روش ارزیابی لینکولن و گوبا

روش ارزیابی لینکولن و گوبا جهت اعتبارسنجی پژوهش‌های کیفی براساس چهار محور اعتبارپذیری، تاییدپذیری، تکرارپذیری و اثبات‌پذیری استوار است. از این معیارها در اعتبارسنجی تحقیقات کیفی استفاده بسیار زیادی می‌شود. به همین دلیل در مطالعات داخلی این دو پژوهشگر را بیشتر با موضوع روایی و پایایی در تحقیق کیفی می‌شناسند.

لینکلن و گوبا معیارهایی را در زمینه روایی و پایایی در روش تحقیق کیفی ارائه کرده‌اند. برای دانشجویان و پژوهشگران رشته مدیریت و علوم اجتماعی بسبار مورد توجه قرار گرفته است. مقاله لینکولن و گوبا بر محور دو نگرش بنیادی عقل گرایی و طبیعت گرایی استوار است. آنها معتقد هستند مکتب طبیعت گرایی برای تحقیقات حوزه مدیریت و علوم اجتماعی مناسب تر است. بنابراین قبل از هرچیز باید تفاوت عقل گرایی و طبیعت گرایی تشریح شود.

رویکرد زیربنایی روش ارزیابی لینکلن و گوبا

محور اصلی مطالعات لینکولن و گوبا شناخت‌شناسی مبتنی بر فلسفه اثبات‌گرایانه است. لینکلن و گوبا معتقد هستند که مکتب فکری اثبات‌گرایی و تمرکز بر تجربه حسی برای حوزه مطالعات علوم اجتماعی مناسب‌تر است. در این مکتب فکری بر قواعد علی و معلولی تاکید می‌شود و بیشتر جنبه کیفی دارد تا جنبه کمی.

این دو پژوهشگر ضمن پیشنهاد روش‌های تحقیق کیفی مبتنی بر مکتب تجربه‌گرایی راهکارهایی را نیز برای دستیابی به نتایج قابل قبول در این مطالعات ارائه کردند. مطالعات حوزه روش تحقیق کیفی برخلاف علوم تجربی به سادگی قابل آزمون تیست. در برخی از دسته بندی‌ها اصولاً انواع روش تحقیق را به دو دسته آزمایشی و غیرآزمایشی تقسیم می‌کنند که مطالعات مدیریت و علوم اجتماعی در دسته تحقیقات غیرازمایشی قرار می‌گیرد.

اثبات‌گرایی (پوزیتویسیم) در برابر رویکرد خردگرایی یا عقل گرایی یا مکتب اصالت عقل (Rationalism) قرار دارد. بر اساس تکیه بر اصول عقلی و منطقی در اندیشه، رفتار و گفتار استوار است. این مکتب توسط رنه دکارت مطرح شد و ریشه در اندیشه‌های فیلسوفان یونان همچون افلاطون دارد. برخلاف اندیشه‌های پیچیده عقل گرایان، مباحث و استدلال‌های تجربه گرایان بسیار ساده است و بر «عقل سلیم» و «تجربه حسی» تاکید می‌شود.

در پوزیتیویسم (Positivism) فرض می‌شود واقعیت چیزی است که فرد می‌تواند به وسیله حواس خود آن را تجربه کند. از رهگذر تجربه است که پژوهشگر می‌تواند با مشاهده، مصاحبه و ژرف اندیشی در جستجوی اصول علمی و زیربنایی پدیده مورد مطالعه برآید. نکته باریک آن است که در مباحث علوم اجتماعی برخلاف علوم تجربی براحتی نمی‌توان با تجربه حسی و عقل سلیم به کنکاش و ریشه یابی موضوع پرداخت.

روایی و پایایی در تحقیقات کیفی و مطالعات تجربه‌گرایی

یکی از مباحث اساسی پژوهشگران مدیریت و علوم اجتماعی نیز دستیابی به یقینی است که در تحقیقات علوم تجربی وجود دارد. معیارهای متعددی برای دستیابی به اطمینان از نتایج تحقیقات کیفی مطرح شده است که در مطالعات داخلی همواره با عنوان روایی و پایائی از آنها یاد می‌شود.

روایی و پایایی تحقیق کیفی موضوع با اهمیتی است که لینکولن و گوبا به آن ورود کرده اند. مفاهیم توصیف کننده موثق بودن (صحت) یا دقت علمی، در مطالعات کمی و کیفی متفاوتند. طبق نظر گوبا و لینکلن بررسی صحت علمی مطالعات کیفی شامل چهار معیار قابلیت اعتبار، قابلیت انتقال پذیری، قابلیت اطمینان و تایید پذیری است.

معیارهای اعتبارسنجی لینکلن و گوبا

قابلیت اعتبار (Credibility)

قابلیت اعتبار به معنای تلاش آگاهانه برای اطمینان از تفسیر معنی داده­ها از نظر صحت و درستی است. معتبر بودن مربوط به اعتبار داخلی پژوهش است، یعنی درجه حقیقی بودن یافته‌های مطالعه و این که یافته‌ها بازتاب هدف پژوهش و واقعیت اجتماعی شرکت کنندگان در پژوهش است. برای کسب قابلیت اعتبار؛ تلاش شد تا مشارکت کنندگان با حداکثر تنوع تجربیات انتخاب شوند. نمونه‌گیری تا رسیدن داده­‌ها به حد اشباع ادامه یافت و مناسبترین واحد معنایی انتخاب شد. اعتبار داخلی تحلیل محتوی از طریق روایی صوری ارزیابی شد. به منظور روایی محتوی از پانل خبرگان (تیم تحقیق) برای حمایت از تولید مفهوم یا موضوعات کدگذاری  و نیز بازبینی توسط مشارکت کننده استفاده شد.

به این منظور متن مصاحبه و کدهای استخراج شده به مشارکت کنندگان ارائه شد و آنها درباره صحت و سقم آن اظهار نظر می­کردند و در صورت داشتن هر گونه مغایرت، مراتب مورد توجه و بررسی قرار می‌گرفت. همچنین پژوهشگر مواردی را که مبهم بود یا منظور مشارکت کننده به درستی درک نمی شد از طریق تماس تلفنی و E-mail شفاف‌سازی نمود.

متن کامل کلیه مصاحبه­‌ها همراه با کدگذاری و طبقات اولیه به استاد محترم راهنما و متن کامل ۲ مصاحبه همراه با کدگذاری، برای اساتید محترم مشاور ارسال گردید، علاوه بر آن از نظرات تاییدی و تکمیلی اساتید در کلیه مراحل کار در جهت پیاده سازی، کدگذاری و استخراج طبقات اولیه استفاده شد.

قابلیت ثبات (Dependability)

معیار ثبات به پایداری داده‌ها در طول زمان و شرایط متفاوت گفته می‌شود به عبارت دیگر این معیار نشان دهنده قابلیت تکرار داده‌ها در زمان‌ها و شرایط مشابه است که می‌توان را مشابه معیار پایایی در پژوهش‌های کمی دانست. ثبات یک پژوهش بیانگر سازگاری، منطقی بودن و پیوستگی یافته‌های پژوهش است. به عبارت دیگر، خواننده پژوهش باید قادر به ارزیابی کفایت تحلیل انجام شده از طریق پیگیری فرایندهای تصمیم‌گیری پژوهشگر باشد. در این پژوهش از حسابرسی تحقیق یعنی بررسی دقیق داده‌ها توسط یک ناظر خارجی جهت افزایش میزان ثبات پژوهش استفاده گردید.

به زعم لینکولن و گوبا منظور از قابلیت اطمینان یا ثبات؛ میزان پایایی داده‌ها در شرایط و زمان مشابه و تغییرات ایجاد شده در تصمیمات پژوهشگر طی فرایند تحقیق است. به این منظور از طولانی شدن زمان جمع آوری داده (انجام مصاحبه ها) تا حد امکان خودداری و از همه مشارکت کنندگان راجع به یک موضوع پرسیده شد.

تاییدپذیری (Confirmability)

تاییدپذیری نشان دهنده ارتباط داده‌ها با منابع و ظهور نتایج و تفاسیر از این منابع است. قابلیت تایید را می‌توان از طریق ارائه روند پژوهش به طریقی که قابل پیگیری باشد تضمین نمود. در واقع این معیار نشان می‌دهد که نتایج پژوهش، حاصل فرضیه‌ها و پیش دانسته‌های پژوهشگر نیست. تشریح کامل مراحل تحقیق اعم از جمع آوری داده ها، تحلیل و شکل‌گیری درونمایه‌ها به منظور فراهم نمودن امکان ممیزی پژوهش توسط مخاطبین و خوانندگان صورت گرفته است. همچنین فرایند انجام کار در اختیار چند تن از همکاران پژوهش قرار داده شد تا صحت نحوه انجام پژوهش تایید گردد.

قابلیت انتقال‌پذیری (Transferability)

انتقال‌پذیری اشاره به این دارد که یافته‌های مطالعه تا چه حدی در دیگر گروه­ها یا جا­ها قابل انتقال یا استفاده است. دیدگاه‌ها و تجارب گوناگون مشارکت کنندگان مختلف در مورد یک پدیده یا همان اصل حداکثری تنوع باعث افزایش قابلیت انتقال یافته‌ها می‌گردد. به منظور تسهیل انتقال پذیری، پژوهشگر باید توصیف روشنی از بستر، نحوه انتخاب و ویژگی‌های مشارکت کنندگان، جمع آوری داده و فرایند تحلیل ارائه نماید تا خواننده بتواند در مورد قابلیت کاربرد یافته­ها در موقعیت­های دیگر قضاوت نماید. همچنین با ارائه یافته‌های غنی و دقیق همراه با نقل قول‌های مناسب، قابلیت انتقال پذیری افزایش خواهد یافت. همچنین لینکولن و گوبا معتقدند از استناد معتبر برای افزایش قابلیت اعتماد تحقیق استفاده خواهد شد.

جمع‌بندی

لینکلن و گوبا دو پژوهشگر علوم اجتماعی هستند که رویکردی را برای اعتبارسنجی یافته‌های پژوهش کیفی ارائه کردند. این رویکرد براساس فلسفه اثبات‌گرایانه است و از چها معیار برای اعتبارسنجی استفاده می‌کند: قابلیت اعتبار، قابلیت ثبات، تاییدپذیری و انتقال‌پذیری. بسیاری از پژوهشگران مدیریت و علوم اجتماعی از این رویکرد برای سنجش روایی و پایایی مطالعات خود استفاده می‌کنند. برخی پژوهشگران نیز ترجیح می‌دهند از روش‌های کمی مانند ضریب هولستی و کاپای کوهن در تحلیل خود استفاده نمایند.

فهرست منابع

حبیبی، آرش. (۱۴۰۰). روش تحقیق پیشرفته. تهران: نارون.

Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1982). Epistemological and methodological bases of naturalistic inquiry. ECTJ, 30(4), 233-252.

Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA: Sage Publications, Inc.