نگاشت شناختی
نگاشت شناختی (Cognitive map) یک روش تحقیق کیفی است که در حوزه تحقیق در عملیات نرم و روش شناسی سیستم‌های نرم قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر حجم و تنوع اطلاعات ذخیره شده در پایگاه داده به صورت فزاینده‌ای رشد داشته است بطوریکه با افزایش حجم، پیچیدگی و تنوع اطلاعات وظیفه بازیابی اطلاعات از این پایگاه داده مشکل شده و مشکلاتی چون کیفیت پایین کار، افزایش هزینه‌های کاربران، کاهش سرعت و انعطاف در عملکرد، افزایش اشتباه و کاهش رضایت کاربران را به دنبال داشته است.
در این میان نگاشت شناختی روشی برای سازماندهی اطلاعات مرتبط به هم است و می‌تواند به بازیابی اطلاعات کمک زیادی نماید. نگاشت‌های شناختی ابزاری برای سازماندهی و ارائه دانش می‌باشند. این نگاشت شامل مفاهیمی است که معمولاً به صورت سلسله‌مراتبی، نقطه‌ای و یا خوشه‌ای نشان داده می‌شوند.
تاریخچه و پیدایش نگاشت شناختی
نقشه‌های مفهومی نخستین بار در سال ۱۹۴۸ در مقاله اداوارد تولمن Edward Tolman با عنوان نقشه‌های شناخت در موش‌ها و انسان‌ها ارائه شد. هدف از این نقشه‌ها این بود که به عنوان مدلی در روانشناسی یادگیری بکار گرفته شوند. تولمن در این مقاله مفهوم نقشه‌های شناختی را برای نخستین بار معرفی کرد که کاربردهای گوناگونی در زمینه‌ها مختلف روانشناسی دارند.
از آن به بعد پژوهشگران مختلف، بازنمایی‌های متعددی از نقشه مفهومی توصیف کردند. در تمامی این موارد، نگاشت شناختی صرفا جهت داری است که در آن مجموعه‌ای از گره‌ها بوسیله کمان‌هایی به هم متصل شده‌اند. در بازنمایی‌های مختلف مفهوم و معنای گره‌ها و کمان‌ها متفاوت است. یکی از این بازنمایی‌ها، گونه‌ای از نگاشت شناختی است که اکسلورد Axelord به سال ۱۹۷۶ مطالعه و بررسی کرده است. دیدگاه اسکلورد در این زمینه بسیار فراگیر است با این وجود نگاشت شناختی در مدیریت با چیزی که اکسلورد بیان کرد بسیار تفاوت دارد که در ادامه تشریح خواهد شد.
کاربردهای شناختی عبارتند از:
- سازماندهی و یپکارچگی دانش
- نمایش سلسله تفکرات و خطوط استدلال
- یادگیری تعاملی
- بهبود شناخت
- ایجاد دانش جدید
- کمک به یادگیری بصری
- نمایش الگوهای متفاوت یادگیری و …
تعریف نگاشت شناختی
نگاشت شناختی مجموعه‌ای از روش‌ها جهت بررسی و ثبت مشاهدات افراد درباره محیط پیرامون است. این مشاهدات بطور گرافیکی در حالتی از یک نقشه ذهنی که مفاهیم کلی و رابطه بین آنها را نشان می‌دهد ثبت شده‌اند. این روش شامل تعدادی گزاره است و هر گزاره از یک جفت هسته و یک پیوند تشکیل می‌شود که هسته‌ها را به هم مرتبط می‌سازند. همچنین برچسب‌های موجود روی یک پیوند اطلاعاتی درباره ماهیت روابط ارائه می‌دهد.
نگاشت شناختی ابزاری برای بازنمایی دانش به شیوه ترسیمی است. این رویکرد شامل ساخت نقشه‌هایی از فرایند شناخت می‌باشد.
عبارت نگاشت شناختی به سه شیوه گوناگون استفاده شده است: در حالت اول به صورت توصیفی رشته‌ای می‌باشد که به تحقیق پیرامون این مساله می‌پردازد که افراد چگونه اطلاعات فضایی در مورد یک محیط را فرا گرفته، به خاطر می‌سپارند و پردازش می‌کنند. در حالت دوم به عنوان یک عبارت توصیفی برای فرایند اندیشیدن در مورد روابط فضایی بکار رفته است و در حالت سوم به صورت یک اسم توصیفی برای یک رویکرد روش شناسانه در درک شناخت بطور کلی، استفاده شده است.
فرایند نگاشت شناختی
گام نخست: آماده سازی
برای آغاز فرایند نگاشت شناختی دو کار باید انجام شود. ابتدا پژوهشگر باید تصمیم بگیرد که چه کسانی در این فرایند مشارکت کنند. دوم پژوهشگر باید با مشارکت‌کنندگان در مورد تمرکز در زمینه مفهوم‌سازی، تصمیم‌گیری کند. برای انتخاب مشارکت‌کنندگان معمولاً از خبرگان نظری و خبرگان تجربی استفاده می‌شود. برای مطالعه بیشتر مقاله نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی را مطالعه کنید.
گام دو: ایجاد عبارات
وقتی مشارکت‌کنندگان و عبارتی که قرار شد بر آن تمرکز کنند، تعریف شدند، فرایند نگاشت شناختی با ایجاد مجموعه‌ای از عبارات که باید کار قلمرو مفهومی برای موضوع مورد مطالعه را در برگیرد، آغاز می‌شود. بطور معمول، برای ایجاد عبارات از طوفان مغزی استفاده می‌شود.
گام سه: ساختاربندی عبارات
وقتی مجموعه‌ای از عبارات که قلمرو مفهومی برای یک موضوع خاص را توصیف می‌کند آماده شد، به ارائه اطلاعات درباره اینکه چگونه عبارات به هم متصل هستند، نیاز داریم. بعلاوه اغلب می‌خواهیم هریک از عبارات را در ابعادی که توسط رتبه‌بندی عبارت تمرکز تعریف می‌شود، اولویت بندی کنیم. این دو مرحله ساختاربندی قلمرو مفهومی را تشکیل می‌دهد.
گام چهار: ارائه مجدد عبارات
در این گام برای ارائه قلمرو مفهومی سه مرحله وجود دارد. در مرحله نخست، تجزیه‌وتحلیلی انجام می‌شود که هر عبارت را به عنوان یک نقطه جداگانه در یک نگاشت قرار می‌دهند (یعنی نگاشت نقطه‌ای). عباراتی که در این نگاشت به هم نزدیک‌تر هستند بیشتر اوقات باهم مرتب می‌شوند. در مرحله دوم عبارات در قالب خوشه‌هایی دسته بندی می‌شوند (نگاشت خوشه‌ای) که از گروه‌بندی مفهومی مجموعه اولیه عبارات، نظم بیشتری ارائه می‌کند. در مرحله پایانی می‌توان نگاشت‌هایی را تشکیل داد که رتبه‌بندی میانگین را بوسیله نقطه یا بوسیله خوشه ارائه می‌دهد.
جمع‌بندی بحث
برای تفسیر مفهوم‌سازی، مجموعه‌ای از موارد لازم است که عبارتند از: لیست عبارات، لیست خوشه، نگاشت نقطه‌ای، نگاشت خوشه‌ای، نگاشت نقطه‌ای-رتبه‌ای، نگاشت رتبه‌ای-خوشه‌ایی.
نگاشت‌های شناختی را می‌توان در یک پژوهش از طراحی پرسشنامه تا طراحی مدل بکار برد. برای مثال در برنامه‌ریزی از نگاشت شناختی می‌توان برای تعیین عنوان برنامه اعم از اصلی و فرعی، تخصیص بودجه، تعیین کارکنان و … استفاده کرد. نگاشت شناختی راه مفیدی برای عملیاتی کردن، رویکرد چندروشی-چندخصیصه‌ای سیستم‌های ارزیابی می‌باشد و از آن در طراحی مدل‌های مختلف مدیریت استفاده می‌شود.
آذر، عادل؛ خسروانی، فرزانه؛ جلالی، رضا. (۱۳۹۸). تحقیق در عملیات نرم. تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۲۴ آبان ۹۸
پروژه نگاشت شناختی تحقیق در عملیات نرم آقا موجود هست ؟