کارکنان دانشی
کارکنان دانشی (Knowledge worker) کارکنانی هستند که سرمایه و توانمندی اصلی‌شان دانش و مهارت تخصصی آنها است. در مدیریت دانش از چنین افرادی با عنوان سرمایه انسانی سازمان یاد می‌شود. در عصر حاضر سازمان‌های دانشی و پژوهشی اهمیت بسیاری در خلق دانش دارند. توانمندی و بقای این سازمان‌ها تا حد زیادی به دانشی وابسته است که زاییده اندیشه منابع انسانی است. بی‌تردید سرمایه‌داری دانش سازمانی، رمز ماندگاری در دنیای بسیار رقابتی امروز است.
شاید واژه کارکنان دانشی که اولین بار توسط پیتر دراکر در سال ۱۹۵۹ مطرح گردید تاکنون این چنین، استراتژی سازمان‌ها را تحت تأثیر قرار نداده است. چرا که امروزه این واژه تمامی سازمان‌ها را بر آن داشته که برای ربودن گوی سبقت و بقا در عصر دیجیتال از هیچ کوششی دریغ نورزند. در شرایط کنونی نقشی که کارکنان دانشی در سازمان‌ها بر عهده دارند بسیار مهم خواهد بود. این کارکنان به دلیل چیزی که میدانند، برای سازمان ارزش دارند. این افراد به دلیل آنکه میتوانند با ایده‌ها، نمادها و سایر چیزهای انتزاعی به طور موثر کار کنند، ارزشمندند.
ارزش اصلی کارکنان دانشی برای سازمان‌ها، توانایی آنها در جمعآوری، تحلیل اطلاعات و تصمیمگیریهای آنهاست. آنها قادر به کار جمعی با یکدیگر و یادگیری از یکدیگر هستند. آنها خطرپذیر و علاقهمند به یادگیری از اشتباهات خود هستند. کارکنان دانشی تحصیلات یا مهارت بالا، سواد فنی، قدرت شناختی و استدلال انتزاعی بالایی دارند. همچنین این کارکنان دارای توانایی مشاهده، ترکیب و تفسیر دادهها و اطلاعات و انتقال چشماندازها و بینشهای جدید برای تصمیمگیریها و راهحلهای مناسبتر برای سازمان هستند.
تعریف کارکنان دانشی
دراکر، کارکنان دانشی را افرادی توصیف کرد که با پردازش اطلاعات موجود برای ایجاد اطلاعات جدید ارزش افزودهای را برای سازمان پدید میآورند که میتوان به کمک آن به تعریف و حل مسائل پرداخت. با این تعریف میتوان پی برد که چرا سازمان‌ها عمده تمرکز خود را بر روی جذب و نگهداری کارکنان دانشی معطوف داشته‌اند. نیروی انسانی دانش‌مدار یعنی کسانی که دانش را ایجاد و منتشر کرده و یا در آن دخل و تصرف می‌کنند. آنها کسانی هستند که ایده جدید خلق می‌کنند، و یا در ارتباط باانتشار دانش دخیل هستند، یا از دانش به عنوان یک منبع استفاده می‌کنند. این افراد در تحقیق و توسعه مشارکت دارند و به صورت فعال با پیشرفت‌های دانش مرتبط هستند.
کارکنان دانشی کسانی هستند که به خاطر دانششان در یک موضوع به کار گرفته میشوند نه توانایی فیزیکیشان. آنها بهترین کارآیی را زمانی خواهند داشت که بهترین استفاده از عمق مهارتهایشان داشته باشند. ارزش هر سازمان به کارکنان آن و ارزش نیروی انسانی به فهم عالمانه‌ای است که ارائه کردهاند. یا به شکلی دیگر، برای مصارف بعد ذخیره کردهاند. جهانی شدن و پیشرفت مستمر در فناوری اطلاعات نیز ماهیت نیروی کار را تغییر داده، متخصصان اطلاعات را که نیروی انسانی دانش‌مدار هستند، جایگزین کارکنان یقه آبی کرده است. این افراد نقش رهبری فناوری اطلاعات را در قرن آینده بر عهده گیرند.
دسته‌بندی کارکنان دانشی و سرمایه انسانی سازمان
پیتر دراکر در کتاب «جامعه فرا سرمایه داری»، کارکنان دانشی را به دو بخش تقسیم کرده است:
- کارکنان عالی رتبه دانشی که شامل متخصصینی مثل دکترها، اساتید و مشاوران است که عمدتاً فعالیت ذهنی دارند.
- فنسالاران دانشی که با دستان و هوش خود در صنایع فناوری اطلاعات، پزشکی و حوزههای دیگر فعالیت می‌کنند.
بهطور کلی میتوان ویژگیهای زیر را برای کارکنان دانشی عنوان کرد:
- افرادی که به جای استفاده از مهارتهای یدی برای کسب درآمد، از قدرت ادراکی خود سود میجویند.
- افرادی که به استقلال عمل بیشتری نیاز دارند.
- از فرآیندهای منحصربه فرد استفاده می‌کنند.
- دانشی نامدون دارند که نسخهبرداری از آن دشوار است.
- با پردازش و تفسیر اطلاعات و دانش موجود، اطلاعات و دانش جدیدی را ایجاد می‌کنند.
- به سبب تصمیمگیریهایشان حقوق میگیرند نه سرعت کاریشان.
- دارای قدرت تفکر در مفاهیم انتزاعی و دقیق هستند.
- قدرت بیان و استدلال خوب دارند.
- میتوانند سریع بخوانند و درک کنند.
- فرهنگ لغات مورد استفاده آنها گسترده است.
- میتوانند مفاهیم مورد نظر خود را به خوبی توجیه و تبیین نمایند.
- قدرت دانشاندوزی آنان زیاد است.
- زیرک، کنجکاو و کوشا هستند، قدرت ابتکار دارند
- جدی و پر جوش و تلاشند.
- به میزان زیادی درستکار و امین هستند.
- دارای قدرت تخیلاند و اصالت دارند.
- قدرت تجزیه و تحلیل آنان بالاست.
خلاصه و جمع‌بندی
کارکنان دانشی بهواسطه برخورداری ازت جارب و دانش تخصصی نقش تعیینکنندهای در پیشبرد اهداف سازمان و بهبود کیفیت محصولات و بهرهوری بیشتر دارند. چنانچه نیروی انسانی برخوردار از تجربه و علم به درستی انگیخته شوند، حاصل آن تحول و تعالی در سازمان خواهد بود. بنابراین دیری نخواهد پایید که چنین سازمانی گوی سبقت را از دیگر سازمان‌ها خواهد ربود. از اینرو امروزه نگاه سنتی به کارکنان دانشی، جایگاهی ندارد.
این باور باید در سطوح مدیران شکل بگیرد که کارکنان دانشی به واسطه تخصص و تجارب و اندوختهها و خبرگی خاصشان قابل اعتماد بوده و باید زمینه برای انجام فعالیت و ارائه ایده‌هایشان فراهم شود. ترک خدمت کارکنان دانشی برای سازمان یک خطر بالقوه است. وجود کارکنان دانشی برای یک سازمان ثمرات ارزشمندی در بردارد. برای نمونه هزینه سازمان کاهش مییابد و به کوچک‌سازی سازمان کمک می‌کند. چرا که جمعی از افراد دانش‌مدار و متخصص و خودبسنده وجود دارند که سازمان را به پیش میبرند.
این باعث ارتقا کیفیت خدمات و افزایش سطح کیفیت ادراک‌شده محصولات می‌شود. نیروی انسانی دانش‌مدار به مدیریت تحول در سازمان کمک فراوانی می‌کند و مدیریت تغییر را تسهیل می‌سازد.. کارکنان دانشی، مدیریت دانش‌مدار را طلب می‌کنند و توان رقابتی سازمان افزایش می‌دهند. همچنین روزآمدی سازمان محقق می‌شود چرا که نیروی دانشی ضمن کسب جدیدترین دستاوردها، خود نیز در تولید و نشر دانش سهیم می‌شود.
