رویکرد منبع محور

رویکرد منبع محور (Resource-based view) چارچوبی مدیریتی است که برای تعیین منابع استراتژیک شرکت جهت دستیابی به مزیت رقابتی پایدار استفاده می‌شود. واحدهای مدیریت استراتژیک یک سازمان باید به داخل خود شرکت نیز توجه کنند تا بتوانند عوامل استراتژیک داخلی را نیز شناسایی کنند.

این رویکرد توسط ورنرفلت به سال ۱۹۸۴ در مقاله‌ای با عنوان «تئوری مبتنی بر منابع» مطرح گردید و توسط بارنی به سال ۱۹۹۱ در مقاله‌ای با عنوان منابع شرکت و مزیت رقابتی پایدار مشهور شد. پس از آن به سرعت در جوامع علمی مورد استقبال قرار گرفت. همچنین این رویکرد در صنایع تولیدی که رقابت در آنها بالا است کاربرد بسیاری دارد. رویکرد منبع محور به تجزیه و تحلیل سازمانی به بررسی منابع داخلی سازمان نگاهی ویژه‌ای دارد، زیرا تجزیه و تحلیل محیط خارجی برای کشف فرصت‌ها و تهدیدها، به تنها نمی‌توانند موجب برتری و مزیت رقابتی شرکت‌ها شوند.

استفاده از مستمر از رویکرد منبع محور به تجزیه و تحلیل سازمانی الزامی است یعنی زمانیکه نقاط قوت و ضعفی که احتمالا تعیین می‌کنند باید از خود بپرسند که آیا شرکت قادر خواهد بود از فرصت‌ها بهره گیرد و در همان حال از تهدیدها دوری گزیند، به این بررسی داخلی، اغلب تجزیه و تحلیل سازمانی می‌گویند که به تشخیص و توسعه منابع سازمانی می‌پردازد. چارچوب رقابتی پورتر دیدگاه و رویکرد قالب در مباحث مدیریت استراتژیک و استراتژی‌های بازاریابی بوده است. دیدگاه دومی نیز توسط ورنرفلت به سال ۱۹۸۴ در مقاله‌ای با عنوان «تئوری مبتنی بر منابع» مطرح گردید که پس از مطالعات بارنی به‌صورتی گسترده وارد ادبیات مدیریت استراتژیک شد. براساس این دیدگاه برای شناخت و کسب مزیت رقابتی پایدار سازمان‌ها، باید منابعی را شناسایی کرد که این مزیت را برای سازمان ایجاد می‌کنند. در این مقاله رویکرد منبع محور تشریح شده است.

اهمیت منابع سازمان

از آنجا که رویکرد مبتنی بر منابع، رویکردی نوین درمدیریت راهبردی می‌باشد، لذا مبنایی برای تهیه و تدوین راهبردهای سازمان در نظر گرفته می‌شود. مزیت رقابتی پایدار یک سازمان عمدتاً در پی ایجاد مزیت رقابتی در منابع داخلی آن حاصل می‌گردد. منبع اصطلاحی است که به تمام آنچه در تولید کالا یا ارائه خدمت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اطلاق می‌شود، از این رو به آن منابع، منابع عملیاتی نیز می‌گویند. منابع عملیاتی به چهار دسته تقسیم می‌گردند که عبارت‌اند از:

• منابع مالی
• منابع فیزیکی
• منابع انسانی
• استراتژی‌ها و رویه‌های سازمانی

منابعی که مورد استفاده قرار می‌گیرد اگر قابل لمس باشد به آن، منبع فیزیکی گفته می‌شود؛ مانند تجهیزات و مواد اولیه. منابع مالی به صورت وجوه نقد یا اعتبارات اسنادی یا سایر اقلام مالی مورد استفاده سازمان قرار می‌گیرد. منابعی که خلق ارزش می‌کند و حاصل تعاملات سازمانی و گردش فعالیت‌های اجرایی است به عنوان استراتژی‌ها و رویه‌های سازمانی ذکر می‌گردد که ساز و کار الکترونیکی سازمان و سایر توانایی‌های از این قبیل در این زمره‌اند. منابع انسانی اصلی ترین بازیگران این عرصه اند؛ مدیران، کارکنان، کارگران و سایر دست اندرکاران تولید کالا یا ارائه خدمت جزو منابع انسانی سازمان هستند. شرط لازم منابع انسانی است و منابع دیگر سازمان در کنار نیروی انسانی به عنوان یک عنصر مکمل قرار می‌گیرند.

دانلود پرسشنامه رویکرد منبع محور

دانلود فایل ورد پرسشنامه رویکرد منبع محور همراه با روایی و پایایی و منبع‌شناسی استاندارد

ابعاد رویکرد منبع محور

یک چارچوب کاربردی در این زمینه به الگوی وریو VRIO موسوم است که از چهار عامل ارزش منابع (V)، کمیابی منابع (I)، تقلیدناپذیری (R) و سازماندهی (O) تشکیل شده است. سازمان‌ها به کمک این چارچوب می‌کوشند منابع خود را به عنوان منبع شایستگی‌های محوری پایدار توسعه دهند.

چارچوب رویکرد منبع‌محور

ارزش (Value): آیا منابع موجود برای شرکت مزیت رقابتی ایجاد می‌کند؟ سازمان‌ها یا از طریق کاهش هزینه‌های محصول/خدمت و یا از طریق متمایز کردن هزینه‌های محصول/ خدمت خلق ارزش می‌کنند. بدین ترتیب هدف نهایی مدیران این است که از طریق کارکرد منابع خلق ارزش کند. نخستین پرسشی که یک مدیر منابع انسانی باید راجع به آن صحبت کند این است که چگونه کارکرد منابع می‌تواند به کاهش هزینه‌ها یا افز ایش درآمد یا نیل به اهداف کمک کند.

کمیابی (Rare): آیا رقبای دیگر آن منابع را دارا هستند؟ ارزش ایجاد شده توسط منابع انسانی سازمان، ملاکی لازم برای مزیت است اما کافی نیست. اگر همان ویژگی منابع انسانی در بسیاری از سازمان‌های رقیب نیز یافت شود، آن ویژگی نمی تواند منبع قابلیت‌های محوری پایدار برای هیچ یک از آن دو باشد.

قابلیت تقلید (Costly to Imitate): آیا تقلید برای دیگران پرهزینه است؟ اگر چه ویژگی‌های ارزشمند و کمیاب منابع انسانی می‌توانند در کوتاه‌مدت سودی بیشتر از حد معمول برای سازمان به ارمغان بیاورند اما اگر سایر سازمان‌ها از این ویژگی‌ها تقلید کنند، با گذشت زمان این ویژگی‌ها چیزی بیشتر از برابری رقابتی فراهم نمی آورد.

سازمان (Organized to Capture Value): آیا شرکت برای بهره‌گیری از منابع، سازمان یافته است؟ در نهایت، برای اینکه یک ویژگی منابع سازمان، منشأ قابلیت محوری پایدار شود، سازمان باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که بتواند از این منبع استفاده کند.

خلاصه و نتیجه‌گیری

بدون تردید عوامل محیطی و ویژگی‌های درونی سازمان تعیین کننده موفقیت آن سازمان می‌باشند. مدل منبع‌محور قابلیت‌های محوری، به ویژگی‌های درونی سازمان توجه نشان می‌دهد که شامل سرمایه‌های نیمه‌پایدار محسوس و یا محسوس می‌باشد. همچنین در مدل منبع‌محور، ریشه استراتژی سازمان و نخستین منبع اعتبارات مالی آن، مدیریت پویای منابع و ظرفیت‌های رو به رشد آن است. ورنرفلت این موضوع را با عنوان محدودیت منابع مطرح کرده است. منظور از منابع آورده‌های انسانی، فیزیکی، سرمایه‌ای و ساختاری موثر در روند تولید است. مجموعه‌ای از منابع، هنگامی‌که به منظور یک فعالیت خاص با یکدیگر ترکیب و تجمیع می‌شوند «توانمندی» نام می‌گیرند. توانمندی‌ها نیز به نوبه خود سبب ایجاد قابلیت‌هایی می‌گردند که نهایتاً منبع مزیت وسیعی از منابع و توانمندی‌ها می‌شوند.

هنگامیکه بازار پیوسته در حال تغییر بوده و رقابت در آن رو به افزایش است، بازگشت و توجه مجدد به عقب جهت ارشد و هدایت در راستای اخذ تصمیم‌های استراتچیک با مشکلات بسیاری همراه خواهد بود. راه برون‌رفت از این دشواری استفاده از رویکرد منبع‌محور است. بسیاری از پژوهشگران به دلیل اهمیتی که منابع مادی و انسانی در دستیابی به اهداف سازمانی دارند از این منابع به عنوان شایستگی‌های محوری سازمان یاد کرده‌اند. به همین دلیل استفاده از رویکرد مبتنی بر منابع در مطالعات مختلف مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته است. بسیاری از شرکت‌های بزرگ در جهان با تمسک به رویکرد منبع محور به تجزیه و تحلیل سازمانی توانسته‌اند برای سازمان‌های خود مزیت رقابتی پابدار ایجاد کنند که سود مضاعف برای آنها داشته است.