نوآوری صرفه‌جویانه
نوآوری صرفه‌جویانه (Frugal innovation) فرایند کاهش پیچیدگی و هزینه کالاها و تولید محصولات مختلف جهت پاسخ به نیازها با حداقل هزینه است. در این شیوه از نوآوری سازمانی کوشش بر آن است تا از طریق یک استراتژی نوآوری مبتنی بر بازاریابی کمیابی در نهایت عملکرد نوآوری را بهبود بخشید.
به‌طور معمول در این شیوه از نوآوری کوشش می‌شود تا ویژگی‌های غیرضروری از محصولات بادوام مانند خودرو یا لوازم خانگی حذف شود. بسیاری از کشورهای پیشرفته از این روش برای تولید محصولات ارزان و صادر کردن آن به کشورهای ضعیف استفاده می‌کنند. البته همیشه تاکید بر آن است که بازار هدف نوآوری صرفه‌جویانه صرفاً اقشار پایین و فقیر جامعه نیست. در بسیاری از موارد از این شیوه برای صنایع پیشرفته نیز استفاده می‌شود. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح و مفهوم‌سازی نوآوری صرفه‌جویانه پرداخته می‌شود.
تعریف نوآوری صرفه‌جویانه
نوآوری صرفه‌جویانه مفهومی است که برای نخستین بار توسط زسچکی و همکاران به سال ۲۰۱۱ در مقاله‌ای با عنوان «نوآوری صرفه‌جویانه در بازارهای نوظهور» ارائه شد. البته این مقوله ریشه در در مفهوم «مهندسی صرفه‌جویان» دارد که به سال ۲۰۰۶ توسط کارلوس گون ارائه شد. او به عنوان مدیر عامل کنسرسیوم رنو-نیسان، با روشی مقرون‌به‌صرفه، سریع و در شرایط محدودیت شدید منابع، محصولی نوآورانه عرضه کرد.
نوآوری صرفه‌جویانه یعنی یک راهکار در شرایط کمیابی منابع، در قالب محصول، خدمات، فرایند یا الگوی کسب‌وکار است. این نوآوری با وجود محدودیت‌های مالی، فناورانه، مواد اولیه یا محدودیت‌های دیگر، طراحی و اجرا می‌شود. به موجب آن خروجی نهایی، به‌طور چشمگیری ارزان‌تر از گزینه‌های جایگزین درصورت موجود بودن است. در نهایت برای پاسخگویی به نیازهای اصلی مشتری که حل‌نشده باقی مانده، به‌اندازۀ کافی خوب است.
به‌رغم طولانی بودن تعریف بالا، به علت فراگیری و دربرگرفتن ابعاد گوناگون اصطلاح نوآوری صرفه‌جویانه، در میان پژوهشگران درباره این تعریف اجماع نسبی وجود دارد. در سال‌های اخیر، نمونه‌های متعددی از محصولات تولیدشده براساس این رویکرد توجه پژوهشگران را جلب کرده است. برای نمونه با استفاده از چنین رویکردی می‌توان به نیازهای مردم در شرایط بحرانی مانند کرونا، تحریم و موارد مشابه پاسخ داد. آنچه مسلم است بحران منابع همیشه وجود دارد و نوآوری نیز در شرایط تنگناها بیشتر اهمیت دارد.
ویژگی‌هایی نوآوری صرفه‌جویانه
ویژگی‌هایی نوآوری صرفه‌جویانه در مطالعات گوناگون عبارتند از:
- هزینه کم و مقرون به صرفه
- ساخته شدن با مواد اولیه در دسترس
- نوآوری در معماری محصول
- سهولت در کاربرد برای افراد آموزش ندیده
- گرایش به نیازهای قاعده هرم بدون کارکردهای اضافی
- تجدیدپذیری در پایان چرخه عمر مفید
این شیوه از نوآوری فقط تقلید از ساخت کالاهای مشابه یا اصلاح محصولات موجود نیست. شاید بتوان نوآوری صرفه‌جویانه را همراهی با فناوری‌های جدید برای ایجاد تغییر در معماری محصول و نیازهای بازار دانست.
مفهوم نوآوری صرفه‌جویانه شباهت بسیاری با مفهوم «نوآوری قاعده هرم» دارد. البته نوآوری قاعده هرم فقط بر مشتریان فقیر متمرکز است اما از این نوع نوآوری در بازارهای توسعه‌یافته نیز استقبال می‌شود. از آنجا این شیوه نوآوری به رفع محدودیت‌های منابع کمک می‌کند، این قابلیت را دارد که دربرگیرنده بازسازی محصولات یا فرایندهای موجود برای حساس‌تر شند به شرایط جامعه هدف محصولات باشد. بر این اساس صرفه‌جویی به معنای استفاده از منابع بدون صرف‌نر از کارایی عملکرد است.
نظریه‌های نوآوری صرفه‌جویانه
با توجه به تعاریف گوناگون و گاهی متضاد که برای اصطلاح نوآوری صرفه‌جویانه بیان شده، پژوهشگران سه نسل از این تعاریف را شناسایی کرده‌اند:
نسل نخست نظریه‌ها بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ عنوان شده که می‌توان آنها را تعاریف محصول محور نام نهاد. در این رویکرد ویژگی‌های محصولات و خدمات نوآوری صرفه جویانه را برمی شمارد و بیان می‌کند. با توجه به این تعاریف، نوآوری صرفه جویانه در پی به حداقل رساندن استفاده از منابع مالی است و به منظور دستیابی به هزینه‌های کمتر با شاخص هایی شناخته می‌شود که عبارت اند از: قیمت کم، طراحی فشرده، استفادۀ حداقلی از مواد اولیۀ خام یا استفادۀ مجدد از قطعات موجود، سهولت در استفاده و به کارگیری فناوری‌های پیشرفته.
نسل دوم نظریه‌ها بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ بوده است. تعاریف بازارمحور و فرایندگرا معیارها را فراتر از ویژگی‌های محصولات گسترش داده اند. آنها مجموعه‌ای از متغیرها را معرفی کرده اند که تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در میان انواع گوناگون نوآوری‌های در شرایط محدودیت را نشان می‌دهد. در این حوزه می‌توان بین تعاریف بازارمحور و فرایندگرا تمایز قائل شد. تعاریف بازارمحور تأکید می‌کند نوآوری صرفه جویانه در محیط هایی با محدودیت منابع برای جلب رضایت مشتری در قاعدۀ هرم خلق شده است.
نسل سوم نظریه‌های نوآوری صرفه‌جویانه، تعاریف معیارمحور هستند که بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ مطرح شده‌اند. برخی پژوهشگران به اصل این مفهوم بازگشته‌اند و سه معیار مشخص کننده نوآوری صرفه‌جویانه، چه در بازارهای درحال ظهور و چه در بازارهای توسعه‌یافته، را این گونه تعیین کرده‌اند: کاهش اساسی قیمت تمام شده، تمرکز بر کارکردهای محوری محصول و بهینه سازی سطح عملکرد محصول.
نتیجه‌گیری
در زمان مواجهه با مشکلات و بحران‌های مختلف استفاده از شیوه‌های خلاقانه و نوآورانه پاسخ هوشمندانه‌ای است. برای کشورهای در حال توسعه بویژه کشوری مانند ایران که مردم آن همیشه با بحران زندگی می‌کنند این مساله اهمیت بیشتری دارد. یک شیوه از نوآوری برای چنین مسائلی نوآوری صرفه‌جویانه است. البته باید توجه داشت این شیوه از نوآوری مختص پاسخ به نیازهای قشر آسیب‌پذیر نیست. بلکه بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنایع مدرن نیز از آن بهره می‌برند. ادبیات پژوهش در این حوزه از نوآوری در کشور ضعیف است بنابراین این موضوع می‌تواند زمینه پژوهشی مناسب برای پژوهشگران باشد.
