ارگونومی سازمانی
ارگونومی سازمانی علم مطالعه تعامل انسان و سایر اجزای سیستم سازمان است که بر بهینه‌سازی محیط کار متناسب با شرایط انسان تاکید دارد. ریشه این کلمه از واژه یونانی «ارگون» به معنای کار و «نوموس» به معنی قوانین گرفته شده است. بنابراین ارگونومی علم مطالعه قوانین نحوه کار است.
طراحی ارگونومی خوب، عدم تناسب بین کار و کارمند را از بین برده، محیط کاری بهینه ایجاد می‌کند. یکی از دلایل اصلی به‌وجودآمدن این علم فشارهای کاری روی کارگران صنعتی بوده است. پس از انقلاب صنعتی و عصر تولید انبوه این موضوع وارد ادبیات و تئوری‌های مدیریت گردید. شاید ارگونومی سازمانی در برابر مباحثی چون کارسنجی و زمان‌سنجی به تمرکز بر انسان اهمیت بیشتری می‌دهد. پس از دوران نئوکلاسیک و جنبش روابط انسانی مساله ارگونومی نیز اهمیت بیشتری یافت.
بدون تردید همه افراد در زندگی فردی و به عنوان نیروی انسانی در محیط کاری خود با این مساله مواجه هستند. از آنجا که پارس‌مدیر نگاهی مدیریتی و سازمانی به مسائل دارد در این مقاله بر ارگونومی سازمانی تاکید دارد. مزایای و معایب مربوط تشریح خواهد شد و از جنبه مدیریتی مورد نقد قرار خواهد گرفت.
تعریف ارگونومی سازمانی
ارگونومی (ergonomics) به معنای طراحی برای مردم است. ارگونومی یا به عبارتی مهندسی فاکتورهای انسانی در واقع فرآیند تغییر محیط‌های کاری به منظور تطابق دادن آن با محدودیت‌ها و پیش‌نیازهای فیزیکی افراد است. در دنیای امروز کمتر فعالیتی را می‌توان یافت که عاری از هرگونه عامل تهدید کننده باشند. به همین دلیل حفظ و مراقبت از نیروهای کاری انسانی به عنوان یک مسئولیت بسیار مهم همیشه مطرح بوده است.
در واقع ارگونومی (Ergonomy) واژه‌ای است که ریشه یونانی داشته و از دو قسمت ergo به معنی کار و nomos به معنی قوانین طبیعی تشکیل شده است. این مقوله مربوط به فاکتورهای انسانی (human factors) می‌باشد. دانش ارگونومی دانشی نو بوده و شاخه‌ای از علم مهندسی است. در آن از علوم زیستی برای بررسی رابطه بین نیروی انسانی و محیط کار او استفاده می‌شود.
ارگونومی سازمانی ابتدا توانایی‌ها و محدودیت‌های انسان را بررسی کرده و سپس آن‌ها را در آن چه که انسان‌ها با آن سر و کار دارند، در نظر می‌گیرند. به طور کلی این علم در طراحی محیط کار انسان‌ها نقش مهمی دارد. به عبارت دیگر ارگونومی سازمانی فرآیند طراحی یا چیدمان محیط کار، محصولات یا سیستم‌های کاری به گونه‌ای است تا خستگی، آسیب و خطرات تا حد مطلوبی کاهش یابند.
اصول ارگونومی سازمانی
طبق گفته بسیاری از کارشناسان این حوزه، ارگونومی در هر مکان یا وسیله‌ای وجود دارد. ارگونومی یک ماهیت و هویت است که بیشتر به ارگونومی بد یا ارگونومی خوب بودن مربوط می‌شود. یعنی ربطی به داشتن یا نداشتن ارگونومی ندارد. ارگونومی گستره مفهومی بسیار وسیعی دارد و از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ارزیابی قابلیت‌ها و محدودیت‌های انسانی
- استرس‌های کاری و محیطی
- نیروهای استاتیک و دینامیک روی بدن انسان
- احتیاط
- خستگی
- طراحی و آموزش ایستگاه کاری و ابزارها
مانند هر مفهوم نظری و تجربی، ارگونومی سازمانی نیز متکی به یک سری اصول است. ارگونومی خوب متکی به رعایت کردن این اصول و استفاده بهینه از آن‌ها است. اصول حاکم بر ارگونومی را می‌توان در چهار دسته زیر گنجاند.
- طراحی، تغییر، جایگزینی و نگهداری تجهیزات برای بهبود حداکثری در بهره‌وری، زندگی کاری و کیفیت تولید
- ساماندهی و تغییر فضاهای کاری و جانمایی کاری برای تسهیل سازی و افزایش سرعت عملیات خدمات و نگهداری
- طراحی و تغییر روش‌های کاری شامل خودکارسازی و اختصاص دادن وظیفه بین اپراتور و ماشین
- کنترل فاکتورهای مختلف فیزیکی از جمله گرما، سرما، صدا، ارتعاش و نور در محل کار برای تولید بهتر و افزایش سطح ایمنی کارکنان
ارگونومی در محیط‌های کار
ارگونومی در محیط‌های کار متأثر از چند فاکتور ریسک است. تکرار بیش از حد یک وظیفه یا فعالیت، اعمال زور یا تلاش بیش از اندازه و حالت‌ها یا ژست‌های نامناسب از جمله مهم‌ترین این فاکتور‌ها هستند. رعایت و برقراری یک ارگونومی خوب در محیط‌های کاری طبق اصول خاصی صورت می‌گیرد که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است که برآورده سازی این اصول مزایای بالقوه‌ای را در محیط‌های کاری به ارمغان خواهد آورد.
- حالت طبیعی بدن خود را حفظ کنید
- در منطقه آسایش یا توان خود کار کنید
- به بدن خود اجازه تحرک و کشش بدهید
- نیروی اضافی را کاهش دهید
- حرکات اضافی را کاهش دهید
- به حداقل رساندن تنش تماسی
- ارتعاش و لرزش اضافی را کاهش دهید
- نورپردازی مناسبی در محیط ایجاد کنید
- مزایای ارگونومی خوب در محیط کار
ارگونومی خوب در یک محیط به ویژه محیط‌های کاری می‌تواند مزایا زیادی را در پی داشته باشد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است.
- هزینه‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
- بهره‌وری را تا میزان زیادی بهبود می‌بخشد.
- کیفیت را در جنبه‌های مختلفی افزایش می‌دهد.
- موجب افزایش تعامل کارکنان می‌شود.
- موجب شکل‌گیری فرهنگ ایمنی بهتری می‌شود.
خلاصه و جمع‌بندی
ارگونومی سازمانی به معنای قانون کار و در عمل به مفهوم تطابق و سازگاری محیط کار ابزار کار و شرایط کار با توانایی‌های جسمی و روانی انسان‌ها است. مهندسی فاکتورهای انسانی به بیانی دقیق‌تر دانشی کاربردی است. این مقوله از ترکیب علوم پایه مختلف از جمله فیزیولوژی، روانشناسی، فیزیک، مکانیک، مدیریت و رشته‌های دیگر شکل گرفته است. این علوم در کنار یکدیگر با قرض دادن اصول و استانداردها به یکدیگر، شکل خاصی به مفهوم ارگونومی داده است. به طراحی بهتر محیط‌های کاری در جهت افزایش بهره‌وری کمک می‌کنند.
در واقع ارگونومی مفهومی گسترده‌ای است که در همه جا حضور دارد و عمده هدف آن بهبود شرایط در فعالیت‌های گوناگون برای افراد است. اجرای صحیح ارگونومی سازمانی در محیط‌های کاری که بر اساس اصول آن صورت می‌گیرد می‌تواند مزایای بالقوه‌ای همچون کاهش هزینه‌ها و بهبود سطح سلامت و ایمنی کارکنان را در پی داشته باشد. از طرفی هم برقراری یک ارگونومی بد در یک محیط یا فضا می‌تواند افراد را در مقابل بسیاری از آسیب‌ها و خطرات ممکن مستعد کند.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارس‌مدیر
تئوری سازمان و مدیریت | ۱۱ آذر ۰۰
