تولید پایدار

تولید پایدار (Sustainable manufacturing) فرایند ایجاد محصولات براساس فرایندهای اقتصادی با کمترین اثرات منفی بر محیط زیست می‌باشد. این رویکرد فصل مشترک مدیریت تولید و پایداری و توسعه پایدار است. بنابراین سه هدف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در کانون فعالیت‌های پایداری تولید است.

در این رویکرد شرکت‌های تولیدی می‌کوشند تا میزان مصرف انرژی، آلاینده‌های محیطی و پسماندهای صنعتی را کاهش دهند. از سوی دیگر از فرایندهایی برای این منظور استفاده کنند که سودآوری و منافع اقتصادی آنها نیز حفظ شود. در نهایت نیز از دستاوردهای حاصل از این شیوه تولیدی جامعه نیز بهره‌مند شود. استقبال از تولید پاک تنها یک شعار زیبای عامه‌پسند نیست بلکه روشی عملیاتی است که در دستور کار شرکت‌های تولیدی مختلف قرار دارد.

با توجه به اینکه مسئولیت اجتماعی برای شرکت‌های تولیدی اهمیت بسیار زیادی دارد توجه به پایداری در تولید مساله‌ای مهم است. تولید پایدار اکنون در کانون توجه پژوهشگران دانشگاهی و مدیران و فعالان صنعت قرار دارد. با استفاده از رویکردهای مناسب در این حوزه می‌توان هم به سودآوری دست پیدا کرد و هم به اهداف اجتماعی و محیطی دست پیدا کرد. از آنجا که این مفهوم از منظر علمی و عملی اهمیت بسیار زیادی دارد در این مقاله به تشریح و مفهوم‌سازی تولید پایدار پرداخته می‌شود.

تاریخچه و پیدایش تولید پایدار

مفهوم تولید پایدار، در اجلاس سازمان ملل متحد در خصوص محیط زیست و توسعه، در سال ۱۹۹۲ ظهور یافت. این مفهوم ارتباط بسیار نزدیکی با مفهوم توسعه پایدار دارد. این اجلاس به این نتیجه رسید که علت اصلی از بین رفتن محیط زیست، الگوی ناپایدار تولید و مصرف، به ویژه در کشورهای صنعتی است. در حالی که مصرف سبز و پایدار، مصرف‌کنندگان را هدف قرار می‌دهد، تولید پایدار با شرکت‌ها و سازمان‌های تولیدکننده محصولات با ارائه‌دهنده خدمات در ارتباط است.

اگر چه مفهوم پایداری، هنوز هم مفهومی مبهم است، اما یک اتفاق نظر در حال گسترش بر سر این امر وجود دارد. یعنی حرکت از تلاش برای تعریف آن، به سمت توسعه ابزارهای واقعی و عملی جهت ترویج و سنجش دستاوردهای لازم و ضروری است. بنابراین به طور همزمان علاقه‌ای به توسعه پایدار و چالش‌های درونی مرتبط با آن ایجاد شد. این تعارض در دهه ۱۹۹۰ مفهوم اکولوژی صنعتی و همزیستی صنعتی را به تولید پایدار وارد کرد.

جایگاه تولید پایدار در توسعه پایدار

اقدامات پیوسته با اکولوژی صنعتی و همزیستی صنعتی را می‌توان اقداماتی جدید در حوزه تولید در نظر گرفت. با این وجود، این مفهوم به دلیل بار دانشی که در بردارد، تقریبا به عنوان علم پایداری نیز تعریف می‌گردد. زیرا که اکولوژی صنعتی و همزیستی صنعتی از تشابه میان طبیعتی که باید تحلیل شود و بهبود مجموعه ها، لجستیک و مصرف‌کنندگان صنعتی و همچنین جریان‌های انرژی و مواد ایجاد می‌گردد.

تعریف تولید پایدار

یک تعریف جامع از تولید پایدار در دانشگاه ماساچوست ارائه گردید: تولید کالاها و خدمات با استفاده از

• فرایندها و سیستم‌هایی که آلوده کننده نیستند.
• در مصرف انرژی و منابع  طبیعی صرفه‌جویی می‌کنند.
• از لحاظ اقتصادی مناسب هستند.
• خطری برای کارکنان، جوامع و مشتریان ندارند.
• به لحاظ اجتماعی و خلاقانه برای همه افراد در حال کار، رضایت بخش هستند.

این تعریف با درک فعلی از توسعه پایدار، همگام و سازگار است، زیرا جنبه‌های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی فعالیت‌های شرکت‌ها را مورد تأکید قرار می‌دهد. همچنین عملیاتی تر و مؤثرتر است، زیرا بر شش جنبه اصلی تولید پایدار به شرح ذیل تأکید می‌کند:

• استفاده از مواد و انرژی (منابع)
• محیط زیست طبیعی
• توسعه اجتماع و عدالت اجتماعی
• عملکرد اقتصادی کارکنان
• محصولات

لازم به ذکر است شرکت هایی که تمایل دارند در روش‌های روزانه خود پایدارتر باشند، باید هر کدام از این شش جنبه را مدیریت کنند. کسب‌وکارها باید به آنها توجه داشته باشند و نباید ریسک بین جنبه‌های مختلف تولید سبز را در فرآیندها منتقل نمایند. برای نمونه بین حفاظت محیط زیست و سلامت و امنیت کارکنان باید موازنه کامل برقرار باشد. این کوشش‌ها توسط تعداد روزافزونی از دیگر شرکت‌ها و سازمان‌ها برای توسعه دانش پایداری ادامه دارد. مهم‌ترین آنها شامل سازمان بین‌المللی استانداردسازی ایزو ۱۴۰۳۱ ISO، سازمان گزارش‌دهی جهانی (GRI)، شورای تجارت جهانی برای توسعه پایدار (WBCSD) و مرکز فناوری‌های کاهش ضایعات (CWRT) اشاره نمود.

خلاصه و جمع‌بندی

تولید پایدار یک نیاز مهم و روزافزون برای فعالیت‌های بشری است و ایجاد پیشرفت پایدار یک هدف کلیدی در پیشرفت بشری است. پیشرفت پایدار، منظری است که موضوعات اجتماعی، اقتصادی و محیطی را بطور کلی و همزمان در فرآیند پیشرفت نشانه می‌گیرد. پایداری در بسیاری از زمینه‌ها شامل مهندسی، طراحی و تولید پراکنده شده است. تولیدکنندگان بیش از پیش در حال درگیر شدن درباره  موضوع پایداری هستند.

با استفاده از شیوه‌های تولید پایدار می‌توان منافع اقتصادی کسب‌وکارها را تامین کرد. از سوی دیگر کمترین آسیب را به محیط‌زیست رساند و در نهایت منافع اجتماعی را تامین نمود. این موضوع نیازمند استفاده از سازوکارهایی است که در روش‌های سنتی کمتر مورد عنایت بود. برای این منظور باید الگوهای مناسبی را توسعه و ترویج داد که این خود نیازمند شناخت متغیرهای زیربنایی حوزه مورد مطالعه است. برای کسب آگاهی کلی می‌توان از پرسشنامه تولید پایدار استفاده کرد.

تاکنون الگوهای زیادی برای تولید پایدار ارائه شده است. تأکید اصلی بیشتر الگوها بر روی مسائل زیست محیطی، اقتصادی و کارکنان می‌باشد. در این الگوها به توسعه و پیشرفت جامعه، عدالت اجتماعی و محصولات، توجه کمتری دارند. استفاده از مواد و حفاظت از محیط زیست، در تمام چارچوب‌های بررسی شده، به خوبی پوشش و پشتیبانی نشده است. اما مسائل اجتماعی، کارکنان و محصولات، در چارچوب‌های شاخص‌های موجود، موردتوجه کمتری واقع شده‌اند. در چند مورد که به مسائل کارکنان توجه شده است، بیشتر سلامت و ایمنی کارکنان در نظر گرفته است و نه رفاه و امنیت شغلی آنها.