پریزما (PRISMA)
پریزما (PRISMA) دستورالعملی برای ارزیابی کیفیت و بهبود مقاله‌های مروری و پژوهش‌های علمی مبتنی بر مرور نظاممند و فراتحلیل است. براساس این دستورالعمل انتظار می‌رود کیفیت مقاله‌های مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای بهبود چشمگیری پیدا کند.
پریزما (PRISMA) سرواژهPreferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta Analyses است. برگردان آن به پارسی «موارد ترجیحی در گزارش مقالات مروری منظم و فراتحلیل‌ها» است.
دستورالعمل پریزما در سال ۲۰۰۹ برای بهبود کیفیت مقاله‌های مروری ارائه شد. پریزما به نویسندگان کمک می‌کند تا گزارش مرورهای منظم و فراتحلیل خود را بهتر کرده و بهبود بخشند. داوران و ویراستاران مجله‌های علمی اذعان می‌دارند که گر چه پریزما نمی‌تواند به عنوان ابزاری برای ارزیابی کیفیت مرورهای نظاممند مورد استفاده قرار گیرد اما به آنها کمک می‌کند تا بتوانند مقاله منتج از مطالعات را به شکل بهتری منتشر کنند.
ایستادن روی شانه غول
سابقه نگارش و چاپ مقاله‌های علمی در مجلات، تقریبا ۳۰۰ سال است قدمت نگارش مقاله‌های به اواخر قرن هجدهم و مقاله‌های فوق تخصصی به اواخر قرن بیستم باز می‌گردد. اسحاق نیوتن با اشاره به ساختار تحقیقی دکارت (به فلسفه تحقیق رجوع شود) نوشت: اگر من دوردست‌ها را می‌بینم به دلیل ایستادن بر شانه غول‌ها است. امروزه این جمله آشنا اینگونه تعبیر می‌شود که پژوهشگران برای پیشبرد پژوهش‌های خود باید از فرصت‌هایی که پیشینیان برایشان فراهم آورده‌اند، استفاده کنند.
ایستادن بر شانه غول
ایستادن بر شانه‌های غول عبارتی استعاری است که می‌گوید برای وسعت بخشیدن به افق دید و گسترش حوزه دانش، بر شانه بزرگان یا غول‌ها باید ایستاد و از بالا نگریست. این استعاره به یکی از افسانه‌های اساطیر یونان بر می‌گردد که یک غول نابینا به نام اوریون، کوتوله‌ای به نام سدالیون Cedalion را بر دوش خود حمل می‌کرد تا به او راه را نشان دهد. این شعار پایگاه مقاله گوگل اسکالر نیز می‌باشد.
از ابتدای هزاره سوم، رشد مقاله‌های علمی شتاب بسیاری گرفته است. حوزه مدیریت و علوم اجتماعی نیز از قاعده مسثتنی نیست و پژوهشگران به گنجینه‌ای غنی از پژوهش‌های پیشین دسترسی دارند. با این وجود کیفیت بسیاری از مقاله‌ها مورد تردید است. بیانیه پریزما (PRISMA) با هدف ساماندهی به همین مساله منتشر شد.
گام‌های مرور نظاممند و فراتحلیل
نوشتن یک مقاله مروری نظاممند و فراتحلیل در ۵ گام قابل انجام است:
۱ پرسش پژوهش را تدوین و فرموله نمایید. مرور نظاممند با یک سؤال که به روشنی مشکل را بیان می‌کند، آغاز می‌شود. در این مورد خاص از پژوهشگر سؤال می‌کند، آیا یک بررسی سیستماتیک لازم است؟ آیا او زمان و منابع لازم برای انجام یک مرور نظاممند را در اختیار دارد؟ تا کنون فعالیتی در ارتباط با موضوع این مرور نظاممند انجام داده است؟
۲- جایگاه تمام شواهد مرتبط را تعیین نمایید. برای قرار دادن تمام مطالعات مرتبط، جستجوی گسترده‌ای مورد نیاز است. از وبگاههای پژوهشی متعدد و اصطلاحاً متون خاکستری (متونی که در اینترنت نبوده و یا به راحتی در دسترس نمی‌باشند) و همچنین بوسیله جستجوی همه کلمات کلیدی (و با استفاده از پایگاه‌ها و یا نرمافزارهایی که حروف کلمات را اصلاح می‌کنند، چنانچه در دسترس باشند) اقدام می‌نماییم.
۳- کیفیت مطالعه‌های انجام شده را ارزیابی کنید. انواعی از مقیاسهای درجهبندی، در ارزیابی یک مطالعه نظاممند استفاده می‌شوند که از جمله آنها می‌توان به فرم CASP اشاره کرد.
۴- شواهد موجود را خلاصه نمایید. برای خلاصه کردن ویژگی‌های مهم و همچنین درجهبندی مطالعه‌هایی که در گام سوم شرح داده شد جداولی از داده‌ها ترسیم می‌شود. در این مرحله می‌توان در جداول مورد استفاده، موضوع‌های بزرگتر را به زیر گروه‌هایی تقسیم کرد.
۵- یافته‌ها را مورد تفسیر قرار دهید. پس از مرتب‌سازی ده‌ها، صدها و یا حتی هزاران منبع، پژوهشگر باید به طور مختصر تعیین نماید که در مورد پرسش پژوهش اولیه چه نتیجه‌ای از شواهد بدست آورده است. آیا شواهد به اندازهای قوی هستند که بتوان برای موارد پژوهشی، آنها را توصیه کرد.
چک‌لیست پریزما
چک‌لیست (سیاهه) پریزما شامل ۲۷ آیتم مرتبط با محتوای یک مرور نظاممند و فراتحلیل است. این فهرست مشتمل بر چکیده، روشها، نتایج، بحث و منابع مالی است. به احتمال زیاد منظور از استفاده از چک‌لیست‌هایی نظیر پریزما، بهبود بخشیدن به کیفیت گزارش یک مرور نظاممند است. این نوع مرورها، شفافیت قابل توجهی را در فرآیند انتخاب مقاله به وجود می‌آورند. بسیاری از مجلاتی که مقالات پژوهش‌های بهداشتی را منتشر می‌کنند، از نویسندگان می‌خواهند که بر اساس دستورالعمل پریزما مقاله خود را تدوین نموده و به شاخص‌های آن پایبند باشند.
نمودار جریانی پریزما
نموداری است که در آن، جریان اطلاعات مرتبط با مراحل مختلف یک مرور منظم به تصویر کشیده می‌شود. اطلاعات در مورد تعداد مقالات مشخص شده در جستجوی کتابخانه‌ای، تعداد مطالعاتی که وارد و یا حذف شده‌اند و همچنین اطلاعات مربوط به دلایل کنار گذاشته شدن آنها را مشخص می‌کند.
نمودار جریانی پریزما
در نمودار جریانی پریزما چهار مرحله کلی وجود دارد که عبارتند از:
- چگونگی پیدا کردن مقالات
- غربالگری
- دستیابی به مقالات مرتبط
- جمع‌بندی مقالات مرتبط.
گام نخست، گردآوری مقاله‌های مرتبط با مرور، تعداد مقاله‌هایی که از طریق جستجو در پایگاه داده‌ها و همچنین سوابق اضافی که از طریق منابع دیگر به‌دست میآیند را شامل می‌شود. پس از آن گام غربالگری است که بیانگر تعداد مقالاتی است که بعد از حذف موارد تکراری باقی می‌مانند. سپس متن کامل مقاله‌ها از جهت واجد شرایط بودن (شایستگی) مورد بررسی قرار می‌گیرند. باز از بین این مقاله‌های کامل، مواردی با ذکر دلایل (معیار خروج) حذف می‌شوند. در مرحله آخر، تعدادی از مقاله‌ها برای تهیه مقاله کیفی (مرور نظاممند) و تعدادی دیگر برای تدوین مقاله کمی (فراتحلیل) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
جمع‌بندی بحث پریزما
پریزما دستورالعملی است که به پژوهشگران در بهبود کیفیت مرور نظاممند و فراتحلیل کمک می‌کند. برای یک بررسی نظاممند غیرمعمول نیست که بر پایه شواهد، نتیجه‌گیری نماید. اما ممکن است این شواهد به اندازهای قوی نباشند که در پژوهش مورد استفاده قرار گیرند. زمانی که کار انجام شده به مرحله تفسیر می‌رسد همه چیز در ارتباط با شواهد خواهد بود.
برای مطالعه بیشتر مقاله «موارد ترجیحی در گزارش مقالات مروری منظم و فراتحلیل‌ها» نوشته شکرالله آثار با هدایت شیلا جلال‌پور و فاطمه ایوبی را مطالعه کنید.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
روش تحقیق | ۰۴ بهمن ۰۲
