پرسشنامه دیمتل (DEMATEL)
پرسشنامه دیمتل (DEMATEL) یک ابزار استاندارد است که برای گردآوری دیدگاه خبرگان پیرامون میزان رابطه میان یک دسته معیار استفاده می‌شود. در واقع این ابزار یک ماتریس مربع است که نشان می‌دهد معیارها و شاخص‌های تصمیم‌گیری تا چه میزان باهم رابطه دارند.
پژوهشگران همواره پیرامون روایی و پایایی این ابزار اندازه‌گیری، پرسشگری می‌کنند. در پاسخ باید گفت عنوان «پرسشنامه» برای گردآوری دیدگاه خبرگان در روشهای تصمیم‌گیری چندمعیاره و چندشاخصه دردسرآفرین شده است. ابزارهای گردآوری داده‌ها در این روش‌ها با پرسشنامه‌های طیف لیکرت و سنجش نگرش متفاوت هستند. اساساً راهکاری آماری برای پایش اعتبار مقیاس در اینجا وجود ندارد چراکه این روش‌ها در حوزه تحقیق در عملیات هستند. هر آنچه که نامش پرسشنامه نهاده شده نیازمند محاسبه الفای کرونباخ و پایایی ترکیبی نیست.
طراحی پرسشنامه دیمتل (DEMATEL)
روش طراحی پرسشنامه دیمتل (DEMATEL) بسیار ساده است. روش دیمتل یکی از انواع روشهای تصمیم‌گیری چندشاخصه برای شناسایی روابط میان معیارها است. در این روش برای شناسایی روابط N معیار ابتدا یک ماتریس N×N در تشکیل دهید.
به این ماتریس یک ماتریس ارتباط مستقیم گویند و با X نمایش داده می‌شود. سپس از خبرگان بخواهید میزان تاثیر هر معیار را بر سایر معیارها با عددی از صفر تا ۴ مشخص کنند. برای گردآوری دیدگاه خبرگان پیرامون شدت روابط میان معیارها از طیفی مانند زیر استفاده می‌شود:
طیف پنج درجه دیمتل (حبیبی و آفریدی، ۱۴۰۱ : ۱۵۴)
دقت کنید طیف همان طیف ۵ درجه است اما عددگذاری از صفر شروع شده است. لازم به توضیح است به جای اعداد ۰ تا ۴ می‌توان از سیستم عدددهی دیگری مانند ۱-۳-۵-۷-۹ یا حتی اعداد با طیف فازی استفاده کرد.
پرسشنامه دیمتل فازی
دقت کنید همچنان مبنای تعیین تاثیر و تاثرات معیارها، دیدگاه خبرگان است. بنابراین بازهم طیفی با عبارات کلامی از «بدون تاثیر» تا «تاثیر خیلی زیاد» خواهیم داشت. یعنی شما به عنوان پژوهشگر از خبرگان نمی خواهید دیدگاه خود را به صورت فازی بیان کنند. این رویکرد صحیح نیست بلکه شما همچنان برای سنجش رویکرد خبرگان از عبارات کلامی استفاده میکنید منتها بعد از گردآوری عبارات کلامی باید به نحوی این دیدگاه‌ها کمی شود.
در الگوی بالا از اعداد قطعی معمولی برای کمی سازی دیدگاه خبرگان استفاده شده است اما در تکنیک دیمتل فازی شما می‌توانید از اعداد فازی برای کمی کردن دیدگاه خبرگان استفاده کنید. یک روش مرسوم استفاده از اعداد فازی مثلثی است. دو نمونه طیف پرکاربرد برای کمی کردن عبارات کلامی با اعداد فازی مثلثی ارائه شده است.
طیف فازی دیمتل
نمونه پرسشنامه دیمتل
فرض کنید در همان مطالعه مشهور انتخاب مدیر که برای آموزش تکنیک AHP معرفی کرده‌ام بخواهیم روش ANP را بکار بریم. در اینصورت باید روابط درونی معیارهای اصلی محاسبه شود. برای اینکار تکنیک دیماتل بکار برده شده است. معیارهای اصلی عبارتند از: کاریزما، پیشینه، تحصیلات و سن. حال کافی است تا یک جدول مانند زیر طراحی کنید و از پاسخ دهندگان بخواهید نظر خود را درباره میزان روابط موجود براساس طیف بالا ارائه کنند:
| پیشینه | سن | کاریزما | تحصیلات | |
| پیشینه | ۰ | |||
| سن | ۰ | |||
| کاریزما | ۰ | |||
| تحصیلات | ۰ |
همانطور که در تکنیک AHP و ANP گروهی برای تجمیع دیدگاه خبرگان از میانگین هندسی استفاده می‌شود در این تکنیک از میانگین ساده حسابی استفاده می‌شود. جدول را در اختیار چند کارشناس قرار دهید و سپس فایل اکسل خود را آماده کنید. نیاز به هیچ نرم‌افزار اضافه یا هزینه بیشتری نیست.
دانلود نمونه پرسشنامه تکنیک دیمتل
جزوه آموزشی کامل تکنیک دیمتل
محتویات : آموزش کامل تکنیک دیمتل با مثال عددی بصورت فارسی همراه با فایل اکسل کدنویسی شده تکنیک دیمتل
منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه، تهران: انتشارات نارون.
سلام الان ماتریسی که کشیده شده پیشینه بر روی سن تاثیر عددی که بهش اختصاص میدهند از کجا می دهند؟
یک ماتریس n*n تشکیل بدید. قطر اصلی رو صفر بگذارید. از خبرگان بخواهید تاثیر عامل مندرج در سطر رو بر هریک از عوامل مندرج در ستون بین ۰ تا ۴ وارد کنند. در آخر میانگین اعداد هر درایه رو حساب کنید تا ماتریس ارتباط مستقیم تشکیل بشه.
سلام و عرض ادب. فرض کنید که ما سه متغیر علی و ۴ متغیر معلول داریم که قصد داریم نظر خبرگان را در مورد اثرگذاری هر یک از ۳ متغیر علی بر هر یک از ۴ متغیر معلول بپرسیم و در نهایت تصمیم بگیریم که کدوم یک ازاین ۱۲ رابطه از نظر خبرگان اعتبار دارند. آیا برای این هدف، روش دیمتل قابل استفاده است؟ اگر جواب مثت هست ممنون میشم قدری راهنمایی بفرمایید و اگر منفی هست روش مناسب رو معرفی بفرمایید. ممنون از محبت شما
اگر از قبل روابط علی و معلولی مشخص باشد باید از روش‌هایی مانند رگرسیون، مدل معادلات ساختاری یا حداقل مربعات جزئی استفاده کنید. اگر یک مجموعه متغیر دارید و می‌خواهید روابط آنها را کشف کنید از دیمتل یا ISM استفاده کنید.
ممنون از پاسخگویی شما. منظور شما این هست که یک ماتریس تشکیل بدیم که عوامل سطر همان xها و عوامل ستون ها همان yها باشند. بعد از خبرگان بخواهیم که اثر هر یک از عوامل موجود بر سطرها را بر هر یک از عوامل موجود در ستونها از ۰ تا ۴ وارد کنند. بعد میانگین حسابی هر درایه را حساب کنیم؟ تصمیم گیری در خصوص وجود یا عدم وجود اثرگذاری بر چه اساسی هست؟
خیر، دیمتل یک ماتریس n*n است و سطرها و ستونها یکسان هستند. پیشنهاد می‌کنم متن آموزش را مطالعه کنید و یکی دو مقاله در زمینه تکنیک دیمتل دانلود و بررسی کنید.
سلام. یه سوال داشتم. منون میشم راهنمایی کنید. من از طریق مصاحبه با خبرگان و استفاده از روش تحلیل محتوی کیفی و کدگذاریهای انجام شده، ۵ عاملی که باعث بروز یک پدیده میشن رو پیدا کردم. پدیده مورد نظر هم ۷ بعد یا وضعیت داره. مشکلی که الان وجود داره اینه که من میخوام از نظر خبرگان استفاده کنم تا مشخص کنم ارتباط بین این عوامل و پدیه مورد نظر به چه شکلی هست. یعنی هر عامل باعث ایجاد کدوم وضعیت از پدیده مورد نظر میشه و با کدوم ارتباطی نداره. به نظر شما چه روشی برای این کار مناسب… بیشتر بخوانید
بهترین روند را در نظر گرفته اید. پیشنهاد می‌کنیم از روش ساختاری-تفسیری برای طراحی مدل اولیه اسستفاده کنید البته دیمتل هم روش خوبیه.
ممنون از راهنماییتون. ابهامی که الان برای من وجود داره اینه که در ماتریسی که در روشهای دیمتل و ساختاری-تفسیری مورداستفاده هست، سطرها و ستونها یکی هستند، یعنی همه متغیرهایی که در سطرهای ماتریس قرار میگیرند در ستونها هم هستند. ولی کار من به شکلی هست که متغیرهای سطرها و ستونها یکی نیستند، حتی تعدادشون هم یکی نسیت. یعنی یه ماتریس ۷*۵ باید تشکیل بدم که متغیرهای سطر و سنون یکی نیستند و ما می خواهیم اثر هر یک از متغیرهای واقع در سطرها رو بر هر یک از متغیرهای ستونها بسنجیم. این مشکل رو چه شکلی حل کنم؟
بزرگوار وقتی از قبل تکلیف متغیرهای مستقل و وابسته مشخص شده باید برید سراغ رگرسیون، مدل ساختاری یا حداقل مربعات جزئی
با سلام و وقت بخیر. چرا در تکنیک دیمتل از میانگین هندسی استفاده نمی شود؟
میانگین هندسی، برای محاسبه میانگین نسبت ها و درصدها کاربرد دارد. آموزش میانگین هندسی را مطالعه کنید.
با سلام و تشکر از سایت مفیدتون.
ببخشید من به روش کیفی نظرات خبرگان را در رابطه موضوعی در قالب مفاهیم و مقولات اصلی جمع آوری کردم. حالا آیا میتونم برای ایجاد مدل از این روش استفاده کنم و میزان تاثیر یا رابطه علت و معلولی را بدست بیارم؟ لطفا راهنمایی بفرمایید.
بله. از روش دیمتل یا تحلیل ساختاری-تفسیری استفاده کنید.
سلام
ممنون از راهنمایی هاتون
تعداد پاسخ دهنده گان حداقل و بطور معمول چقدر باشه؟
به طور مرسوم ۵ تا ۲۰ نفر استفاده می‌شود.
سلام
برا پرسشنامه دیمتل فازی نیاز به روایی و پایایی هست؟ یا لزوم نداره؟
خیر، روایی و پایایی مفاهیم آماری هستند و برای روشهای تصمیم‌گیری چندمعیاره مصداق ندارند.
با سلام وقت بخیر …. پس ما چجوری باید از پرسشنامه مون در جلسه دفاع کنیم؟….بر چه اساسی داوران متوجه خواهند شد که پژوهش ما از خبرگان معتبر خواهد بود؟
سلام، دلایل استفاده از روش مرور سیستماتیک و روش دیمتل فازی و روش بهترین و بدترین در یک پژوهش چی میتونه باشه در واقع به نظرتون اینها چه مزیتی نسبت به سایر روش ها دارند؟ ممنون از پاسخ شما
باسلام خدمت شما
ببخشید من تو مقاله ام از نظرات ۱۲ خبره برای تکنیک دیمتل استفاده کردم. حالا داور گفته چرا ۱۲ نفر؟
من تو جوابشون چی بگم بهتره که قانع بشن؟ لطف میکنید راهنمایی کنید.
درود بر شما. بحث حجم نمونه برای روش دیمتل را در قسمت آموزش دیمتل مطالعه کنید.
با سلام
پایایی و اعتبار سنجی پرسشنامه دیمتل فازی چگونه است؟
درود بر شما. مطالعات تحقیق در عملیات که از منظر خبرگان انجام می‌شوند نیازی به پایایی ندارند.
سلام. اعتبارپرسشنامه دیمتل به چه شکل باید بیان شود؟
سلام. وقت بخیر. در ماتریس ارتباط مستقیم که توسط خبرگان پر می شود، آیا می توان این طور در نظر گرفت که چون معیار A بر B تاثیر می گذارد و B هم بر C تاثیر می گذارد، بنابراین معیار A بر C تاثیر می گذارد؟
درود بر شما. خیر، هیچ منبعی چنین تصریحی نداشته و این مساله تنها در ماتریس انتقال‌پذیری ISM مطرح گردیده است.
بنابراین در ماتریس ارتباط مستقیم دیمتل که توسط خبرگان پر می شود، مقایسه زوجی فقط بین دو معیار مد نظر مانند X و Y انجام می شود و فقط تاثیر دو معیار مد نظر بر یکدیگر بررسی می شود، بدون توجه به سایر معیار ها و تاثیرات آن ها. آیا درست متوجه شده ام؟
آره دیگه. این که درست تو متن هم نوشته شده بعدش هم مقایسه زوجی برای ترجیح هست. تو بخواهی رابطه دو چیز رو بسنجی اونها رو با هم مقایسه میکنی؟ صدبار باید یک چیز رو گفت تا بفهمی گاگول خان
با سلام. من مدلی دارم که یک طرف اون شاخص های انقلاب صنعتی ۴ و طرف دیگر آن زنجیره تامین. آیا میتوانم از تکنیک دیماتل فازی استفاده کنم و اثرات عوامل رو بسنجم. پرسشنامه دیمتل حتما nدرn باید باشه؟
درود بر شما، خیر. اگر مدل دارید باید به سمت روشهای تاییدی مانند مدل‌های ساختاری و رگرسیون بروید. اگر الگوی روابط مشخص نیست و مدل ندارید، باید از روشهای تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده کنید.