کلیات تحقیق علمی
در بحث کلیات تحقیق علمی، فلاسفه و دانشمندان برای آگاهی از حقایق و واقعیتهای جهان هستی و کشف حقیقت پدیدهها به منابع و مبانی مختلفی متوسل شدهاند:
عدهای عقل را به وسیله استدلال و برهان
عدهای حواس را بوسیله تجربه
عـدهای قلب و دل را بوسیله تزکیه آن
عدهای وحی را از طریق کتب آسمانی
را منبع شناخت دانستهاند.
در تفکر عقل گرایان روش قیاسی مبنای کار است به این معنا که با استدلال و روش منطقی و تحلیل عقلانی فرد میتواند حقایق را کشف نماید. اما در تفکر تجربی روش استقرایی مبنای کار است. به این معنی که با مشاهده و آزمایش و شناخت ماهیت پدیدهها میتوان با شناخت جزئیات و ارتباط آنها با یکدیگر به کل پی برد و قوانین و نظامات کلی را نتیجهگیری کرد.
آشنایی با کلیات تحقیق علمی
انواع دیدگاههای شناختی عبارتند از:
دیدگاه عقلگرایی: این دیدگاه براساس روش استدلال قیاسی استوار است. این دیدگاه اعتقاد دارد که حواس انسان هیچگاه کلیت و ضرورت اصول و مفاهیم را درک نمی کند. لذا منشا دیگری به نام عقل ضرورت دارد. سابقه این دیدگاه به دوره یونانیها بویژه ارسطو بر میگردد که در آن رابطه منطقی بین صغری، کبری و نتیجه برقرار میگیرد.
دیدگاه تجربهگرایی: دیدگاه تجربهگرایی و پوزیتیویسم در مقابل عقلگرایی سنتی و ارسطویی شکل گرفت و سابقه آن به دوره رنسانس علمی (قرن چهارده تا شانزده) برمیگردد. بانی این طرز تفکر را فرانسیس بیکن میدانند که بعدها توسط افرادی چون هابز، جان لاک، بروکلی، هیوم، جان استوارت میل و برتراند راسل دنبال شد. این مکتب فلسفی وسیله شناخت را حواس انسان میداند. معتقد است شناختی اعتبار دارد که بوسیله یکی از حواس قابل درک باشد. در این دیدگاه برای فهم جهان به تجربه و آزمایش و مشاهده اصالت میدهد و رویکرد استقرایی را برای درستیابی به کلیات مورد استفاده قرار میدهد.
دیدگاه تفسیری: این دیدگاه شامل نظریه توماس کوهن درباره پارادایمها و انقلابهای علمی است. ویژگی عمده نظریه کوهن تاکیدی است که بر جنبه انقلابی پیشرفتهای علمی دارد. بطوریکه انقلاب متضمن طر و رفع یک ساختار نظری و جایگزینی آن با ساختار ناسازگار دیگر است. برای مطالعه بیشتر پارادایمهای بوریل و مورگان مطالعه کنید.
دیدگاه هرمنوتیک: هرمنوتیک به مفهوم تفسیر متون مذهبی و ادبی است که به ادبیات یونانی بازمی گردد. از این منظر این رویکرد دارای ساختاری طولانی است و از اوایل قرن نوزدهم به شیوه مدرن آن ارائه شده است که جایگاه چندانی در مدیریت ندارد.
تذکر: این مطلب برگرفته از کتاب روش تحقیق حافظنیا است و از دیدگاه پایگاه پارسمدیر مورد تائید کامل قرار ندارد. بهنظر میرسد کاستیهایی در این دستهبندی وجود دارد که برای فهم بهتر مطلب پیشنهاد میشود نوشتار «فلسفه تحقیق» را مطالعه کنید.
مفهوم و فلسفه تحقیق علمی
تحقیق علمی عبارتست از تلاش کاوشگرانهای که با آداب خاصی بطور نظامیافته با هدف کشف مجهولی در جهان خلقت و برای گسترش قلمرو معرفی نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل از آن مصادیق و مابهازای خارجی داشته باشد.
نظریهها که ماهیتی کلی و تعمیم یافته دارند و حقایق و واقعیتها را تبیین میکنند و توضیح میدهند. ولی قطعیت ندارند و باید مراحل آزمایشی بعدی را پشت سر بگذارند. در صورت تائیدهای مکرر و برخورداری از استحکام لازم به امر مسلم تبدیل میشوند. آنگاه شکل مدلها، حقایق، قوانین و اصول علمی را پیدا میکنند. در واقع نظریهها پیش نویس اولیه امور مسلم و قطعی محسوب میشوند. دستیابی به معلومات و گزارههای کلی علمی مستلزم طی فرایند زیر است:
فرایند روش تحقیق (حافظ نیا)
جمعبندی کلیات تحقیق علمی
پژوهش علمی یک فرایند است که شامل مجموعهای از مراحل و اقداماتی است که از پیوستگی و ارتباط سیستماتیک برخوردار است. یعنی روابط طولی و عرضی آن تنظیم شده است. دارای یک نقطه اغاز و یک نقطه پایان میباشد. به عبارتی هر مرحله و اقدامی جایگاه خود را دارد و پیش نیازها و پس نیازها و کارها در آن مشخص است. یعنی نمیتوان آنها را جابجا کرد. نقطه شروع فرایند پژوهش علمی مساله یا مجهول است. در این مرحله مجهول به لحاظ بسیط بودن، چندبعدی بودن و … تحلیل میشود. اگر مجهول چندبعدی باشد به صورت سیستماتیک و متناظر با وجوه یا ابعاد آن تجزیه میشود. بنابراین باید کلیات تحقیق علمی را به درستی شناخت.
گام دوم تجزیه مجهول یا سوال اصلی پژوهش به سوالات فرعی یا ویژه و متناظر با وجوه یا ابعاد مجهول است. در گام سوم باید تدوین فرضیهها متناظر با هر سوال فرعی یا ویژه صورت گیرد. فرضیه پاسخ منطقی، حدسی و قریب به یقین به هریک از این سوالات فرعی است که باید ویژگیهای سازگاری، گمانهای و نزدیک به واقعیت را داشته باشد. تحلیل فرضیه و تعیین متغیرهایی که درچارچوب محتوایی آن باید اندازهگیری شده و اطلاعات و داده در مورد آن گردآوری شود. در نهایت تعمیمدهی نتیجه برای تولید گزاره کلی و نظری قرار دارد.
منبع: حافظنیا، محمدرضا. (۱۳۹۴). مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: سمت.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارس مدیر
روش تحقیق | ۱۰ اسفند ۹۲
