دولت هوشمند

دولت هوشمند (Smart Government) استفاده از فناوری و نوآوری برای تسهیل و حمایت از تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی پیشرفته در نهادهای حاکم است. این مفهوم غرابت معنایی نزدیکی با حکمرانی هوشمند و دولت الکترونیک دارد و باهم همراستا هستند.

به موازات ظهور فناوری‌های جدید، دولت‌ها باید توانایی استفاده از آنها، سازگاری با شرایط تازه و ایجاد نوآوری در شیوه ارائه خدمات دولتی همراه با سرعت و کیفیت آن را داشته باشند. فناوری‌ها و راهبردهایی از قبیل ابرداده‌ها، داده‌های باز، شبکه‌های اجتماعی، بلاگ‌ها و رایانش ابری دولت سیار، و … نحوه ارائه خدمت را متحول کرده‌اند. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان راه‌کارهایی مانند دولت باز، هوشمند، حاکمیت هوشـمند و شهر هوشـمند را برای مواجه شدن با این چالش‌ها و حرکت در راستای تغییرات فناورانه ارائه نموده‌اند.

دولت الکترونیک نیز راهکاری بود که با ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات جهت بهبود کمیت و کیفیت خدمت رسانی دولت مطرح شد. با رویکرد تکامل دولت‌های نوین متکی بر فناوری و بلوغ اجتماعی، نسل‌بندی‌هایی برای دولت‌های نوین مطرح شد که «دولت هوشمند» تازه‌ترین نسل آن است. در دولت‌های دموکراتیک برای ارائه خدمات عمومی بهتر از هوشمندسازی دولت استقبال می‌شود. نظر به اهمیت موضوع این مقاله به معرفی و مفهوم‌سازی هوشمندسازی دولتی اختصاص دارد.

تعریف دولت هوشمند

موسسه گارتنر دولت هوشمند را به این صورت تعریف می‌کند: دولت هوشمند، فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی و عملیاتی را برای برنامه‌ریزی مدیریت و عملیات میان زمینه‌های گوناگون، حوزه‌های فرآیندی و قلمرو قدرت برای ایجاد ارزش عمومی پایدار یکپارچه می‌کند.

دولت هوشمند به عنوان اصل جدیدی در نظام‌های حکومتی یاد شده است که در آنها رفاه پایدار و برابر مدنظر قرار دارد. همچنین از حل‌وفصل مباحث مرتبط با شهروندان، کسب‌وکارها و دولت اطمینان حاصل می‌گردد. بدین ترتیب عمل به اصول یک حکمرانی خوب مورد توجه می‌باشد. منظور از اصول حکمرانی خوب عبارت است از:

• سادگی
• اخلاق‌گرایی
• مسئولیت‌پذیری
• پاسخگویی
• شفافیت

ابعاد دولت هوشمند

سادگی خود شامل وجود دولتی کاربرپسند با قوانین، مقررات، فرایندها و روش‌های توسعه ساده بوسیله دولت است. اخلاق‌گرایی بر وجود یک سیستم تازه مدیریتی براساس ارزش‌های اخلاقی دلالت دارد. مسئولیت‌پذیری شامل شفاف‌بودن مسئولیت در طراحی راهبردی، توسعه برنامه و اجرای آن است. پاسخگویی بر توجه با نیازهای رایج و پاسخ به‌موقع به نیازهای ویژه تاکید دارد. در پایان شفافیت ایجاد کننده برخی از فضائل ضروری برای زندگی اجتماعی نظیر عدالت، عمل و حاکمیت قانون است.

دولت هوشمند و دولت الکترونیک

دولت الکترونیک در سیر تکامل و فرگشت خود تحولات زیادی را سپری کرده است. این تحولات در سه دسته اصلی یا سه نسل تقسیم می‌شوند. دولت هوشمند نسل سوم و تازه‌ترین نسل از دولت الکترونیک است. به دیگر سخن در ارتباط با دولت الکترونیکی، سه نسل مختلف ارایه شده است. نسل اول آن شامل اطلاعاتی‌سازی، نسل دوم شامل انتقال الکترونیکی و نسل سوم دولت الکترونیکی همان هوشمندسازی دولتی است. در ادامه هر یک از این نسل‌ها به روشنی معرفی و تعریف می‌شود:

• نسل اطلاعاتی
• دولت تحول‌گرا
• دولت هوشمند

دولت الکترونیک نسل سوم: دولت هوشمند

نسل اطلاعاتی

هدف این نسل، کامپیوتری کردن دولت است. در اینجا دولت به دنبال این است که چگونه کارایی خود را با کمک سیستم‌های کامپیوتری بالا ببرد. ازجمله ویژگی‌های نسل اول دولت الکترونیک می‌توان به فناوری محور بودن، عرضه‌محور بودن، فروشنده محور بودن دولت، تقویت پایگاه‌های داده سازمانی در دولت، یکپارچگی، تسهیم داده، زیرساخت و ارایه خدمات محدود، فرایند مهندسی مجدد به‌طور محدود، مدیریت تغییر به‌طور محدود، مشارکت محدود شهروندان و بخش خصوصی و در کل دولت‌محور بودن اشاره دارد. در نسل اطلاعاتی، دیجیتالی شدن اطلاعات مورد توجه قرار دارد.

نسل دو: دولت تحول‌گرا

از نسل دو گاهی نسل انتقال الکترونیکی یا دولت تحول‌گرا یاد می‌شود. در این نسل دو رویکرد شهروند محوری و یکپارچگی اطلاعات مورد توجه قرار دارد.

نسل سه: دولت هوشمند

در نهایت نسل سوم، دولت باز یا دولت هوشمند است که در آن ویژگی‌های گشودگی، مشارکتی، پاسخگویی و شهروند محوری مورد توجه می‌باشد. نسل سوم دولت الکترونیکی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است و با عنوان مدل نوظهور مطرح می‌شود. این نسل، دولت به دنبال نوآوری در فرایند خط‌مشی‌گذاری، افزایش کارایی و اثربخشی است. عناصر مهم در این نسل، داده، اطلاعات و دانش هستند. ویژگی‌های نسل سوم دولت الکترونیکی، یعنی دولت هوشمند در شکل ترسیم شده است. در این شکل G نشان‌دهنده دولت و C نشان‌دهنده شهروندان می‌باشد.

خلاصه و جمع‌بندی

دولت هوشمند به عنوان پدیدهای فراتر از پیشرفت فنآوری و دربرگیرنده زنجیره‌ای از تغییرات فناورانه، سیاسی، سازمانی و اجتماعی معرفی گردید. بدین ترتیب که در نسل اول، الکترونیکی شدن ارتباطات میان سازمان‌های دولتی و یکپارچگی در ارائه خدمات دولت به شهروندان و کسب‌وکار در اطلاع رسانی، تعامل، تراکنش یکپارچه سازی و غیره به صورت الکترونیک مورد انتظار بوده است. حال آنکه در نسل دوم دولت ما یا دولت و یکی ظهور پدیده‌هایی چون فناوری‌های اجتماعی سبب مشارکت فعال ذی‌نفعان در دولت گردیده است.

در نهایت در نسل سوم نسل دولت (هوشمند)، دولتی که از فناوری اطلاعات پیچیده برای ارتباط داخلی و یکپارچگی اطلاعات فرآیندها، نهادها و زیرساخت‌های فیزیکی برای ارائه خدمات بهتر به شهروندان و جوامع استفاده می‌کند مورد انتظار خواهد بود. بدین ترتیب که وجود حسگرها استفاده از مجازی سازه‌ها، فناوری‌های اطلاعات جغرافیایی وجود برنامه‌های کاربردی رسانه‌های اجتماعی و سایر عناصر می‌تواند زمینه ساز گردآوری داده‌های مورد نیاز و مدیریت بهتر منابع باشد.