تاب‌آوری سازمانی
تاب‌آوری سازمانی (Organizational Resilience) به توانایی سازمان در پیش‌بینی، آمادگی و پاسخگویی به تغییرات مستمر محیط اشاره دارد. محیط سازمان متلاطم و در حال تغییر است. سازمانی در این دریای طوفانی قادر به بقا است که بهتر بتواند با تغییرات محیطی سازگار باشد. واکنش بهتر به حوادث و تغییرات ضامن بقای سازمان‌ها بویژه در عصر حاضر است. سازمان های تاب آور، سازمان هایی هستند که به دلیل برنامه‌ریزی موثر، آمادگی و انعطاف پذیری بالایی که در خود ایجاد می نمایند. این سازمان‌ها قادر هستند بحران‌ها را با هزینه‌های کم پشت سر بگذارند.
ارتقاء تاب آوری موجب رشد افراد و به دست آوردن تفکر و مهارت‌های خودمدیریتی بهتر و دانش بیشتر می شود. تاب‌آوری سازمانی به عنوان توانایی سازمان در پیش‌بینی، اجتناب و تعدیل مثبت در برابر اختلالات و تغییرات محیطی تعریف می‌شود. این توانایی ترکیبی از ظرفیت سازمانی برای بازگرداندن کارایی پس ازاختلال و ایجاد قابلیت‌های لازم قبل از پاسخ به بحران است.
تاب آوری در بحران‌ها، یکی از مفاهیم بسیار مهم نظری و کاربردی در مدیریت بحران در سال‌های اخیر بوده است. در همین راستا اخیراً توجه نسبتاً زیادی، به سازمانهای تاب آور در برابر بحران به عنوان یکی از اجزای مهم و کلیدی در تاب آوری جامعه، معطوف گردیده است. این مفهوم ریشه مدیریت تغییر و مدیریت تحول سازمانی دارد. در این مقاله به واکاوی و پیمایش پدیده تاب‌آوری سازمانی پرداخته شده است.
تعریف تاب‌آوری سازمانی
مفهوم تاب‌آورى براى اولین بار توسط هالینگ درسال ۱۹۷۳ در زمینه اکولوژى ارائه شد و پس از آن تعاریف متفاوتى از تاب‌آورى در زمینه‌های گوناگون ارائه شد.
تاب‌آورى برگردان پارسی واژه Resilience است و در فرهنگ واژگان لاتین، خاصیت کشسانى، بازگشت پذیرى و ارتجاعى معنى شده است. در علم فیزیک Resiliency به معنى جهیدن به عقب است. در واقع افراد تاب آور قادر هستند به عقب بجهند، آنها توانایى زنده ماندن و حتى غلبه برناملایمات را دارند. اصطلاح تاب‌آوری سازمانی به عنوان یک مفهوم مهم در ادبیات مدیریت بحران پدید آمد. این مفهوم به ظرفیت سازمان‌ها برای انطباق با اختلالات و بهره برداری از فرصت‌های پدید آمده در محیط متغیر اشاره دارد.
تاب‌آوری سازمانی به عنوان توانایی سازمان در پیش‌بینی، اجتناب و تعدیل مثبت در برابر اختلالات و تغییرات محیطی تعریف می‌شود. این توانایی ترکیبی از ظرفیت سازمانی برای بازگرداندن کارایی پس ازاختلال و ایجاد قابلیت‌های لازم قبل از پاسخ به بحران است.
تاب‌آوری به معنای توانایی و ظرفیت یک سازمان در مواجهه و مقابله با بحران‌ها و چالش ها، و توانایی بازگشت به شرایط عادی کسب‌وکار، ویژگی بسیار مهمی است که سازمان‌ها باید برای بقا و تداوم کسب وکارشان به آن مجهز باشند. با این حال، نگرانی صرفاً منوط به فجایع نمی شود؛ بلکه انحراف‌ها و عدم قطعیت‌های کوچکی هم که سازمان‌ها را با چالش روبرو می‌کنند مدنظر هستند. برای سنجش این مقوله می‌توان از پرسشنامه تاب‌آوری سازمانی استفاده کرد.
ابعاد تاب‌آوری سازمانی
مک‌مانوس سه بعد اصلی برای تاب‌آوری سازمانی در نظر گرفته که مورد پذیرش عمومی قرار دارد:
- موقعیت شناسی یا آگاهی موقعیتی Situational awareness
- آسیب‌پذیری‌های کلیدی Key stone vulnerabilities
- ظرفیت سازگاری یا تطابق پذیری Adaptive capacity
موقعیت شناسی یا آگاهی از موقعیت، ﺳﻨﺠﻪای ﺑﺮای درک ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ و آﮔﺎﻫﯽ از ﮐﻞ ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ. آﮔﺎﻫﯽ از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮای ﺟﺴﺘﺠﻮی ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ، ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ درﺳﺖ ﺑﺤﺮانﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آﻧﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ درک ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎدﮐﻨﻨﺪه ﺑﺤﺮانﻫﺎﺳﺖ.
منظور از آسیب پذیری‌های کلیدی آن جنبه‌های عملیاتی و مدیریتی سازمان را در بر می‌گیرند که می‌توانند بیشترین اثرات را از وقوع بحران‌ها ببینند. این‌ها شامل دارایی‌های فیزیکی مانند ساختمان‌ها و تاسیسات و تجهیزات و وسایل و ماشین الات، دارایی‌های انسانی مانند مدیران، تصمیم‌گیران و نیروهای متخصص و دارایی‌های کمتر ملموس مانند روابط و ارتباطات می‌شوند.
ظرفیت تطابق‌پذیری به فرهنگ و پویایی یک سازمان مربوط می‌شود که به آن اجازه می‌دهد تا تصمیمات درستی را در شرایط معمولی و بحرانی اتخاذ نماید. ظرفیت تطابق پذیری یک سازمان را می‌توان از طریق ساختار رهبری و تصمیم‌گیری در سازمان، نحوه کسب، انتشار و نگهداری اطلاعات و دانش، درجه خلاقیت و انعطاف پذیری قابل تحمل در سازمان اندازه‌گیری نمود.
اهمیت موضوع تاب‌آوری
شواهد مختلف گویای طبیعت بدون حد و مرز اختلالات است. کسب وکارهای مختلفی هستند که توانایی مدیریت آسیب پذیری‌ها را ندارند. به گونه‌ای که در برابر آشوب‌های تجاری امکان دارد حذف شوند یا تحت مالکیت سازمانهای قدرتمند درآیند. بنابراین انعطاف پذیری و سازگاری برای همه کسب وکارها به یک ضرورت مهم در محیط سریعاً متغیر امروزی تبدیل شده، و نیاز به ایجاد نگرشی قوی نسبت به آن برای همه کسب وکارها شدیداً احساس می‌شود.
جوامع برای اینکه تاب آور باشند بر خدمات فراهم شده توسط سازمان‌ها متکی هستند، تا آنها را به برنامه‌ریزی، پاسخ و بازیابی برای موقعیت‌های اضطراری و بحران‌ها قادر سازند. سازمانهای حیاتی، که فراهم کننده خدماتی مانند آب، گاز، برق، حمل و نقل، آموزش و سلامت هستند، همواره بسیار مهم انگاشته شده اند. این بدان دلیل است که این‌ها همان سازمان هایی هستند که جوامع را قادر به عملکرد می‌سازند.
سازمان‌ها بخشی از جامعه هستند و بسیاری از عملیات روزانه جوامع بر دوش آنهاست. مهمتر اینکه سازمان‌ها در طول دوره‌های پاسخ و بازیابی در پی یک فاجعه، بسیار حیاتی و مهم هستند. در نتیجه به منظور اطمینان از بقای سازمان‌ها و کم کردن اختلال ناشی از یک فاجعه در جریان جاری اجتماعی، تاب آور بودن برای سازمان‌ها حیاتی است.
علاوه بر ارتباطی که بین جوامع تاب آور و سازمانهای تاب آور وجود دارد، بین تاب آور بودن سازمان‌ها و مزیت رقابتی آنها نیز رابطه وجود دارد. سازمانهای تاب آور در زمان هایی که کسب وکار در شرایط عادی قرار دارد، قدرت رقابتی بیشتری دارند.
موانع تاب‌آوری سازمانی
سه مانع اصلی بر سر راه سازمان‌ها به منظور ارتقای سطح تاب‌آوری وجود دارد:
۱- اولین مانع آگاهی محدود سازمان‌ها از محیطی است که در آن فعالیت می‌کنند، آگاهی موقعیتی بیانگر مواردی از قبیل شناسایی حوادث بالقوه و بررسی پیامدهای آنها، آگاهی نسبت به میزان منابع در دسترس سازمان در مواجهه با بحران و آگاهی از تعهدات سازمان در رابطه با تمامی ذی‌نفعان است.
۲- دومین مانع عدم توانایی در شناسایی و مدیریت نقاط آسیب پذیر کلیدی است. آسیب پذیری‌های کلیدی به اجزایی از یک سیستم سازمانی اشاره دارد که با از دست دادن و یا آسیب دیدن آن خسارت جبران ناپذیری به سازمان وارد می‌شود.
۳- سومین مانع فقدان توانمندی سازمانی در ایجاد انطباق پذیری می‌باشد. ظرفیت انطباق میزانی از فرهنگ و پویایی یک سازمان بوده که به موجب آن، سازمان می‌تواند در کسب وکار عادی و روزمره خود و در شرایط بحرانی نیز تصمیم‌های به موقع و مناسب اتخاذ نماید.
خلاصه و جمع‌بندی
جوامع، سازمان‌ها و افراد در شرایط محیطی متنوع و در حال تغییر قرار دارند. این تغییرات می‌تواند فرصت‌های قابل توجهی برای موفقیت و رشد سازمان‌ها فراهم کند. از سوی دیگر نیز می‌تواند تهدیدات و چالش‌های مهمی را نیز ایجاد کند. انواع رویدادها مانند خطرات طبیعی، ناآرامی‌های سیاسی، بی ثباتی اقتصادی و خطاهای انسانی می‌توانند به شدت به عملکرد سازمانی تهدید جدی وارد کند. در نتیجه برای غلبه بر این رویدادهای پیچیده و مخرب نیاز به توسعه تاب‌آوری در سیستم‌های سازمانی و زیربنایی برجسته می‌شود.
سازمان‌ها در هر بخش که باشند با محیط‌های عملیاتی پیچیده با ریسک‌های پویا مواجه هستند. این محیط‌های پیچیده، سازمان‌ها را مجبور می‌کنند تا به این بیندیشند که چگونه می‌توانند ریسک عملیاتی و تاب‌آوری فرایندهای حیاتی کسب‌وکار و خدمات را مدیریت کنند. سازمان‌ها دائماً با شرایط و وقایعی بمباران می‌شوند. پرسش این است که چرا بعضی از سازمان‌ها با وجود این حوادث، همچنان به قوت خود باقی مانده اند و مسیر رو به رشد خود را ادامه می‌دهند و بعضی دیگر در چنین شرایط یکسانی قادر به رویارویی با مخاطرات محیطی نبوده و محکوم به شکست می‌شوند؟
راز موفقیت و وجه تمایز اینگونه سازمان‌ها در چیست؟ بسیاری از سازمان‌ها در اولویت‌های کسب وکار تجدید نظر کرده و تمرکز خود را بر انطباق با تغییرات کسب وکار و پاسخگویی مناسب به الزام‌های محیطی ایجاد شده قرار دهند. به منظور رسیدن به این مهم مفهوم نوینی با عنوان تاب آوری سازمانی به علم مدیریت ورود پیدا کرده است. تاب آوری به ظرفیت یک شرکت به منظور زنده ماندن، انطباق و رشد در برابر تغییرات اطلاق می‌شود.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
تئوری سازمان و مدیریت | ۰۴ مهر ۹۹
