نوآوری فناورانه
نوآوری فناورانه (Technological innovation) یک محصول یا فرایند تازه یا بهبودیافته است که ویژگی‌های مبتنی بر فناوری آن با نمونه‌های پیشین کاملا تفاوت دارد. این مفهومی توسعه یافته از نوآوری و فناوری در تولید محصولات و فرایندهای تولید و عملیات است.
اگر چه نوآوری مفهومی است که تعریف دقیقی دارد اما همچنان از دیدگاه افراد به شیوه‌های گوناگونی تفسیر و ادراک می‌شود. زمانی که نوآوری با رشد شتابان فناوری همسو می‌شود از ترکیب آنها مفهوم جدید حاصل می‌شود که بسیار تاثیرگذار است و از سوی تعریف دقیق آن نیز دشواری بسیاری دارد. این رویکرد خاستگاه کارآفرینی فناورانه است و موجب گسترش فرهنگ کارآفرینی و موفقیت آن در جامعه می‌باشد.
یکی از دلایلی که پیشرفت‌های فناورانه معمولاً در خط سیرهای مشخص حرکت کرده و قفل شدگی را پدید می‌آورند این است که فناوری غالب از وجوه گوناگون منافعی را کسب می‌کند؛ فهم بهتری از طرف مشتریان پیدا کرده، با محیط فنی-اقتصادی خود پیوند خورده و از لحاظ انباشت دانش و مهارت و مقررات نیز در وضعیت بهتری قرار دارد. لذا این یک پرسش اساسی است که تحت چه شرایطی رشد نظام نوآوری می‌تواند شتاب بگیرد تا توانایی رقابت با نظام موجود را پیدا کند. در اینجا مفاهیم نوآوری فناورانه و پویایی آن به عنوان یک رویکرد برای سیاست‌گذاری توسعه مورد توجه قرار می‌گیرد.
تغییرات فناورانه و نظام نوآوری فناورانه
در دهه‌های گذشته، با ترکیب نظریه‌های نهادی و نظریه‌های تکاملی رویکرد نظام نوآوری متولد شد. این رویکرد، تغییرات فناورانه را نه‌تنها درون بنگاه‌ها بلکه در سطح نظام نوآوری تحلیل و بیان می‌کند که همه نهادها و ساختارهای اقتصادی بر سرعت و جهت تغییرات فناورانه تأثیرگذار هستند.
نظام نوآوری فناورانه با هدف کارآمدسازی تجزیه و تحلیل‌های فرآیندهای نوآوری و توضیح ماهیت تغییرات فناورانه توسعه یافت. این مفهوم را باید از نظریه‌های سطوح ملی و منطق‌های نظام نوآوری متمایز دانست زیرا آنها عمدتاً از این ریشه که نوآوری از منظر جغرافیایی ناهمگون است نشأت می‌گیرند، در حالی که نظام نوآوری فناورانه با فناوری و تغییرات فناورانه شروع می‌شود و بر تمام مؤلفه‌های فرآیند نوآوری تأثیر می‌گذارد.
کارلسون در سال ۱۹۹۱ نظام نوآوری فناورانه را این گونه تعریف نمود: «شبکه‌ای پویا از عوامل و نهادهای مؤثر در یک منطقه اقتصادی یا صنعتی خاص، تحت مجموع‌های از زیرساخت‌های نهادی خاص که با یکدیگر در تعامل بوده و در تولید، انتشار و بهره برداری از فناوری سهیم هستند».
این مفهوم در حقیقت از دل یک پروژه تحقیقاتی واقعی در سوئد تحت عنوان «نظام فناورانه سوئد و قابلیت توسعه آینده آن» بدست آمد. اندیشه اصلی که منجر به توسعه این مفهوم شد این بود که در تحلیل توسعه اقتصادی کشورها، به جای جریان کالا و محصولات باید روی جریان دانش و پویایی شبکه‌ها تمرکز کرد. این رویکرد سیستمی به تغییرات فناورانه، توضیح می‌دهد که چرا این تغییرات اغلب فرآیندهای کندی هستند و به سختی می‌توانند اثرگذار باشند.
اجزای ساختاری نظام نوآوری فناورانه
اجزای ساختاری نظام نوآوری فناورانه که بعضاً می‌تواند بعد ایستای این رویکرد نیز باشد به صورت خلاصه در زیر آورده شده است. البته ایستایی در اینجا به این که تغییری در آنها رخ نمی‌دهد، بلکه در مقایسه با فرآیندها و کارکردهای نظام که در بخش بعدی توضیح داده شوند پایداری بیشتری در طول زمان دارند.
- بازیگران
- نهادها
- شبکه‌ها
- زیرساخت‌ها
بازیگرن: بازیگران (Actors) در حقیقت دامنه گسترده‌ای از سازمان‌های خصوصی و دولتی هستند که بر فرایند توسعه فناوری و زنجیره ارزش تاثیر می‌گذارند. این تاثیر می‌تواند به عنوان توسعه‌دهنده باشد یا کمی غیرمستقیم به عنوان قانون‌گذار، تنظیم‌گر و سرمایه‌گذار. این بازیگران در یک نظام نوآوری فناورانه بر توسعه و بهره‌برداری فناوری‌ها اثر می‌گذارند. توسعه موفق یک نظام فناورانه به ارتباط و همبستگی این بازیگران بستگی دارد.
نهادها: نهادها (Institutions) از جمله مفاهیم مهمی هستند که در تمام رویکردهای نظام‌های نوآوری وجود دارند و به صورت کلی به عنوان قواعد بازی که تعاملات میان بازیگران را تنظیم می‌کنند تعریف می‌شوند. نهاد یا رسمی هستند مانند قوانین و مقرات حاکم بر نظام یا غیر رسمی هستند مانند عرف، فرهنگ و باورهای مشترک اجتماعی.
شبکه‌ها: شبکه‌ها (Networks) نتیجه ارتباط بین بازیگران هستند و انتقال دانش و اطلاعات میان آنها را تسهیل می‌کنند. شبکه‌ها می‌توانند انواع گوناگونی داشته باشند: شبکه‌های یادگیری ارتباط میان تامین‌کنندگان را با کاربران، بنگاه‌ها مرتبط، رقبا و پژوهشگران دانشگاهی پیوند می‌دهند و بستر انتقال دانش ضمنی و صریح را ایجاد می‌کنند.
فناوری و زیرساخت‌ها: در پیشینه نظام نوآوری فناورانه، سه عنصر نخست مورد پذیرش همگان قرار دارد و از آنها به عنوان ابعاد اصلی نظام یاد می‌شود. در مورد عامل چهار، اتفاق‌نظر وجود ندارد. برخی به همان سه عامل نختس اکتفا می‌کنند و برخی نیز بر زیرساخت‌های فناوری تاکید دارند. زیرساخت شامل سه بخش فیزیکی، دانشی و مالی است.
گام‌های توسعه نوآوری فناورانه
برای توصیف چرخه عمر نوآوری فناورانه از چهار مرحله استفاده می‌شود:
- شکل‌گیری
- رشد
- بلوغ
- مرحله افول
تغییرات در تعاملات نظام نوآوری فناورانه و عوامل ۶ بافتاری حین تغییرات و تحولات فناورانه، نکته مهم در سیاست گذاری توجه به پویایی تعاملات نظام نوآوری و عوامل بافتاری آن است. این پویایی را به صورت کلی در دو دوره می‌توان تشریح کرد که در شکل نشان داده شده است.
گام‌های توسعه نوآوری فناورانه
سیاست‌گذاری در دوره گسترش و بسط نظام نوآوری فناورانه در گام شکل‌گیری، تأثیرگذاری عوامل بافتاری بر نظام نوآوری فناورانه یک طرفه است. عوامل بافتاری، هم می‌توانند نقش پیشران و هدایت کننده نظام را داشته باشند و هم می‌توانند مانعی برای توسعه آن باشند. در نتیجه بازیگران نظام نوآوری، فعالانه روابط نظام-بافتار را مدیریت می‌کنند و ضمن تطبیق با بافتار فعلی، مشروعیت شکل می‌گیرد.
در گام رشد، نظام فناورانه گسترش م ییابد و ساختارهای نهادی مخصوص فناوری مانند استانداردها به صورت فزاینده‌ای مؤثرتر می‌شوند. بازارها، ارتباط با مشتریان و زنجیره‌های ارزش شکل می‌گیرند و ارتباطات تولیدکننده-تامین‌کننده، نظام فناورانه را با سایر صنایع حامی مرتبط می‌کند. ارتباطات نظام-بافتار علاوه بر افزایش در تعداد به صورت دوطرفه درمی آیند. یعنی تغییرات بافتاری نیز می‌تواند ناشی از توسعه نظام فناورانه اصلی باشد.
در گام بلوغ، یک نظام نوآوری فناورانه در درجه بالایی از ساختارمندی قرار می‌گیرد. در این مرحله، تعاملات گوناگون و ژرف با بافتار وجود دارد (پیکان‌های با دو خط بدنه) و فناوری تدریجی و وابسته به مسیر گسترش می‌یابد. همانند مرحله رشد، ارتباطات با بافتار دو طرفه است و همچنین انتظار بهبود تدریجی در بازدهی فناوری و توسعه کاربردهای فناوری در سایر حوزه‌ها نیز وجود دارد.
خلاصه و جمع‌بندی
نوآوری اغلب در ارتباط با خلق یک بازار جدید در سطح راه اندازی یک محصول یا فرآیند جدید و برتر است. در ادبیات مدیریت فناوری، نوآوری فناورانه با معرفی یک محصول فناورانه جدید در بازار مشخص می گردد. در اینجا نوآوری فناورانه به مثابه توسعه جدید به روشی است که افراد کنترل شان را بر محیط افزایش می دهند. ضرورتا نوآوری ابزاری در چندین نوع است که اجازه می دهد افراد کارهای جدید را انجام دهند. پس معمولا فناوری انتقال ارزش مرتبط با اطلاعات از یک سازمان به سازمان دیگر است.
به طور خاص، نوآوری فناورانه بدین صورت تعریف شده است: معرفی یک فناوری جدید یا محصول توسعه یافته مهم و یا کاربرد یک فناوری جدید یا فرآیند تولید بهبود یافته مهم به بازارکه به نحو موفقیت آمیزی به نیاز بازار پاسخ می دهد و آن نتیجه تعامل شرایط بازار از یک طرف و امکان بهره مندی سهم فناوری و دانش علمی از طرف دیگر است.
برای مطالعه بیشتر به مقاله ایمان میرعمادی رجوع کنید.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
مدیریت فناوری اطلاعات , مدیریت مالی | ۰۳ فروردین ۰۲
