد اقتصادی کشور کمک شایانی نماید. بر این اساس، هدف این مقاله شناخت عوامل توسعه صادرات صنایع هایتک و ارزیابی عملکرد آنها است. سپس به تعیین اولویت این عوامل پرداخته شده است.
توسعه صادرات هایتک (Hightech)
هر کشوری برای انجام مبادلات و تأمین واردات متنوع خود به مقدار متنابهی ارز نیاز دارد. برای کسب درآمدهای ارزی راهی جز صادرات کالا یا خدمات وجود ندارد. به همین دلیل در هر راهبردهای بلندمدت توسعه، توجه به گسترش صادرات امری ضروری است. گرایش به سمت عدم صادرات را می‌توان به موانع صادراتی نسبت داد. م
وانع صادراتی شامل موانع نگرشی، ساختاری یا عملیاتی هستند و موجب پنهان ماندن و یا عدم شکوفایی توانایی‌های شرکت‌ها در شروع یا گسترش و ادامه فعالیت‌های صادراتی می‌شوند. برای توسعه صادرات هایتک باید موانع آن شناسایی و حذف شود. سیاست تشویق و توسعه صادرات و دسترسی بازار اهمیت زیادی دارد. لجستیک تجاری نیز باید در نظر گرفته شود. امکانات زیرساختی باید فراهم شود و پشتیبانی بازار و تسهیل تجاری صورت گیرد.
کشورها به دنبال راه‌حل‌های مناسب برای شروع مجدد رشد پایدار اقتصادی هستند. بنابراین موضوع تولیدات فناوری محور به دلیل ایجاد ارزش افزوده بالا در آن بسیار پراهمیت است. بسیاری از کشورها از طریق افزیش صادرات بر رکود غلبه کرده اند. سیاست و استراتژی تحریک صادرات عموماً در پویاترین مولفه آن یعنی صادرات با فناوری بالا متمرکز است.
عبارت فناوری بالا به طور گسترده برای اشاره به شرکت‌ها و صنایعی به کار می‌رود که کالاها و خدمات آنها در بردارنده فناوری‌های نوآورانه و پیشرفته است. از ویژگی‌های اینگونه صنایع عبارت است از: افراد و نیروهای با تحصیلات بالا در فرایند تولید محصول مشارکت دارند. بافت اصلی آن را دانشمندان و مهندسین تشکیل می‌دهند. نرخ تغییر فناوری مورد استفاده درتولید محصول نسبت به دیگر کالاهای تولیدی بیشتر باشد. سلاح رقابتی، نوآوری فناوری و استفاده از نیروی کار ماهر باشد و مخارج زیادی صرف تحقیق و توسعه محصول شود.
عوامل موثر بر صادرات هایتک
در سطح بنگاه، صادرات فرصت‌های رشد و توسعه برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند. با گسترش سطح دسترسی به بازارهای خارجی، شرکت می‌تواند به سطح بالاتری از تولید برسد. این امر باعث کاهش بهای تمام شده واحد و دستیابی به نرخ‌های سود بالاتر می‌شود. صادرات فرصت‌های ایجاد تنوع در بازار را برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند به علاوه به شرکت اجازه بهره‌برداری از نرخ‌های رشد متفاوت در بازارهای متفاوت را داده و وابستگی شرکت به یک بازار خاص را کاهش می‌دهد. صادرات فرصت یادگیری به واسطه جو رقابت را برای شرکت فراهم کرده و باعث می‌شود شرکت توانایی بقاء در محیط‌های غیرآشنا و غریبه را کم کم به دست آورد. عوامل اصلی موثر بر صادرات هایتک داده عبارتند از:
- سیاست تشویق و توسعه صادرات
- دسترسی بازار
- لجستیک تجاری
- امکانات زیرساختی
- پشتیبانی بازار
- تسهیل تجاری
عوامل موثر بر صادرات هایتک
سیاست تشویق و توسعه صادرات خود شامل حمایت از تحقیق و توسعه، جذب منابع مالی صادرات‌گرا و پرداخت مشوق‌های صادراتی به کالاهای هایتک است. امکانات زیرساختی اصلی نیز شامل بیمه صادراتی، تامین مالی صادرات، مالکیت فکری و مهارت و کارآفرینی است. در این میان نباید نقش تحریم را به عنوان یک مانع زیرساختی از یاد برد. برای پشتیبانی بازار باید از بازاریابی صادراتی، نمایشگاه‌های تجاری و راه‌اندازی مراکز تجاری محصولات هایتک استفاده کرد. تجارت الکترونیک و زیرساخت حمل‌ونقل نیز ارکان لجستیک تجاری هستند. در نهایت هزینه‌های واردات، هزینه‌های صادرات و بوروکراسی اداری گمرک نیز مقوله تسهیل تجاری را شکل می‌دهند.
خلاصه و جمع‌بندی
برنامه‌های توسعه صادرات هر کشور را می‌توان در اسناد رسمی دولتی مشاهده نمود. طراحی و تدوین راهبردهای ملی توسعه صادرات به دلیل ماهیت فرابخشی صادرات از پیچیدگی خاصی برخوردار است. توسعه اقتصادی هر کشوری به عوامل زیادی مانند منابع انسانی، منابع طبیعی، جذب سرمایه، توسعه فناوری و عوامل سیاسی و اجتماعی وابسته است. در بین این عوامل مطرح شده، توسعه فناوری جزو مهم‌ترین عامل در عصر حاضر است.اکنون الگوی تجارت بین‌المللی به طور فزاینده‌ای پیچیده شده است. تولید فناوری پیشرفته به یکی از مهم‌ترین صنایع جهان تبدیل شده است. در شرایط فعلی، تضمین رشد پایدار اقتصادی کشور و بهبود در رقابت‌پذیری اقتصاد ملی در بازارهای جهانی مستلزم افزایش سهم صنایع فناوری بالا در ساختار تولید ناخالص داخلی است.
بر اساس نتایج این تحقیق تمامی شاخص‌های ارائه شده در شکل بالا، با اهمیت بوده و نقش بالایی در توسعه صادرات محصولات با فناوری بالا دارند. این در حالی است که عملکرد این شاخص‌ها بر اساس نظر خبرگان، عملکردی بین کم تا متوسط داشتند. ابن نشان دهنده عملکرد ضعیف این مقولات در حوزه صادرات محصولات با فناوری بالا می‌باشد. بنابراین می‌توان پیشنهادهایی برای ارتقای وضعیت شاخص‌های مذکور مطرح کرد.کنکاش در میزان عملکرد بر اساس ماتریس اهمیت-عملکرد نشان می‌دهد که تحریم دارای بیشترین تأثیر منفی بر صادرات محصولات فناورانه در ایران دارد. لین عامل جزء مهم‌ترین موانع توسعه صادرات محصولات هایتک می‌باشد. که این نتیجه با طرح پژوهشی سند تحول سیاست تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران مطابقت دارد. از طرفی حمایت از تحقیق و توسعه و جذب سرمایه گذاری خارجی و ایجاد مراکز تجاری در بازار هدف در مراتب بعدی اولویت‌بندی موانع توسعه صادرات محصولات فناورانه قرار دارند.
منبع: راهبردهای توسعه صادرات صنایع هایتک ایران نوشته نازنین نوروزپور و عبدالحمید ابراهیمی
