رهبری خدمتگزار

رهبری خدمتگزار فلسفه و سبک رهبری است که هدف آن ارائه خدمت به کارکنان سازمان از سوی مقام‌های مافوق می‌باشد. این سبک رهبری تئوری‌های کلاسیک سلسله‌مراتب عمودی سازمان را به چالش کشیده است. براساس تئوری‌های سنتی رهبری مبتنی بر مدل سلسله‌مراتبی بوده اند. یعنی قدرتی در بالای سازمان وجود داشته که دستورات را از بالا به پایین دیکته می‌کردند. پیروان نیز در سطوح پایینتر به عنوان یک عضو سازمانی، ملزم به پیروی از این دستورات بوده اند.

واژه رهبری خدمتگزار یا Servant leadership در سال ۱۹۷۰ توسط رابرت گرین لیف در مقاله‌ای تحت عنوان “خدمتگزار در نقش رهبر” ابداع شد. این سبک از رهبری بیش از آنکه قابل آزمایش و جنبه تئوریک داشته باشد، بیشتر فلسفی است. همچنین به عنوان یک رویکرد بلندمدت، به لحاظ ایجاد تغییر و تحول در زندگی و حیطه شغلی به شمار می‌‌آید. مفهوم رهبری خدمتگزار در اصل از نظریه رهبری کاریزماتیک ناشی می‌شود. طبق نظر بسیاری از صاحبنظران، انگیزش اولیه برای رهبری، میل به خدمت است.

فلسفه این سبک رهبری، توجه داشتن به دیگران و توانایی بالا برای خدمت کردن به آنان است. رهبران خدمتگزار روی خدمت‌رسانی به دیگران تأکید می‌‌کنند و منافع شخصی را فدای منافع دیگران می‌کنند. به این ترتیب افراد از درایت و اختیار و سلامت بیشتری برخوردار می‌شوند و خودشان تبدیل به رهبرانی خدمتگزار می‌شوند. این شیوه از رهبری سازمانی در کنار رهبری اصیل و نقطه مقابل رهبری زهرآگین است. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله کوشش شده است تا رهبری خدمتگذار تشریح و مفهوم سازی شود.

تعریف رهبری خدمتگزار

گرین لیف رهبری خدمتگزار را چنین تعریف می‌کند: رهبران خدمتگزار از طریق ارائه خدمت در زمان درست و در مکان مناسب به کارکنان آنها را برای همنوایی با اهداف سازمانی یاری می‌کنند. فرایند رهبری خدمتگزار با یک احساس طبیعی شروع می‌ شود که در آن فرد می‌‌خواهد در ابتدا خدمت‌ رسانی کند. سپس با یک انتخاب هوشمندانه، مشتاق می‌ شود که افراد را رهبری کند. همان طور که معلوم شد این شخص با کسی که فقط رهبر است فرق دارد. تفاوت آن از اینجا روشن می‌شود که رهبر خدمتگزار در ابتدا به رفع احتیاجات اولیه افراد می‌‌پردازد.

رهبری خدمتگزار یک مفهوم و تمرینی از رهبری است که رهبر، ارزش‌ها و توسعه و مصلحت افراد را مدنظر می‌گیرد. رهبر قدرتها را بین افراد تقسیم می‌‌کند و سعی می‌ کند انتظار و هدف افراد سازمان را برآورده کند. رهبران خدمتگزار کسانی هستند که نفع شخصی را کنار می‌‌گذارند و سعی می‌‌کنند نیازهای عاطفی، معنوی و فیزیکی دیگران را برآورده کنند.

ریچارد دفت چهار قاعده اخلاقی مربوط به رهبری خدمتگزار را بیان می‌‌کند که عبارتند از:

• خدمت رسانی به دیگران قبل از خدمت به خود
• گوش دادن به خواسته‌های دیگران و تصدیق گفته‌‌های آنان
• ایجاد اعتماد در دیگران
• رشد دادن افراد از طریق تغذیه روحی و روانی

البته مهمترین عامل برای رهبر خدمتگزار، اعتمادسازی بین پیروان است. اعتماد سازی به طرق مختلفی اعم از اختیاردادن خالصانه به پیروان، به سرعت پیروان را درگیر کار کردن، متعهد و ثابت قدم بودن خود، توسعه مهارت‌های رهبری و پرورش دادن ریسک و انتخاب یک سبک مناسب مدیریت شکل می‌گیرد.

ویژگی‌های رهبران خدمتگزار

اسپیرس (۱۹۹۶)، ده ویژگی رهبران خدمتگزار را که برگرفته از نوشته‌های گرین لیف می‌باشد، فهرست نموده که عبارتند از:

گوش دادن: رهبران خدمتگزار با گوش سپردن به آنچه که گفته می‌شود، به خواسته‌های دیگران پی میبرند.

همدلی: رهبران خدمتگزار می‌کوشند تا دیگران را درک نموده و با آنان همدل شوند.

التیام بخشی: رهبران خدمتگزار از توانایی بالقوه‌ای برای التیام بخشیدن به خود و دیگران برخوردارند.

آگاهی: رهبران خدمتگزار افرادی آگاهند و به ویژه از خودآگاهی برخوردارند.

ترغیب: رهبران خدمتگزار در اتخاذ تصمیمات درون سازمانی، بیش از اختیار ناشی از مقام بر ترغیب و تشویق پیروان تاکید دارند.

مفهوم سازی: رهبران خدمتگزار بدنبال پرورش توانایی‌های خود هستند تا آرزوهای بزرگ را تجسم کنند.

دوراندیشی: رهبران خدمتگزار این توانایی را دارند که پیامد احتمالی موقعیتی را در آینده پیش‌بینی کنند.

مباشرت: اولین و مهم ترین تعهد رهبران خدمتگزار تحقق نیازهای دیگران است.

تعهد به رشد افراد: رهبران خدمتگزار عیمقا به رشد شخصی، حرفه‌ای و معنوی کلیه افراد درون سازمان متعهدند.

تشکیل اجتماعات: رهبران خدمتگزار با تشکیل اجتماعات در میان کسانی که در یک سازمان معین کار می‌کنند در جستجوی دستیابی به شناخت هستند.

گرین لیف، علاوه بر خدمتگزار بودن، ویژگی‌های کلیدی دیگری را نیز برای رهبران خدمتگزار برشمرده که از آن جمله می‌توان به حس ابتکار، توانایی گوش دادن، قوه تخیل، توانایی رد کردن، مقبولیت و یکدلی، بصیرت، دوراندیشی، آگاهی، توانایی ترغیب دیگران، التیام بخشیدن و خدمت رسانی و توانایی تشکیل اجتماعات اشاره کرد.

پرسشنامه، فصل دو و ادبیات پژوهش رهبری خدمتگزار

انواع پرسشنامه رهبری خدمتگزار دارای روایی و پایای و منبع استاندارد

فصل دو شامل مبانی نظری و ادبیات پژوهش رهبری سازمانی به صورت فایل ورد همراه با فهرست منابع فارسی و لاتین

خلاصه و جمع‌بندی

رهبری خدمتگذار یکی از انواع سبک‌های رهبری است که با استقبال زیادی مواجه شده است.در ادبیات سازمانی ابتدا سبک‌هایی چون سبک کارمند محور و تولید محور برای رهبری معرفی شدند. با این حال، یافته‌های سبک‌های کارمند محور و تولید محور معضلی را برای مدیران ایجاد کرده بود. زیرا سبک رهبری مشارکتی (کارمند محور) گاهی عملکرد بهتری را نسبت به یک اقتدار مآب (تولید محور) ایجاد می‌کرد. ولی گاهی هم عملکرد ضعیف تر یا برابر آن موجب می‌شد.

گذشته از این بسیاری از مدیران به سبک مشارکتی عادت نداشتند. لذا بتدریج این عقیده در بین پژوهشگران ایجاد شد که مدیران برای انتخاب سبک رهبری خود باید نیرو‌های درونی خود، کارکنان و محیط در نظر بگیرند. سخن کوتاه این که مدیران با توجه به وضعیت باید قدری انعطاف در رفتارشان داشته باشند. آنها توصیه می‌کنند که مدیران در بلندمدت باید بکوشند تا به سوی استفاده از سبک (کارمند محور) پیش بروند. با این امید که چنین سبکی توان بالقوه  زیادی برای افزایش انگیزش کارکنان، بهبود کیفیت تصمیم‌گیری، کار گروهی، افزایش روحیه وپرورش کارکنان را در بر دارد.