شهر هوشمند

شهر هوشمند (Smart city) یک محدوده شهری است که در آن با استفاده از اینترنت اشیاء به گردآوری و بکارگیری داده‌ها از منابع مختلف جهت ارائه خدمات بهتر به شهروندان پرداخته می‌شود. اهمیت و ضرورت پیاده‌سازی شهر هوشمند از جنبه‌های مختلف قابل اشاره است. از مزایای اقتصادی پیاده‌سازی طرح شهر هوشمندی می‌توان به کاهش هزینه‌هاى تردد شهرى، افزایش سرمایه‌گذارى در نتیجه گسترش ارتباطات جهانى، صرفه جویى در مصرف سوخت‌هاى محدود، تسهیل انجام امور اقتصادى به خاطر ۲۴ ساعته بودن ارائه خدمات و توسعه پایدار شهری اشاره کرد.

کاهش زمان اتلاف شده شهروندان در ترافیک، عرضه بهتر خدمات، توزیع عادلانه‌تر امکانات، کاهش آلودگى محیط زیست، افزایش اشتغال و بهبود مدیریت پایدار شهرى از ویژگی‌های اجتماعی شهر هوشمند است. مهم‌ترین اثرات فرهنگى این شهر نیز شامل اطلاع‌رسانى سریع، انتشار نشریات الکترونیکی برای شهروندان، آموزش مجازى، ایجاد کتابخانه دیجیتالى، افزایش سواد دیجیتال و ایجاد نوعى جهان‌نگرى است که به افزایش رفاه و ارتقاى فرهنگ کمک می‌کند.

مفهوم هوشمندسازی و ارتقا کیفیت زندگی شهری در دهه‌های اخیر رویکردهای مختلفی را در ارتباط با توسعه و ارتقاء کیفیت زندگی شهری به همراه داشته است. کیفیت زندگی مفهومی است محتوایی، فراگیر، پیچیده و متأثر از عوامل گوناگون از جمله عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و فضایی. کیفیت زندگی از دو مفهوم جهانی با قلمروهای اساسی مشخصی تشکیل شده است: مفهوم اول،درک کیفیت زندگی که نتیجه ی آن رضایتمندی از زندگی است و مفهوم دوم کیفیت زندگی در محیط اجتماعی، اقتصادی و کیفیت محیطی می‌باشد.

تعریف شهر هوشمند

شهر هوشمند در اثر توسعه شهر الکترونیک پدید آمده است. در چنین شهری از انواع مختلف سنسورهای الکترونیکی برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آن‌ها استفاده می‌کند. این اطلاعات برای مدیریت دارایی‌ها و منابع شهری کارآمد است. این پروسه، شامل اطلاعات جمع‌آوری شده از شهروندان، دستگاه‌ها و منابع شهری است که پردازش و تجزیه و تحلیل می‌شود تا به نظارت و مدیریت ترافیک و حمل و نقل، سیستم، نیروگاه، آب، تأمین شبکه های، زباله، مدیریت، قانون اجرای سیستم‌های اطلاعاتی و مدارس و کتابخانه‌ها و بیمارستان‌ها و دیگر خدمات اجتماعی کمک کند.

ایدهٔ شهر هوشمند، ادغام مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و دستگاه‌های مختلف متصل به شبکه (اینترنت اشیا یا IoT) است، برای بهینه‌سازی بهره‌وری از خدمات و کاربری‌های شهری و اتصال آن به شهروندان است. فناوری شهر هوشمند اجازه می‌دهد تا مقامات یک شهر با جامعه و زیرساخت‌های شهری و نظارت بر آنچه اتفاق می‌افتد و آنچه در حال تحول است، تعامل مستقیم پیدا کنند.

یک شهر هوشمند اغلب از طریق اهداف آن تعریف می‌شود و هوشمندتر به عنوان کارآمدتر، پایدارتر، عادلانه و قابل زندگی تعریف می شود. مفهوم شهر هوشمند در درجه اول شهر را به عنوان یک سیستم که دارای زیر سیستمهای متعدد است، بررسی میکند. این عملکرد زیر سیستمها به عنوان یک کل در نهایت به آنها اجازه میدهد که به شیوه هوشمند و هماهنگ رفتار کند. شهر هوشمند، شهری است که به خوبی در حال اجرای راههای رو به جلو در خصوصیات ششگانه (مردم هوشمند، تحرک هوشمند، حکمروایی هوشمند، زندگی هوشمند، اقتصاد هوشمند و محیط هوشمند) است، که در ترکیبی هوشمند از دارایی‌ها و فعالیت‌های سرنوشت ساز، مستقل و آگاه شهروندان ساخته میشود.

تاریخچه شهر هوشمند

بعد از اختراع رایانه و سرعت توسعه مخابرات و ارتباطات بشر نیاز به تغییر جدیدی را درک نمود و آن چیزی جز دسترسی به اطلاعات و دانش نبود. هدف از موج سوم، دسترسی به اطلاعات و دانش با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات مانند رایانه، شبکه‌های متنوع محلی و جهانی و اینترنت به همراه توسعه نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای مورد نیاز عصر اطلاعات بوده است.

عمر موج سوم که آنرا عصر دانش و بعضاً جامعه اطلاعاتی نیز می‌گویند، نزدیک به ۵۰ سال می‌باشد. همانطور که ملاحظه می‌شود، نیاز به تغییرات از مقطعی به مقطع بعدی و از موجی به موج بعدی با هدف بوده است و طول عمر ماندگاری آن بستگی به سرعت رسیدن به اهداف آن موج داشته است. با توجه به اهمیت و سرعت زیاد توسعه موج سوم، بعضی از دانشمندان فکر می‌ کردند که این تغییر اساسی برای سالیانه درازی دوام خواهد داشت. اما رشد فوق‌العاده فناوری و حضور فناوری‌های جدیدی مانند اینفوفناوری (فناوری اطلاعات)، نانوفناوری، بیوفناوری، و توانایی بشر در تسلط مطلق براتم باعث شد تا این مرحله با شتاب بیشتری به جلو برود و انتظار جدیدی در حال شکل‌گیری شود.

ابعاد شهر هوشمند

موج سوم با آمدن رایانه مطرح شد وبخصوص وقتی رایانه‌های شخصی توانستند درخدمت مردم قرار گیرند، فضای تولید وانتشار اطلاعات وتولیددانش توسعه یافت و شکل جدیدی به خود گرفت. بکارگیری رایانه وهمراهی آن با اینترنت، تغییرات مهمی درجهان بوجودآورد. کامپیوتردرسال ۱۹۴۸ میلادی‌ اختراع شد و اینترنت در سال ۱۹۶۸ مطرح و در سال ۱۹۷۰ ارتباط ۵ نقطه را برقرار کرد. در سال ۱۹۷۴ پروتکل (TCP) معرفی شد و در سال ۱۹۸۴ هزار پایگاه در روی آن ایجاد گردید.

شهر هوشمند از منظر پایداری

شهر هوشمند با الزامات و نیازهای پایداری و توسعه پایدار همراه است. رشد شهرنشینی و توسعه افقی شهرها خطرات زیادی برای محیط‌زیست به همراه دارد. بنابراین لازم است تا تمهیدات لازم برای پاس‌داشت از محیط‌زیست در توسعه شهری لحاظ شود. از سوی دیگر حقوق اجتماعی شهروندان یکی دیگر از الزماتی است که در شهرهای مدرن باید در نظر گرفته شود. در نهایت رفاه اقتصادی سومین عاملی است که باید در زندگی شهری مورد توجه قرار گیرد.

سه عامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی ارکان توسعه پایدار هستند که در مباحث شهری با عنوان توسعه پایدار شهری از آنها یاد می‌شود. به نظر می‌رسد شهرهای هوشمند با ابزارها و امکاناتی که در اختبار دارند می‌توانند اهداف توسعه پایدار شهری را به همراه بیاورند. به دیگر سخن شهر هوشمند همان شهر آرمانی است که نیل به اهداف پایداری توسعه شهری را میسر می‌سازد. این نه یک شعار عامه‌پسند که یک حقیقت قابل حصول و در حال گسترش است.

شهر هوشمند از منظر پایداری

به صورت تاریخی با پذیرش و بکارگیری فناوری در بافت شهری، شهر اطلاعاتی شکل گرفت. با گذشت زمان نگاه فناوری‌محور شهر اطلاعاتی جای خود را به نگاه فناوری-اجتماعی داد که منجر به پیدایش شهر دیجیتال شد. از دهه ۱۹۹۰ رویکرد دیجیتال‌محور با رویکرد کارآفرینی ترکیب شد که نتیجه آنها ظهور شهر هوشمند بود. این رویکرد اگرچه مزایای اقتصادی بسیاری دارد اما به علت توجه صرف به جنبه‌های اقتصادی با انتقاداتی مواجه گردید. در نهایت با پذیرش جنبه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی شهر هوشمند پایدار شکل گرفت.

شهر هوشمند از منظر تحول دیجیتال

ابتدای هزاره سوم به تبع رشد فزاینده فناوری اطلاعات و ارتباطات با تحول دیجیتال و ظهور انقلاب صنعتی چهارم همراه گردید. اقتضائات این برهه از زمان با شرایط حاکم بر زندگی شهرهای صنعتی سازگار نیست. به عبارت دیگر زیرساخت‌ها و سازوکارهای شهرهای صنعتی پاسخگوی نیازهای افراد در عصر تحول دیجیتال نیست. این حقیقت موجب شکل‌گیری نگاه جدیدی به شهرها شده که با عنوان شهر هوشمند شناخته می‌شوند. شهرهای هوشمندی الگوی مناسب برای زندگی شهری در دوران انقلاب صنعتی چهارم است.

اولین شهر هوشمند دنیا

یک شهر هوشمند که امروز در سنگاپور شکل‌گرفته است چشم‌اندازی بود که نخستین نخست‌وزیر سنگاپور کوان لی بعدازاینکه سنگاپور یک دولت خودگردان شد مطرح نمود. در آن زمان دپارتمان برنامه‌ریزی در دفتر نخست‌وزیری به‌منظور تعیین نقش برنامه‌ریزی مرکزی در نظر گرفته شد و می‌توانستند هر ۵ سال یک‌بار طرح کلی را اصلاح کنند. بااین‌حال دولت متوجه شد که استراتژی‌ها در برنامه اصلی به‌اندازه کافی مناسب نیستند تا بتوانند با تغییرات اقتصادی و اجتماعی در سنگاپور مواجه شوند و از سازمان ملل یاری جستند که سرانجام منجر به راه‌اندازی طرح برنامه‌ریزی شهری در سال ۱۹۶۷ شد و در سال ۱۹۷۱ تکمیل شد و منجر به شکل‌گیری اولین برنامه بلندمدت سنگاپور شد که به سیاست‌گذاری حمل‌ونقل و تخصیص زمین‌های دولتی پرداخته بود.

سنگاپور درصدد تحقق چشم‌انداز اولین کشور هوشمند جهان تحت برنامه ملی شهر هوشمند در سال ۲۰۱۴ بود. در این راستا به دنبال استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، شبکه‌ها و داده‌ها برای حمایت از زندگی بهتر، ایجاد فرصت‌های بیشتر و حمایت از جوامع قوی‌تر بود. درحالی‌که شهرهای مختلف در سراسر جهان مفهوم شهر هوشمند را با استفاده از فناوری‌ها برای مقابله با چالش‌های شهری تجربه نموده‌اند سنگاپور دارای اهداف بلندپروازانه‌ای بود و چشم‌اندازش تمام کشور را در برمی‌گرفت. چشم‌انداز شهر هوشمند سنگاپوردرصدد پاسخ‌گویی به چالش‌های رو به رشد شهری مانند جمعیت سالمند، تراکم بالای شهری و انرژی پایدار بود.

سنگاپور برنامه خود را از اوایل دهه ۱۹۸۰ باهدف تبدیل دولت به یک کاربر جهانی از فناوری اطلاعات آغاز نمود. بین سال‌های ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۵ دولت درصدد رایانه‌ای کردن وزارتخانه‌های دولتی برای بالا بردن میزان بهره‌وری و افزایش کیفیت خدمات به مردم بود. بر اساس آماری که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد به ازای یک دلار سرمایه‌گذاری در برنامه فناوری اطلاعات دولت ۲٫۸ دلار کسب کرده است و ۵۰۰۰ شغل و پست دولتی از بین رفته است.

جمع بندی بحث

در این نوشته سعی شد تا ویژگی موج‌های مختلف زندگی بشر بررسی شود تا مشخص شود چه دلایلی باعث شد درمدیریت شهرها، به دنبال هوشمند سازی باشیم و نقطه آغاز این حرکت کی و کجا بود. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد افزایش سرعت جابه جایی از موجی به موج دیگر و کم شدن مدت زمان هر موج می‌باشدکه دلیل آن ظهور فناوری‌های مختلف می‌باشد. پیش‌بینی می‌شود که تا ۲۰ سال آینده بشر در عصر مجازی یا در چهارمین مقطع اساسی تحول تاریخ خود که موج چهارم نیز نامیده می‌شود، قرار خواهد گرفت.

موج چهارم در حقیقت فرم توسعه یافته عصر اطلاعات و دانش است که دیگر مشکل عمده بشر در زمینه تامین معاش، تهیه ابزار و دسترسی به دانش و اطلاعات حل شده است و نیاز به تغییر و تحول بزرگتری در جامعه بوجود آمده است. با شروع موج چهارم، بشر جامعه جدید و عصر نوینی را آغاز خواهد کرد که اکثر امور در آن جامعه بصورت مجازی خواهند بود،‌ این عصر جدید بنام عصر مجازی شناخته خواهدشد. در عصر مجازی بیشتر امور بشر بصورت غیر فیزیکی قابل انجام است. بنابراین باتوجه به جمعیت رو به افزایش شهرها و چالش‌ها و نیازهای متفاوت و نامحدود شهرنشینان، اگر به دنبال داشتن شهری متعادل و پایدار می‌باشیم باید به دنبال تحقق پدیده هایی نو و سیستماتیک مانند هوشمندکردن شهرهایمان باشیم.