طرح تحقیق
طرح تحقیق (Research proposal) سندی است که مشخصات تحقیق، برنامه اجرایی و جزئیات فعالیت‌ها و امور مربوط به موضوع تحقیق را در بردارد. به عبارت ساده تر طرح تحقیق نقشه چگونگی انجام دادن تحقیق علمی است.
آماده کردن طرح تحقیقاتی یا پیشنهاد تحقیق اولین قدم در انجام انواع تحقیقات علمی است. پیش از آن که فرایند پژوهش شروع شود، محقق باید طرح پیشنهادی خود را به موسسه ی مورد نظر و یا اگر دانشجو است به آموزش دانشگاه ارائه دهد و در صورتی که طرح پیشنهادی وی مورد تائید قرار گرفت می‌تواند پژوهش خود را شروع نماید. یک طرح تحقیقی تنها در صورتی با ارزش است که طرح پیشنهادی اولیه آن به خوبی و با دقت و به گونه‌ای نظام دار طرح‌ریزی شده باشد.
با توجه به اهمیت تدوین طرح پژوهش و نیاز دانشجویان و پژوهشگران به تمرین عملی نگارش و ارائه یک طرح پیشنهادی تحقیق و اهمیت نوشتن طرح تحقیق در انجام پرپوزال کارشناسی ارشد و پایان‌نامه دکتری در این نوشتار بر آن شدیم تا الگوی مناسب در این زمینه را در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. این بخش به محققین، به ویژه دانشجویان کمک می‌کند تا با کیفیت بهتری در تدوین طرح‌های پژوهشی خود عمل نمایند.
تعریف طرح تحقیق
تحقیق به معنای جستجوی منظم و تلاشی که بر مبنای علم و استدلال و شواهد و منابع انجام گیرد تا نظریه‌ای اثبات گردد. تحقیق، رفتار عالمانه و منطقی برای اثبات یک نظریه وهدایت وکنترل کارآمدی آن نظریه در حل معظلات فردی و اجتماعی که به ارزیابی و بهینه مجددّ آن نظریه ختم می‌شود.
طرح تحقیق مانند نقشه اولیه‌ای است که مهندسان پیش از آغاز به کار ساختمان، تهیه می‌کتتد و در طرح تحقیق، محقق تصویری کلی از انچه را که دنبال می‌کند نشان می‌دهد.
غلامرضا خاکی
زمانی که سازمان یا موسسه‌ای قصد دارد پژوهشی در حوزه وظایف خود انجام دهد و از محققی میخواهد تا آن را بر عهده بگیرد یا دانشجویی قصد دارد پایان‌نامه تحصیلی خود را انجام دهد، ابتدا باید طرحی تهیه شود و در شورای پژوهشی سازمان مربوطه یا گروه آموزشی دانشگاه تصویب و سپس مراحل بعدی پژوهش آغاز گردد.
طرح تحقیق نوعی راهنما برای پژوهشگر است. به عبارت دیگر طرح و نقشه ی اولیه‌ای که محقق قبل از شروع مراحل اجرای پژوهش تهیه می‌نماید و خود را ملزم به تبعیت از آن می‌نماید و کلیه اجزاء، ویژگی ها، اقدامات و فعالیت هایی که در فرایند یک تحقیق علمی طی می‌شود، در آن به خوبی مشخص و تعریف شده است.
اهمیت و ضرورت تهیه طرح پژوهشی
در دانشگاه ها، دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در شروع کار تحقیقاتی خود باید یک طرح پیشنهادی منسجم ارائه دهند. علاوه بر این اغلب موسسات که به منظور پیشبرد اهداف خود مجبور به انجام پژوهش هستند، پس از تعیین اولویت‌ها و ضرورت‌های پژوهشی، از پژوهشگران علاقمند به اجرای پژوهش درخواست ارائه طرح پیشنهادی جهت اجرای پژوهش می‌نمایند.
مهمترین ویژگی و خاصیت طرح پژوهشی ویژگی پیش‌بینی کنندگی آن است. در طرح تحقیق، کلیه فعالیت‌ها و اموری که از ابتدای شروع یک پژوهش علمی تا آخرین مرحله آن یعنی ارائه گزارش نهایی باید انجام شود، تعیین می‌شود. همچنین ترتیب زمانی اجرای هر فعالیت نیز مشخص می‌گردد. این مهم باعث می‌شود تا هیچ امری در طول فرآیند تحقیق مورد غفلت واقع نگردد. علاوه بر این دقت و تامل کافی در تهیه طرح پژوهشی از سردرگمی و بلاتکلیفی محقق در طول انجام پژوهش جلوگیری می‌کند.
موارد زیر دقیقا در طرح تحقیق پیش‌بینی و مد نظر قرار می‌گیرد:
- زمان مورد نیاز
- بودجه کافی
- نیروی انسانی
- وسایل و امکانات
- موانع و محدودیت‌های احتمالی
کیفیت تدوین طرح تحقیق خود بیانگر توانمندی و تخصص محقق در حوزه ی پژوهش بوده و به نوعی جایگاه علمی و پژوهشی وی را مشخص می‌نماید. لذا باید آنقدر دقیق و با رعایت همه نکات علمی وتخصصی نگارش شود که ارزیابی طرح، بدون نیاز به توضیحات حضوری ارائه دهنده طرح، بتواند به ارزیابی و جمع بندی نهایی و اظهار نظر برسند.
انواع طرح تحقیق
طرح تحقیق بر اساس دیدگاه‌های مختلف و نیز ماهیت و اهمیت تحقیق به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند:
- ساده
- اعتباری
منظور از طرح‌های ساده طرح هایی است که در آن نه زمان کار و مراحل آن تعیین می‌شود و نه بودجه‌ای مطرح است. این نوع طرح‌ها دارای ساختی خاص بوده و عناصر اساسی را داراست. اما طرح‌های اعتباری علاوه بر آنکه همه جوانب و ابعاد طرح‌های ساده را دارا هستند، بودجه ی لازم و زمان تحقیق نیز در آنها پیش‌بینی می‌شود.
بر اساس ماهیت و اهمیت تحقیق نیز طرح‌های پژوهشی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- طرح‌های کوچک
- طرح‌های بزرگ
طرح‌های کوچک
عموما در تحقیقات کوچک و موردی استفاده می‌شود. در تحقیقات عملی و به منظور تدوین برنامه اجرایی تحقیق و آشنا کردن همکاران طرح تهیه می‌شود و نیاز به توضیح و تفصیل زیادی ندارد.
طرح‌های بزرگ
برای انجام تحقیقات بزرگ استفاده می‌شود و هدف از آنها کسب حمایت‌های مالی و موافقت‌ها و صدور مجوزهاست. به طور تفصیلی، دقیق و فنی تهیه و جزئیات کار در آنها مشخص و تعریف می‌شود. باید دقیق و کاربردی بوده، اهداف کاربردی آن به خوبی تعریف شده باشد.
طرح تحقیق پایان‌نامه یا رساله تحصیلی
این طرح به مراکز علمی و دانشگاهی اختصاص دارد و هدف از تهیه آنها انجام یک تکلیف تحصیلی و فارغ التحصیل شدن دانشجوست. این طرح‌ها را دانشجویان شخصا زیر نظر استادان راهنما تهیه می‌کنند و به تصویب گروه آموزشی یا کمسیون پژوهشی دانشگاه می‌رسانند. مطالعه مقاله چگونه پروپوزال کارشناسی ارشد بنویسم ؟ کمک می‌کند با کیفیت بهتری در آموزش نگارش پروپوزال و پایان‌نامه خود عمل نمایید.
در فرم‌ها و چارچوب‌های ارائه شده و پیشنهادی سازمان ها، موسسات و مراکز علمی-آموزشی و پژوهشی که جهت تهیه و تدوین طرح تحقیق، طراحی شده است، ۱۲-۱۶ بند با عناوین و ترتیب‌های تقریبا مشابهی به چشم می‌خورد:
- مقدمه
- عنوان تحقیق
- بیان مسئله (نحوه نگارش بیان مسئله)
- سوابق و ادبیات مربوط به تحقیق
- اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق
- اهداف تحقیق
- فرضیه‌ها و سوالات ویژه تحقیق
- تعریف مفاهیم و متغیرها
- نوع تحقیق
- روش تحقیق
- جامعه آماری
- نمونه، حجم نمونه و روش نمونه گیری
- ابزار‌های گردآوری داده‌های پژوهشی
- روش‌های تجزیه و تحلیل دادهها (آمار توصیفی و آمار استنباطی)
- اطلاعات مربوط به مدیریت و عوامل اجرایی، زمان و طول اجرا و هزینه‌های تحقیق
- فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده در تدوین طرح پژوهش
خطاهای رایج در نگارش طرح تحقیق
خطاهای رایج در نگارش طرح تحقیق عبارتند از:
- ضعف در ارائه بستر مناسب برای تنظیم مسأله پژوهش و تمرکز بر آن
- ضعف در تعیین شرایط محدود کننده پژوهش
- ضعف در ذکر منابع راهنما
- ضعف در ارائه درست نحوه مشارکت نظری و تجربی دیگر و پژوهشگران
- ضعف در پردازش استدلال هایی منسجم و متقاعد کننده برای پژوهش
- طولانی کردن موضوعات کم اهمیت و کوتاه کردن موضوعات مهم
- خطاهای متعدد در نقل قول‌ها و ارجاعات نادرست
- نگارش بی سامان و بدون جهت‌گیری خاص
برای توضیحات بیشتر هر یک از موارد اشاره شده و آگاهی از نحوه نگارش هر بخش لطفا مقاله آموزش پروپوزال نویسی را مطالعه فرمایید. لازم به ذکر است که برخی سازمان‌ها و موسسات، دارای پرسشنامه و روال ویژه‌ای برای پیشنهاد طرح‌های پژوهشی هستند، بنابراین محقق باید متناسب با روال و مقررات آن موسسه عمل کند تا با معیارهای اعضای هیات داوری همخوانی داشته و در ارزیابی طرح، جهت کسب تاییدیه و مجوز اجرای پژوهش با مشکل مواجه نگردد.
خلاصه و جمع‌بندی
طرح تحقیق چارچوبی برای برنامه‌ریزی پژوهش است و از طریق آن به سوالات پژوهش پاسخ داده می‌شود. انتخاب طرح پژوهشی به آن معنی است که شما درباره نوع داده‌های مورد نیاز، محل انجام پژوهش و مدت زمان مورد نیاز پژوهش، منابع و مشارکت‌کنندگان در پژوهش، متغیرها و فرضیات، و روش‌های جمع آوری و تحلیل دادهها تصمیم می‌گیرید. طرح پژوهشی پارامترهایی را برای پژوهش شما تعیین می‌کند. طرح پژوهشی دقیقاً معین می‌سازد که پژوهش شامل چه مواردی خواهد بود و شامل چه مواردی نخواهد بود.
همچنین، طرح تحقیقی ملاک‌هایی را برای شما تعیین می‌کند تا از طریق آنها بتوانید نتایج پژوهش و تصمیم‌گیری نهایی از آن را ارزیابی کنید. همچنین، پایایی و روایی مطالعه شما بستگی به جمع‌آوری اطلاعات، ابزار اندازه‌گیری، تحلیل و تفسیر دادهها دارد که همه این موارد را طرح تحقیقی مشخص خواهد نمود.
عدم رعایت اصول علمی و معیارهای معمول در تهیه و تدوین طرح پیشنهادی ممکن است منجر به رد طرح شده و عملا زمینه برای شروع فرایند پژوهش فراهم نگردد، لذا آشنایی با چارچوب طرح پیشنهادی و ساختار و ارکان آن و همچنین چگونگی آماده نمودن آن، یکی از اولین ضرورت‌های ورود به عرصه ی پژوهش برای پژوهشگران و به خصوص دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری است.
منبع: طرح تحقیق فصل یازدهم کتاب روش تحقیق در علوم انسانی حافظ‌نیا
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارس مدیر
روش تحقیق | ۰۶ تیر ۰۰
