پرسشنامه پژوهش

پرسشنامه پژوهش (Questionnaire) عبارت است از مجموعه‌ای از پرسش‌های هدف دار که با بهره‌گیری از مقیاس‌های گوناگون نظر، دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می‌دهد. پرسشنامه متداول ترین ابزار گردآوری اطلاعات در پایان‌نامه مدیریت است (کتاب روش تحقیق در علوم انسانی نوشته محمدرضا حافظ نیا).

یک پرسشنامه ابزار پژوهشی است که شامل تعدادی از سوالات با هدف گردآوری اطلاعات از پاسخ‌دهندگان می‌باشد. پرسشنامه به سال ۱۸۳۸ در جامعه آماری لندن ابداع شد. در حال حاضر از این ابزار به عنوان اصلی‌ترین روش گردآوری داده‌ها در تحقیقات کمی استفاده می‌شود. بطور کلی پرسشنامه پژوهش به صورت پژوهشگر ساخته یا استاندارد می‌باشد. همچنین می‌تواند شامل سوالات باز یا بسته باشد.

بطور کلی پرسشنامه طیف لیکرت عمده‌ترین و متداول ترین نوع از این ابزار می‌باشد. پرسشنامه‌های استاندارد رشته مدیریت برای تمامی گرایش‌های مختلف این رشته برای دانلود آماده و تنظیم شده است. انواع پرسشنامه‌های استاندارد مدیریت ویژه پایان‌نامه گرایش‌های مختلف مدیریت از منابع معتبر استخراج، دسته‌بندی و تهیه و تنظیم شده است. دانشجویان برای تهیه پرسشنامه پایان‌نامه مدیریت برای دوره‌های کارشناسی ارشد و دوره دکتری مدیریت می‌توانند از این پرسشنامه‌ها استفاده کنند.

پرسشنامه استاندارد و پرسشنامه پژوهشگر ساخته

دو نوع پرسشنامه برای انجام یک پایان‌نامه مدیریت استفاده می‌شود:

• پرسشنامه استاندارد
• پرسشنامه پژوهشگرساخته

پرسشنامه پژوهشگرساخته: پژوهشگر وقتی از پرسشنامه پژوهشگرساخته برای کار پایان‌نامه خود استفاده می‌کند که پرسشنامه استاندارد موجود نباشد. در اینصورت پژوهشگر با مصاحبه‌های تخصصی و مرور ادبیات تحقق خود ابتدا مولف‌های پرسشنامه را استخرج می‌کند و سپس این مولف‌ها را غربال کرده در نهایت برای هر مولفه تعدادی گویه یا سوال پرسشنامه تهیه می‌کند. برای تهیه پرسشنامه محقق‌ساخته موضوع پرسشنامه پایان‌نامه مدیریت را مطالعه کنید.

پرسشنامه استاندارد: پرسشنامه استاندارد مدیریت به پرسشنامه‌ای گفته می‌شود که توسط اساتید سرشناس حوزه مورد مطالعه تهیه و تدوین شده است. پرسشنامه استاندارد دارای روایی و پایایی باشد. برای سنجش روایی معمولاً از روش روایی محتوایی (ارزیابی دیدگاه خبرگان) یا روایی سازه (تحلیل عاملی تاییدی) استفاده می‌شود. پایایی پرسشنامه نیز معمولاً با محاسبه آلفای کرونباخ به دست می‌آید.

برای تهیه یک پرسشنامه تحلیل آماری با طیف لیکرت دو راه کار وجود دارد. نخست می‌توانید از یک پرسشنامه استاندارد که قبلا روائی و پایائی آن اندازه‌گیری شده است استفاده کنید. اما اگر پرسشنامه استاندارد در زمینه مورد بررسی شما وجود ندارد راه کار بعدی استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته است. تفاوت ساختاری بین پرسشنامه استاندارد و پژوهشگر ساخته وجود ندارد اما بطور کلی:

پرسشنامه استاندارد به پرسشنامه‌ای گفته می‌شود که پیشتر در یک مطالعه معتبر، روایی و پایایی آن اثبات شده باشد. پرسشنامه پژوهشگر ساخته پرسشنامه‌ای است که توسط خود پژوهشگر برای یک هدف تخصصی ویژه، طراحی شده است.

اجزای پرسشنامه پژوهش

پرسشنامه پژوهش شامل سه قسمت است:

• معرفی پرسشنامه
• سوالات عمومی
• سوالات تخصصی

در بخش معرفی پرسشنامه یک توضیح چند خطی در مورد هدف پرسشنامه و حفظ محرمانگی اطلاعات ارائه می‌شود.

پاسخ‌دهنده محترم؛ با سلام و احترام
پرسشنامه زیر در راستای پژوهشی جهت بررسی ….. تهیه شده است. لذا با تخصیص زمان ارزشمندتان به طور دقیق آنرا تکمیل و به پژوهشگر عودت دهید. شایان ذکر است این اطلاعات کاملاً محرمانه تلقی شده و صرفاً جهت دستیابی به اهداف پژوهش به صورت کلی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. پیشاپیش از همکاری صمیمانه شما سپاسگزاری می‌شود.

سوالات عمومی مشخصات فردی پاسخ دهندگان را در بر میگیرد. این سوالات عبارتند از: جنسیت، سن، مرتبه سازمانی، وضعیت استخدامی و میزان تحصیلات.

سوالات تخصصی بخش اصلی پرسشنامه است که براساس مولفه‌های تشکیل دهنده موضوع شکل گرفته است. جهت امتیاز دهی و ارزش گزاری کمی پاسخ‌های سوالات تخصصی از طیف لیکرت استفاده می‌شود. یک نمونه طیف لیکرت ۵ درجه برای نمره‌دهی به سوالات تخصصی در جدول زیر ارائه شده است.

نمره دهی به سوالات در طیف لیکرت

طراحی سوالات تخصصی پرسشنامه

اگر می‌خواهید یک پرسشنامه پژوهشگر ساخته بسازید ابتدا باید ابعاد مختلف سازه مورد نظر را شناسایی کنید. برای مثال یک عامل اصلی مانند عملکرد سازمانی می‌تواند شامل عملکرد مالی و عملکرد غیرمالی باشد. در گام بعد باید برای هر عامل اصلی تعدادی گویه براساس ادبیات پژوهش یا مصاحبه با خبرگان تهیه کنید. بعد از آنکه گویه‌های سنجش هر عامل را شناسایی کردید آنها را به صورت سوالی مطرح کنید بطوریکه پاسخگو بتواند با استفاده از طیف لیکرت به آنها پاسخ بدهد.

اگر برای یک مدل مفهومی که شامل چندین عامل است پرسشنامه تهیه می‌کنید سعی کنید برای هر یک از عوامل اصلی به هیچ عنوان از عوامل فرعی استفاده نکنید. برای مثال اگر وفاداری مشتریان تنها عامل مورد بررسی در تحقیق شماست باید از یک پرسشنامه چندعاملی برای سنجش وفاداری استفاده کنید. اما اگر وفاداری یکی از عوامل موجود در مدل است و عوامل دیگری نیز در مدل هستند تنها از چند سوال ساده برای سنجش وفاداری استفاده کنید تا پاسخ‌دهنده خسته نشود و به لحاظ آماری نیز کار تسهیل شود.

گویه‌ها و سوالات پرسشنامه

در طراحی یک پرسشنامه و همینطور یک مدل مفهومی باید با اصطلاحات زیر اشنا باشید:

این عبارات مترادف هستند: سازه (construct)، عامل (Factor)، متغیر پنهان (latent variable)

این عبارات نیز مترادف هستند: گویه‌ها (items)، سوالات، (observable variable)

فرض کنید شما می‌خواهید در زمینه سنجش رضایت از سایت پارس‌مدیر تحقیق کنید. در این مطالعه رضایت، سازه  اصلی مورد بررسی است. برای مطالعه یک سازه آن را به ابعاد اصلی آن تجزیه می‌کنند. برای مثال رضایت از ویژگی‌های فنی و رضایت از کیفیت مطالب را می‌توان دو بعد اصلی ارزیابی رضایت از سایت پارس مدیر دانست. دقت کنید هر بعد یا نیز یک سازه جدید محسوب می‌شود.

ابعاد که از آنها تحت عنوان متغیر پنهان  نیز یاد می‌شود متغیرهائی هستند که به صورت مستقیم قابل مشاهده نیستند. برای مثال متغیر رضایت فنی را در نظر بگیرید. رضایت فنی فرد را نمی‌توان به صورت مستقیم مشاهده کرد و سنجید. به همین منظور برای سنجش متغیرهای پنهان از سنجه‌ها یا  استفاده می‌کنند. این گویه‌ها متغیرهای قابل مشاهده  هستند.

برای مثال رضایت از سرعت سایت، قالب سایت، موتور جستجو و مواردی از این دست متغیرهای قابل مشاهده برای متغیر پنهان رضایت فنی هستند. هر یک از گویه‌ها که بصورت سوالی مطرح شوند یک پرسش را می‌سازند. مجموعه این پرسش‌ها یک پرسشنامه را می‌سازد. منظور از تعریف عملیاتی یک متغیر نیز همین تعریف متغیر براساس گویه‌ها یا مقادیر اندازه پذیر است. سازه‌ها یا متغیرهای پنهان و متغیرهای مشاهده شده دو مفهوم اساسی در تحلیل‌های آماری بویژه بحث تحلیل عاملی و مدل‌یابی معدلات ساختاری هستند.

برای مطالعه بیشتر آموزش تعریف مفهومی و عملیاتی را مطالعه کنید.

استانداردسازی پرسشنامه

هر پرسشنامه و بطور کلی هر ابزار اندازه‌گیری نیازمند آن است که روایی و پایایی داشته باشد. مقصود از روایی پرسشنامه آن است که وسیله اندازه گیری، بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. در پایان‌نامه‌های مدیریت عموماً برای بررسی روایی پرسشنامه از روش روایی صوری و محتوائی استفاده می‌شود. قابلیت پایائی پرسشنامه یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه‌گیری است که نشان می‌دهد ابزار اندازه‌گیری تا چه اندازه نتایج یکسانی در شرایط مشابه به دست می‌دهد. یکی از روش‌های محاسبه پایایی، ضریب آلفای کرونباخ است.