انواع سبک‌های رهبری

سبک رهبری (Leadership Style) به روشی گفته می‌شود که رهبر از نفوذش برای دستیابی به هدف‌های فردی، گروهی و سازمانی استفاده می‌کند. به بیان دیگر شیوه استفاده رهبر از قدرت و نفوذ را سبک رهبری گویند.

رهبران می‌توانند در موقعیت‌های مختلف از سبک‌های رهبری متفاوتی استفاده کنند. چگونگی اتخاذ سبک‌های رهبری برای اطمینان از اثربخشی آن سبک، یکی از مهم ترین مباحث علوم رفتاری است. سبک رهبری، به خصوصیات رفتاری رهبر در هدایت، انگیزش، راهنمایی و مدیریت یک گروه گفته می‌شود.

پذیرش یک سبک مناسب به مدیر برای برقراری ارتباط، اعتماد و احترام در بین کارکنان کمک زیادی خواهد کرد و برعکس انتخاب سبک نادرست مدیریت منجر به نارضایتی کارکنان و در نهایت شکست سازمان خواهد شد. سبک‌های متفاوتی در تئوری‌های مدیریت،معرفی شده‌اند که در این مقاله انواع سبک‌های رهبری بررسی می‌شود.

تعریف سبک رهبری

سبک رهبری اساسا شیوه نگرش مدیر نسبت به نقش خود و کارکنان است. انواع سبک‌های رهبری در نظریه‌ها و تئوری‌های مدیریت مطرح شده است. سبک رهبری تعیین کننده جو حاکم بر سازمان، هم چنین چگونگی تعامل رهبران با زیر دستان است.

پیرامون رهبری، پژوهش‌های زیادی انجام شده‌است و نظریه‌های گوناگونی وجود دارد. دستاوردهای پژوهشی بیانگر سبک‌های رهبری سازمان متفاوتی است. یک سبک رهبری خاص برای همه موقعیت‌ها مناسب نبوده و هر شخص شیوه‌ای در هدایت دیگران دارد.

سبک‌های رهبری در سازمان‌ها متنوع است و در طول زمان و در راه رشد و ارتقای سازمان سبک رهبری آن سازمان تغییر می‌کند. هرچه مدت‌زمان مدیریت یک رهبر طولانی‌تر می‌شود، احتمال تغییر در شیوه هدایت سازمان بیشتر می‌شود.

فرد فیدلر، توانست جامع‌ترین و گسترده‌ترین تئوری اقتضایی را در مورد رهبری ارائه کند. تئوری اقتضائی بیانگر این است که عملکرد موفقیت‌آمیز گروه به این امر بستگی دارد که شیوه رهبری باید متناسب با موقعیت و شرایطی باشد که فرد (در سازمان) قرار می‌گیرد.

سبک‌های رهبری وظیفه‌مدار و رابطه‌مدار

در سال‌های اخیر استفاده از عبارت سبک رهبری بسیار رایج شده‌است و تا حد زیادی اصطلاح سبک مدیریت را در ذهن متفکران مدیریت تغییر داده است. برخی رهبری را به عنوان جنبه‌ای از مدیریت تلقی می‌کنند که تنها حق مدیران ارشد است، اما می‌تواند توسط همه در حوزه مسئولیتشان اعمال شود.

بطور سنتی دو نوع دیدگاه درباره سبک رهبری وجود دارد:

سبک آمرانه و سنتی (وظیفه مدار): مدیر یا رهبر به زیر دستان خود می‌گوید چه کار باید بکنند وچگونه باید آن کار را انجام دهند. این سبک محافظه کار (اقتداری‌) است.

سبک دموکراتیک (رابطه مدار): رهبر یا مدیر در این سبک مسئولیت رهبری خود را با زیردستانش تقسیم می‌کند و آنها را در برنامه‌ریزی و اجرای آن مشارکت می‌دهد. به این سبک سبک کارمند مدار یا رابطه‌مدار نیز گفته‌اند.

بنابراین رفتارهای رهبری در دو پیوستار سبک وظیفه‌مدار و سبک رابطه‌مدار قرار دارند. در واقع انواع سبک‌های رهبری دیگری میان این دو حالت وجود دارد که از آن به سبک میانی نام می‌برند. در سبک میانه مدیر نسبت به بعضی از جنبه‌های شغل مدیریت محافظه کار است و نسبت به جنبه‌های دیگر لیبرال (مشارکتی).

چهار سیستم مدیریت لیکرت

رنسیس لیکرت در نظریه سیستم‌های مدیریت (Management systems)  که در دانشگاه میشگیان انجام شد انواع سبک‌های رهبری را معرفی کرد. در این نظریه، رفتارهای مدیران سازمان در نقش رهبر را در چهار سیستم دسته‌بندی شد. لیکرت، سبک‌های رهبری را براساس دو بعد وظیفه‌مداری و کار‌مندمداری دسته‌بندی کرد.

ویژگی‌های مدیران سیستم ۱ (مدیریت مستبدانه استثماری) : در این سیستم همه تصمیمات را مدیر میگیرد. تصمیماتی که هدف از اتخاذ آنها،حفظ و تامین منافع تصمیم گیرنده است. چون به کارکنان اعتمادی ندارند. عدم توانایی در انجام کاری که به کارمند محول شده است،تهدید و مجازات به دنبال خواهد داشت. بنبا براین کارکنان از آنها می‌ترسند.

ویژگی‌های مدیران سیستم ۲ (دیکتاتور خیرخواه) : در این سیستم مدیر دستور صادر می‌کنند ولی فرودستان آزادی مختصری در اظهار نظر درباره دستورها دارند. فرودستان تحت شرایط تجویز شده‌ای تا حدودی در انجام دادن وظایف خود انعطاف پذیری دارند. کارکنانی که به اهداف تعیین شده از سوی مدیر می‌رسند پاداش می‌گیرند. در مقابل کارکنان تا حدودی انعطاف پذیرند چون اعتماد نسبی به آنها دارند.

ویژگی‌های مدیران سیستم ۳ (مدیریت مشاوره ای) : در این سیستم پس از بحث و مشاوره، کارکنان اهداف خود را معین می‌کنند. کارکنان می‌توانند درباره اینکه چگونه وظایف خود را انجام دهند تصمیم بگیرند ،اما تصمیمات عمده به عهده مدیران سطوح بالاست.کارکنان در بحث مسائل مربوط به کارشان آزادی دارند. مدیران اطمینان دارند که کارکنان کارشان را درست انجام می‌دهند.

ویژگی‌های مدیران سیستم ۴ (مدیریت مشارکتی) : به کارکنان اطمینان دارند و تعامل بین آنها با صداقت ،کمال دوستی و اعتماد است. اهداف تعیین و تصمیمات مربوط به کار توسط گروه اتخاذ می‌گردد. مدیران بدون مشارکت با اعضاء گروه تصمیمی نمی گیرند. مدیران برای ایجاد انگیزش کارکنان هم از پاداشهای مالی استفاده می‌کنند و هم در آنها احساس اهمیت و ارزش ایجاد می‌کنند.

سبک رهبری اقتصائی

سبک رهبری اقتضائی توسط فیدلر معرفی شد. براساس این نظریه بهترین سبک برای رهبری وجود ندارد و رهبری بر اساس شرایط مختلف متفاوت است. سه گروه عوامل در این نظریه‌ها در سبک رهبری موثر شناخته شده است:

• شرابط رهبر
• شرایط پیروان
• شرایط سازمان

براساس تلفیقی از این شرایط می‌توان سبک رهبری مناسب را شناسایی و انتخاب کرد. هرسی و بلانچارد براساس مطالعات لیکرت و فیدلر الگوی رهبری اقتضائی را با توجه به بلوغ کارکنان ترسیم کرده‌اند.

• دستوری: وظیفه مدار قوی-رابطه مدار ضعیف
• متقاعد کننده: وظیفه مدار ضعیف-رابطه مدار قوی
• مشارکتی: وظیفه مدار ضعیف-رابطه مدار قوی
• تفویض‌کننده اختیار: وظیفه مدار ضعیف-رابطه مدار ضعیف

انواع سبک رهبری

۱- سبک دستوری (Directive Leadership)
در این سبک که به شدت طرفدار کار و بسیار کم توجه به کارمند است، کارکنان دقیقا می‌دانند که سازمان از آنها چه توقعی دارد و در این راستا دستورات روشنی از طرف رهبر به آنان ابلاغ می‌شود.

۲- سبک متقاعد کننده یا رهبری حمایتی (Supportive Leadership)
در این سبک رهبر به صورت همزمان نسبت به مقوله کار و کارمند توجه شدید نشان می‌دهد.

۳- سبک مشارکتی (Participative Leadership)
این سبک شدیدا طرفدار کارمند و بی‌توجه به کار است. در این سبک رهبر از کارمندان به طور وسیعی نظر و پیشنهاد دریافت می‌کند لیکن درخصوص اخذ تصمیمات نهایی تفویض اختیاری صورت نمی‌پذیرد.

۴- سبک واگذاری اختیار
در این سبک رهبر به هیچوجه دخالتی در امور نمی‌کند و اختیارات به طور کامل به زیردستان واگذار می‌شود، زیرا تصور براین است که زیردستان دارای شایستگی کافی برای تشخیص موقعیت و انجام وظایف هستند.

جمع‌بندی انواع سبک‌های رهبری

اگر مدیران در نقش خود موثر باشند، برای آنها مهم است که به طور آگاهانه درباره نحوه مدیریت شان فکر کنند. همچنین بااهمیت است بدانند چه نوع سبک مدیریتی برای آنها مناسب تر است و در تیم و سازمانشان خوب عمل خواهد کرد. پذیرش یک سبک مناسب به مدیر برای برقراری ارتباط، اعتماد و احترام در بین کارکنان کمک زیادی خواهد کرد. برعکس انتخاب سبک نادرست مدیریت منجر به نارضایتی کارکنان و در نهایت شکست سازمان خواهد شد. در قرن بیستم سبک مدیریت به عنوان اولویت اول در مورد چگونگی عملکرد مدیران دیده شده است.

درواقع با انتخاب بهترین روش از میان انواع سبک‌های رهبری می‌توان به بهترین نتایج در هر شرایطی رسید. پیش از دهه ۱۹۸۰ سبک مدیریت به صورت فرماندهی بود و این سبک کنترلی خیلی عادی به نظر می‌رسید. بعدها، سبک‌های همکاری و مربیگری  برای ترویج انگیزه و تعامل میان کارکنان شروع به کار کردند. رویکرد مفیدی که توسط هنری مینتزبرگ در کتاب مدیریت او مطرح شده‌است این است که هر چند  مدیریت و رهبری مفهومی متمایز هستند، اما جدا کردنشان روز به روز دشوارتر  می شود.

انواع سبک‌های رهبری که مدیران در اختیار دارند این اطمینان را می‌دهد که به اهداف مورد نظر در سازمان‌شان خواهند رسید. بر اساس سبک رهبری اقتضائی، در صورتی که موقعیت بسیار مطلوب یا نا مطلوب باشد رهبری وظیفه گرا و آمرانه بسیار اثر بخش است. زمانی که موقعیت در حد میانه باشد (تا اندازه‌ای مطلوب یا نا مطلوب) سبک رهبری انسان گرا و روابط انسانی اثر بهتری دارد.

منبع: مقاله انواع سبک‌های رهبری سازمان نوشته آرش حبیبی کتاب تئوری سازمان دکتری مدیریت