روش‌های فازی سازی

فازی سازی روشی است که در آن عبارات کلامی و مقادیر کیفی با اعداد فازی به صورت کمی در می‌آیند. بطور کلی در یک سیستم تصمیم‌گیری فازی سه مرحله اصلی وجود دارد:

• فازی‌سازی داده‌ها
• استنتاج فازی
• فازی‌زدایی داده‌ها

بنابراین گام اول در حل یک مساله مبتنی بر منطق فازی در مدیریت آن است که داده‌ها فازی شوند. زمانیکه شما از دیدگاه خبرگان برای مقایسه معیارها و یا تخمین مقادیر آنها استفاده میکنید آنها دیدگاه خود را به صورت عبارات کلامی بیان می‌کنند. فرآیند سنتی کمی سازی دیدگاه افراد، امکان انعکاس سبک تفکر انسانی را بطور کامل ندارد. به عبارت بهتر، استفاده از مجموعه‌های فازی، سازگاری بیشتری با توضیحات زبانی و بعضاً مبهم انسانی دارد. بنابراین بهتر است که با استفاده از مجموعه‌های فازی (بکارگیری اعداد فازی) به پیش‌بینی بلندمدت و تصمیم‌گیری در دنیای واقعی پرداخت. برای این منظور از انواع اعداد فازی استفاده می‌شود.

برای فازی‌سازی داده‌ها دو راهکار وجود دارد:

• فازی‌سازی با استفاده طیف استاندارد
• طراحی طیف جدید برای فازی‌سازی داده‌ها

فازی سازی عبارات کلامی با طیف استاندارد

یک راهکار ساده برای فازی‌سازی داده‌ها استفاده از طیف‌های استاندارد است. اگر از طیف لیکرت ۵ درجه یا هفت درجه استفاده می‌کنید می‌توانید از مقیاس زیر برای فازی‌سازی عبارات کلامی خبرگان استفاده کنید:

طیف لیکرت پنج درجه فازی

اگر از طیف لیکرت ۷ درجه استفاده می‌کنید می‌توانید از مقیاس زیر برای فازی‌سازی عبارات کلامی خبرگان استفاده کنید:

طیف لیکرت هفت درجه فازی

برای روش‌های مختلف تصمیم‌گیری چندمعیاره نیز طیف‌های استاندارد وجود دارد. ممکن است برای برخی روش‌ها چندین طیف استاندارد نیز وجود داشته باشد. برای مثال برای روش دیمتل فازی دو طیف پرکاربرد وجود دارد که استفاده از هر یک از آنها بلامانع است.

طیف فازی دیمتل

برای فازی سازی عبارات کلامی در روش‌های مبتنی بر ماتریس تصمیم مانند تاپسیس، ویکور، الکتره، آراس، کوپراس، ایداس، واسپاس، مورا، پرومته، سیر، ساو، کوداس و … نیز از طیف هفت درجه زیر استفاده کنید:

طیف فازی تاپسیس

تهیه مقیاس فازی پژوهشگر ساخته

راهکار دیگر تهیه مقیاس‌های فازی به روش پژوهشگر ساخته است. در این بخش ترجیح می‌دهم از دو مثال برای ساخت طیف فازی مبتنی بر کتاب عادل آذر استفاده کنم. منبع این بخش کتاب علم مدیریت فازی نوشته آذر و فرجی انتشارات تربیت مدرس است.

متغیر سن را در نظر بگیرید. مجموعه‌های فازی «نوجوان»، «جوان» و «مسن» در متغیر زبانی سن در شکل زیر نمایش داده شده است:

فازی‌سازی متغیر سن

براساس شکل فوق جوان فردی است بین ۱۸ تا ۳۵ ساله و به احتمال فراوان بین ۲۲ تا ۲۸ ساله. این یک عدد فازی ذوزنقه‌ای است که به صورت زیر قابل نمایش است: [۱۸و۲۲و۲۸و۳۵]. عدد فازی ذوزنقه‌ای نوجوان نیز [۱۵و۱۵و۱۸و۲۲] می‌باشد.

به عنوان یک مثال دیگر متغیر روابط عمومی را در نظر بگیرید. فرض کنید این متغیر براساس ۶ شاخص مانند مهربانی، پویایی، صداقت، انعطاف، اعتماد به نفس و صاحب‌نظری قابل سنجش است. هر شاخص با امتیازی بین ۱ تا ۱۰ سنجیده می‌شود. بنابراین بیشترین امتیاز هر فرد ۶۰ و کمترین امتیاز هر فرد ۶ خواهد بود. اگر بخواهیم روابط عمومی افراد را به سه سطح ضعیف، متوسط و خوب تقسیم کنیم می‌توانیم از طیف زیر استفاده کنیم.

فازی‌سازی متغیرها (برای نمونه روابط عمومی)

دقت کنید موارد فوق تنها یک مثال برای فازی سازی متغیرها بودند. این روش‌ها تنها برای ایجاد ذهنیت نزد شما بوده است. بنابراین مجبور نیستید همیشه از مقیاس ۶۰ امتیازی استفاده کنید. صاحب اندیشه باشید، تمرکز کنید، بیندیشید و تصمیم بگیرید.

مثال: طراحی مقیاس فازی سودآوری سازمان

اطلاعات سودآوری ۲۰ شرکت در پنج سال اخیر موجود است. میزان سودآوری هر شرکت را با اعداد فازی مثلثی مشخص کنید:

پیش از آنکه پاسخ را مطالعه کنید سعی کنید راه حلی برای آن بیابید. سپس با پاسخ ارائه شده مقایسه کنید و نتایج را به چالش بکشید.

پاسخ: اعداد فازی مثلثی دارای کران پایین، بالا و حد وسط هستند. بنابراین کمترین مقدار سودآوری شرکت در این پنج سال را به عنوان کران پایین در نظر بگیرید. بیشترین مقدار سودآوری شرکت در این پنج سال را به عنوان کران بالا در نظر بگیرید. میانگین سودآوری شرکت در این پنج سال را به عنوان حد وسط در نظر بگیرید. به این ترتیب سودآوری هر شرکت را با یک عدد فازی مثلثی در دست خواهید داشت.

دانش را مرزی نیست و همیشه نکاتی برای افزودن هست، آرش حبیبی

منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه، تهران: انتشارات نارون.