ویژگیهای شغلی
ویژگیهای شغل اشاره به چگونگی فعالیتها، وظایف، تکالیف و ابعاد مختلف یک شغل دارد که در نهایت عملکرد شغلی و عملکرد سازمانی را شکل میدهد. این مفهوم یکی از مباحث سنتی مدیریت منابع انسانی است که در هزاره سوم نیز جایگاه خود را دارد.
برای تجزیهوتحلیل شغل نخست باید ویژگیهای شغل را شناخت تا شرح شغل و شرایط احراز شغل به درستی قابل ببان شود. بعضی از مشاغل، متعارف و جاری هستند زیرا فعالیت های آنها یک دست شده و تکراری می باشند. بعضی دیگر از مشاغل غیر معمول هستند و نیاز به مهارت های گوناگون دارند. برخی مشاغل دیگر میدان عملی محدود دارند و بعضیها کارمند را با واداشتن به تبعیت دقیق از روند ها خسته می کنند. بعضی دیگر به کارمندان آزادی عمل برای انجام دادن کار به میل خود می دهند. برخی از کارها زمانی بیشترین توفیق را به همراه دارند که به وسیله گروهی از کارمندان به صورت جمعی صورت بگیرند. در نهایت برخی دیگر از مشاغل به وسیله افرادی که در اصل مستقلاً کار می کنند.
پیش درآمد نگرش ویژگیهای شغل مطالعات ترنر و لارنس بود. آنها به منظور سنجش واکنش کارکنان در برابر شغل های مختلف یک پروژه بزرگ را به مورد اجرا گذاردند. آنها عقیده داشتند که کارکنان شغلهای پیچیده و پر تلاش را به شغل های یکنواخت و کسالت آور ترجیح می دهند. همچنین نظریه آنها بیان میکند پیچیدگی شغل، رضایت شغلی و حضور کارکنان را به دنبال خواهد داشت. برای سنجش این سازه میتوان از پرسشنامه ویژگیهای شغلی استفاده کرد. در مقاله حاضر به تشریح ویژگیهای شغلی پرداخته میشود.
نظریه ویژگیهای شغلی هاکمن و اولدهام
نظریه ویژگیهای شغل توسط ریچارد هاکمن و اولدهام ارائه گردید. آنها طی سالهای ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۰ پژوهشی روی میزانهای عینی ویژگیهای شغل که با خشنودی و توجه کارکنان انجام دادند. نظر پیشنهادی آنان این بود که ویژگیهای معینی میتواند در رفتار و نگرشهای مربوط به کار تأثیر بگذارد اما این ویژگیها همه کارکنان را تحت تاثیر قرار نمیدهد.
ویژگیهای اصلی شغل به وسیله هاکمن و اولدهام به شرح زیر تعریف شده است:
- تنوع مهارت
- هویت وظیفه
- اهمیت وظیفه
- اختیار
- بازخورد
۱. تنوع مهارت: به وسعتی که کارگران از مهارتها و تواناییهای مختلف در یک شغل استفاده میکنند. یک شغل بیشتر چالش پرانگیز، یک شغل معنی دار خواهد بود.
۲. هویت وظیفه: یکپارچگی شغل یعنی اینکه آیا آن شامل انجام یک واحد کامل کاری یا تکمیل یک محصول میشود یا فقط شامل یک جزء از یک محصول در خطو تولید.
۳. اهمیت وظیفه: اهمیت یک شغل برای زندگی و رفاه همکاران یا مصرف کنندگان. برای مثال مکانیک یک هواپیما در زندگی انسانهای بسیاری تأثیر دارد بنابراین چنین شغلی بسیار پراهمیت تر است تا اشتغال در شغل کارمندی دفتری اداره پست.
۴. اختیار: میزان استقلال کارکنان در برنامهریزی و سازماندهی کار.
۵. بازخورد: میزان اطلاعات دریافتی کارکنان درباره اثربخشی و کیفیت عملکرد شغلی خویش.
شیوه عملکرد ویژگیهای شغلی
براساس نظریه هاکمن و اولدهام مشاغل میتوانند برای به حداکثر رساندن این ویژگیها با روشی که هرزبرگ ارائه داده است به شرح زیر، دوباره طراحی شوند.
ترکیب نمودن وظایف کوچک و تخصصی به واحدهای بزرگتر. این عامل سبب افزایش تنوع مهارت و هویت وظیفه میگردد.
مرتب کردن وظایف به واحدهای کاری معنی دار و طبیعی برای مسئول ساختن فرد در قبال واحد دارای هویت که این عامل هویت و اهمیت وظیفه را افزایش میدهد.
دادن مسئولیت به افراد برای رفتار مستقیم با مراجعان و یا مصرف کننده نهایی که این عامل تنوع مهارت، اختیار و بازخورد را افزایش میدهد.
دادن اختیار، مسئولیت و نظارت بر وظایف شغلی به کارکنان، این عامل تنوع مهارت،هویت وظیفه و اختیار را افزایش میدهد.
مهیا نمودن شرایطی برای کارکنان که به طور منظم یاد بگیرند که چگونه میتوانند شغل خود را بهتر انجام دهند. که این عامل بازخورد را افزایش میدهد.
بازخورد × اختیار × ((تنوع مهارت + هویت وظیفه + اهمیت وظیفه) ÷ ۳) = نمره بالقوه انگیزشی
سخن پایانی
ویژگیهای شغلی یکی از مباحث اصلی مدیریت منابع انسانی است. نظریههای متعددی مانند نظریه خصوصیات ویژه شغل در این زمینه وجود دارد. در این شیوه از طراحی شغل یک سری خصوصیاتی در شغل مانند می تواند موجب انگیزش شاغلین گردد. برای نمونه میتوان به تنوّع در وظایف، استقلال و اختیار کافی در انجام شغل، روابط متقابل با سایر مشاغل و مسئولیت و مهارت کافی در شغل اشاره کرد.
در مطالعات دیگر به خصوصیاتی از قبیل احساس هویت در کار، وجود بازخورد در شغل ها، ارتباط کافی و صمیمانه با سایرین اشاره شده است. تنوع در شغل، استقلال و اختیار نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. وجود این گونه از عوامل در شغل موجد انگیزش شناخته شدهاند. بطور مشخص این نظریه بر این نظر تاکید دارد که غنی کردن عناصر معین مشاغل در تغییر حالات روانی افراد موثر است. همچنین اثربخشی فعالیت کارکنان را افزایش میدهد. لازم بذکر است که این مدل برای تشریح رفتار افرادی موثر است که از درجه نیاز بالایی برای رشد و توسعه کاری برخوردار میباشند.
