نگاشت علی

روش نگاشت علی (Causal Mapping) یکی از روش‌های نگاشت شناختی است که روش تحقیق کیفی از کاربرد فراوانی برخوردار است. از این روش برای ترسیم نقشه ادراکی و ذهنی خبرگان استفاده می‌شود. چون پژوهشگر در این روش با عوامل و شاخص‌های درهم تنیده و متعددی سروکار دارد، بنابراین در دسته مطالعات تحقیق در عملیات نرم و سیستم‌های نرم قرار می‌گیرد.

روش‌های تحلیلی برای مواجهه با روابط متعامل و چندگانه میان مجموعه‌ای از مقوله‌های مطالعات اجتماعی، از پاسخگویی کافی برخوردار نیستند. معمولاً برای حل این مسائل از نگاشت علی استفاده می‌شود. در این مقاله گام‌های لازم برای طراحی یک نقشه ذهنی با روش نگاشت علی تشریح می‌شود و نرم‌افزارهای مناسب برای این روش معرفی خواهد شد.

مراحل نگاشت علی

• شناسایی مقوله‌های اصلی پدیده مورد مطالعه
• استخراج نقشه علی خبرگان و تحلیل آن
• تجزیه و تحلیل میزان تشابه یا فاصله بین نقشه علّی خبرگان
• استخراج نقشه علّی ادغامی
• مدلسازی بلوکی نقشههای علّی ادغامی
• ارائه مدل نهایی

جامعه و نمونه در نگاشت علی

به عنوان یک دانشجوی مدیریت بزرگترین دشواری شما آن است که اساتید را مجاب کنید که حجم نمونه را از چه طریقی بدست آورده اید. اساتید دانشگاهی ما هنوز سرسختانه به فرمول کوکران و نمونه‌های صد تا پانصد نفره پایبند هستند. اگر مطلب نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی برای شما کافی نیست می‌توانید به کتاب نارایان و آرمسترانگ (۲۰۱۵) ارجاع دهید. براساس این منبع بین ۵ تا ۱۰ خبره برای ترسیم مدل مبتنی بر نگاشت علی کافی است.

جامعه آماری شامل خبرگان تجربی (صنعت مورد مطالعه) و خبرگان نظری (اساتید دانشگاهی) است که ضمن آشنایی با موضوع مورد مطالعه، دارای تجربه کاری و مدیریتی مناسبی در زمینه مورد مطالعه برخوردار باشند. اگر در یک سازمان خاص مطالعه می‌کنید برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری هدفمند استفاده کنید و اگر خبرگان پراکنده هستند از روش گلوله برفی استفاده نمایید.

شیوه تحلیل نگاشت علی

شناسایی مقوله‌های اصلی

اولین گام تعیین مسئله مورد بررسی و مفاهیم مرتبط با آن است. برای شناسایی مقوله‌ها می‌توانید از روش‌های کتابخانه‌ای و مراجعه به ادبیات پژوهش استفاده کنید یا از انواع مصاحبه در تحقیق کیفی مانند مصاحبه‌های نیم‌ساخت یافته و روش‌های تحلیل کیفی استفاده کنید. یک روش مرسوم ذیگر برای شناسایی مقوله‌ها استفاده از روش طوفان مغزی است.

استخراج نقشه علّی خبرگان

دومین گام از فرایند مدل سازی کیفی به موضوع استخراج و تحلیل نقشه علّی خبرگان اختصاص یافته است. پس از انجام هماهنگی‌های لازم و برگزاری یک الی دو جلسه مصاحبه عمیق نیمه ساخت یافته با هر یک از خبرگان و بر مبنای چارچوبی از پیش تدوین شده، مدل ذهنی خبرگان در رابطه با مقوله‌ها و روابط علّی آنها، استخراج می‌شود. برای ترسیم نقشه روابط علّی استخراج شده از مصاحبه با خبرگان، می‌توان از نرم‌افزار دسیژن اکسپلورر Decision Explorer یا نرم‌افزار Cognizer استفاده کرد.

استخراج نقشه علّی ادغامی

در نهایت باید نقشه‌های ذهنی طراحی شده به یک نقشه یکپارچه و منسجم تبدیل شود. برای این منظور از روش تحلیل همبستگی QAP استفاده می‌شود. با استفاده از این روش میزان شباهت نقشه ذهنی هر یک از خبرگان مشخص خواهد شد. برای تحلیل همبستگی QAP می‌توان از نرم‌افزار Ucinet استفاده کرد. روش دیگر محاسبه شاخص نسبت فاصله است. این شاخص براساس فرمول لنگفیلد، اسمیت و ویرث در با نرم‌افزار Cognizer قابل محاسبه است. این شاخص نشان دهنده میزان فاصله یا تفاوت بین نقشه‌های علّی است. در نهایت با دغام نگاشت‌های مختلف، مدل نهایی ارائه خواهد شد.

جمع‌بندی

نگاشت علی یکی از روش‌های نگاشت شناختی است که برای ترسیم الگوی روابط میان سازه‌ها استفاده می‌شود. ویژگی اصلی این روش‌شناسی آن است که می‌تواند نقشه‌های پیچیده‌ای از روابط میان سازه‌ها را شناسایی کند. چنین رویکردی در دسته سیستم‌های نرم دسته‌بندی می‌شود و برای حل مسائل دنیای واقعی بسیار کاربردی است. محدودیت اصلی این روش آن است که مانند روش‌های اثبات‌گرایی فرایند انجام آن به صورت روشن و دقیق مشخص نیست.

منبع

Narayanan V.K, Armstrong D.J (2015). Causal Mapping for Research in Information Technology, Hershey PA: Idea Group Publishing.