سازمان چابک (چابکی سازمانی)

سازمان چابک (Agile organization) سازمانی است که به تغییرات محیطی سریع پاسخ می‌دهد و انعطاف‌پذیری بالایی در رفع نیازهای مشتریان دارد. سازمان چابک و مبحث چابکی سازمان Organizational Agility یکی از مباحث بااهمیت در تئوری‌های سازمان و مدیریت بویژه در حوزه مدیریت زنجیره تامین و مدیریت تولید است.

در فضای کنونی، چابکی به معنای واکنش اثر بخش به محیط متغیر و غی قابل پیش‌بینی و استفاده از آن تغییرات به عنوان فرصت هایی برای پیشرفت سازمانی است ولی در اصل واژه چابک در فرهنگ لغت، به معنای حرکت سریع، چالاک، فعال، توانایی حرکت به صورت سریع و آسان و قادر بودن به تفکر به صورت متهورانه و با یک روش هوشمندانه بکار گرفته شده است. چابکی سازمان از ابزارهای مدیریت سازمان در محیط‌هایی با نرخ فزاینده تغییر است.

ریشه چابکی ناشی از تولید چابک بوده و تولید چابک مفهومی است که طی سال‌های اخیر عمومیت یافته است و به عنوان راهبردی موفق توسط تولید کنندگانی که خود را برای افزایش قابل ملاحظه عملکرد آماده می‌کنند، پذیرفته شده است. سازمان‌های امروز با مسائلی چون تغییرات سریع و غیر قابل پیش‌بینی، سفارشات خاص و سلیقه‌ای مشتریان، کیفیت کامل، انتظار دریافت سطح خیلی بالایی از خدمت و … روبرو هستند. از این رو سازمان‌ها برای بقاء و حفظ موقعیت خود، شکل‌های متفاوتی به خود گیرند. یکی از جدیدترین شکل‌های سازمانی، فرم سازمان‌های چابک می‌باشد. سازمان‌های چابک فراتر از انطباق با تغییرات می‌اندیشند و متمایل به استفاده از فرصت‌های بالقوه در یک محیط متلاطم و کسب یک موقعیت ثابت بخاطر نوآوری‌ها و شایستگی‌های خود می‌باشند.

تعریف و مفهوم چابکی

واژه‌ چابک در فرهنگ لغت، به معنای: حرکت سریع، چالاک، فعال، و چابکی توانایی حرکت به صورت سریع و آسان، و قادر بودن به تفکر به صورت سریع و با یک روش هوشمندانه است. ریشه و زادگاه چابکی، ناشی از تولید چابک است و سیستم تولید چابک مفهومی است که طی سالهای اخیر عمومیت یافته و به عنوان استراتژی موفق توسط تولیدکنندگانی که خودشان را برای افزایش عملکرد قابل ملاحظه‌ای آماده می‌کنند، پذیرفته شده است. در چنین محیطی، هر سازمانی باید توان تولید همزمان محصولات متفاوت و با طول عمر کوتاه، طراحی مجدد محصولات، تغییر روش‌های تولید، و توان واکنش کارآمد به تغییرات را داشته باشد. در صورت داشتن چنین توانمندی‌هایی، به آن بنگاه تولیدی، سازمان چابک اطلاق خواهد شد.

چابکی به معنای توانایی هر سازمانی برای حسگری، ادراک و پیش‌بینی تغییرات موجود در محیط کاری است. چنین سازمانی باید بتواند تغییرات محیطی را تشخیص داده، به آنها به عنوان عوامل رشد و شکوفایی بنگرد. آنها در جایی دیگر چابکی را توانایی فائق آمدن بر چالشهای غیرمنتظره برای رویارویی با تهدیدهای بی‌سابقه محیط کاری و کسب مزیت و سود از تغییرات به عنوان فرصت‌های رشد و پیشرفت تعریف می‌کنند.
شریفی و ژانگ(۱۹۹۹)

برایان چابکی را توانایی رونق و شکوفایی در محیط دارای تغییر مداوم و غیرقابل پیش‌بینی تعریف می‌کند. از این بابت، سازمان‌ها نباید از تغییرات محیط کاری خود هراس داشته، از آنها دوری کنند؛ بلکه باید تغییر را فرصتی برای کسب مزیت رقابتی در محیط بازار تصور کنند.ورنادات معتقد است: چابکی را می‌توان به صورت همراستایی نزدیک سازمان با نیازهای متغیرکاری در جهت کسب مزیت رقابتی تعریف کرد. در چنین سازمانی، ‌هدف‌های کارکنان با هدفهای سازمان در یک راستا قرار داشته و این دو توأم با یکدیگر درصدد هستند تا به نیازهای متغیر مشتریان پاسخ مناسبی بدهند.

تعریف سازمان چابک و چابکی سازمانی

با وجود تعاریف زیاد از واژه چابکی، هیچ یک از آنها مخالف و ناقض یکدیگر نیستند، این تعاریف عموما سرعت تغییر در محیط کسب‌وکار را نشان می‌دهند. اما با توجه به جدید بودن بحث چابکی تعریف جامعی که مورد تایید همگان باشد وجود ندارد.

به زعم شریفی و ژانگ ( ۱۹۹۹ ) چابکی به معنای توانایی سازمان در احساس، ادراک و پیش‌بینی تغییرات موجود در محیط کسب‌وکار است.

سازمان چابک : سازمان چابک یا Agility Organization سازمانی است که توانایی پاسخ به تغییرات پیش‌بینی نشده و غیر منتظره با روشهای مناسب و در زمان مناسب و همچنین بهره‌گیری از تغییرات و کسب مزایای تغییر به عنوان فرصت‌ها را داشته باشد.

تولید چابک : تولید چابک یا Agility Production یک سیستم تولید با قابلیت‌های فوق العاده (قابلیت‌های داخلی، فناوری‌های سخت افزاری و نرم‌افزاری، نیروی انسانی و مدیریت آموزش دیده ) برای رسیدن به تغییرات سریع بازار است.

زنجیره تامین چابک : زنجیره تامین چابک یا Agiliti Suply Cheng توانایی یک زنجیره تامین برای واکنش سریع به تغیرات موجود در بازار و نیاز مشتریان به زهم ماسون عرضه چابک عبارت است از استفاده از دانش بازار و مفهوم شرکت مجازی در راستای بهره برداری مناسب از فرصت‌های پرسود در بازار پر نوسان.

تاریخچه چابکی سازمانی

از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا اواسط دهه ۱۹۹۰ در پی تحولات گسترده اقتصادی و سیاسی اقدامات زیادی در زمینه نظام‌های جدید کسب‌وکار جهانی صورت گرفت. ایالات متحده امریکا وقتی که رکود چشمگیری را در سهم کسب وکار جهانی به ویژه در عرصه تولید به چشم دید، سکان رهبری این نهضت را در دست گرفت. در سال ۱۹۹۱ گروهی از متخصصان صنعتی مشاهده کردند که نرخ افزایش تغییرات در محیط تجاری از توانایی‌های سازمان‌های تولیدی سنتی در جهت تطبیق و سازگاری با آن، سریعتر و شتابان تر است.

این سازمان‌ها در استفاده از مزایای فرصت‌هایی که برای آنها ارائه می‌شد ناتوان بودند و این ناتوانی در تطبیق با شرایط تغییر ممکن بود در بلندمدت باعث ورشکستگی و ناکامی‌شان شود. نابراین برای نخستین بار، پارادایمی جدید در گزارشی که عنوانش استراتژی بنگاه‌های تولیدی در قرن بیست و یکم: دیدگاه متخصصان صنعتی بود به وسیله مؤسسه یاکوکا منتشر و به همگان معرفی شد. بلافاصله، عبارت تولید چابک به طور مشترک با انتشار این گزارش مورد استفاده عموم قرار گرفت.

به عنوان تکمیل مطلب بالا باید گفت که در سال ۱۹۹۱، دانشگاه لی‌های با حمایت مالی نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا به همراه مؤسسه یاکوکا، مطالعاتی بر روی ۱۳ سازمان تولید کننده بزرگی مانند: جنرال موتور، جنرال الکتریک، آی. بی. ام، تگزاس اینستریومنت و … انجام دادند. هدف از این مطالعه، پاسخ به این پرسش بود که سازمان‌های موفق در سالهای قرن بیست و یکم، چه ویژگی‌هایی خواهند داشت. پس از آن، بیش از یک‌صد سازمان دیگر نیز مورد مطالعه قرار گرفتند و در سال ۱۹۹۱ این تحقیقات با عنوان مطالعه مؤسسات تولیدی در قرن ۲۱ نامگذاری شده، بعدها در سال ۱۹۹۵، حاصل این تحقیقات در کتاب استیون گولدمن، نایجل و پریس با عنوان: رقبای چابک و سازمان‌های مجازی انتشار یافت

مفهوم سازمان چابک و چابکی سازمانی

مفهوم چابکی نخستین بار به سال ۱۹۹۱ بوسیله پژوهشگران بنیاد یاکوکا معرفی شد. پس از نخستین معرفی، به وسیلهٔ پژوهشگران و جوامع صنعتی مورد توجه روزافزون قرار گرفت. تاکنون انتشارات زیادی در مورد این موضوع، در تلاش جهت فراهم کردن تعریف چابکی، صورت گرفته است.

تعاریف رایج پذیرفته شده چابکی را به توانایی سازمان‌ها برای پاسخ سریع و به‌طور مؤثر به تغییرات در تقاضای بازار، با هدف یافتن نیازمندی‌های مشتری، برحسب قیمت، خصوصیات، کیفیت، کمیت، و تحویل، مربوط کرده‌است. بنگاه‌های چابک به بازارهای متغیر با سرعت و به‌طور مؤثر واکنش نشان می‌دهند.

همچنین چابکی قابلیت‌های سازمان را برای تولید و تحویل محصولات جدید با هزینه بهره‌ور، تحت تأثیر قرار می‌دهد. کاهش هزینه‌های تولید، افزایش رضایت مشتری، از بین بردن فعالیت‌های فاقد ارزش افزوده، و افزایش رقابت، از جمله مزایایی است که می‌تواند از طریق استراتژی چابکی بدست بیاید.

مدل چابکی سازمان

سازمان چابک باید بتواند تغییرات محیطی را تشخیص داده و به آنها به عنوان عوامل رشد و شکوفایی بنگرد. آنها در جایی دیگر چابکی را توانایی فائق آمدن بر چالشهای غیر منتظره برای مقابله با تهدیدات بی سابقه محیط کسب‌وکار و کسب مزیت و سود از تغییرات، به عنوان فرصت‌های رشد و پیشرفت تعریف می‌کنند. چابکی را توانایی رونق و شکوفایی در محیط هایی که دارای تغییر مداوم و غیر قابل پیش‌بینی هستند تعریف کرده است. از این بابت سازمان‌ها نباید از تغییرات محیط کاری خود هراس داشته و از آنها اجتناب کنند بلکه باید تغییرات را فرصتی برای کسب مزیت رقابتی در محیط بازار تصور نمایند.

پارادایم چابکی سازمانی

نکات اصلی پارادایم چابک اینگونه خلاصه سازی شده است:

بر مفاهیم رقابت، فعالیت‌های کسب‌وکار و ساختارهای سازمانی در قرن بیست و یکم تمرکز دارد.
مترادف با توسعه فناوری نیست اگرچه تکنولوژی در آن نقش بسیارمهمی را ایفا می‌کند.
اشاره به تولید ناب، انعطاف‌پذیری و یکپارچگی سیستم‌های کامپیوتری و یا از این قبیل واژه‌های گیج کننده نیست.
پاسخی استراتژیک است نه تاکتیکی و در ارتباط با ایجاد مکانیزمی دفاعی در مقابل نیروهای رقابتی اولیه است.
بر همکاری و مشارکت تمرکز دارد.
یک مفهوم کل‌نگر است.
در ارتباط با قابلیت انطباق سازمان است که از طریق قابلیت ساختاردهی مجدد شرایط، امکانپذیر می‌باشد.
فرآیندها، ساختارها، سازمان، انسانها، قابلیت‌های اجرایی و نظایر اینها از جمله موارد کلیدی هستند.
چابکی یک تغییر الگوی فکری و تغییر پارادایم است.
یک نوآوری مرحله‌ای در فرآیند تغییر محسوب می‌شود و نه یک نوآوری پلکانی و تدریجی.
بر مشارکت در سطح جهانی تاکید دارد.

جمع‌بندی بحث

چابکی را می‌توان به صورت همسویی نزدیک سازمان با نیاز‌های متغیر کاری، در جهت کسب مزیت رقابتی تعریف کرد. در چنین سازمانی، اهداف کارکنان با اهداف سازمان در یک راسته قرار دارد. این دو همراه با یکدیگر در صدد هستند تا به نیازهای متغیر مشتریان پاسخ مناسبی دهند. این مقوله در هر سازمان با هر اندازه و هر هدفی بسیار بااهمیت است. بنابراین سازمان‌ها می‌کوشند تا میزان چابک بودن خود را بسنجند. پیشنهاد می‌شود از پرسشنامه چابکی سازمانی برای این منظور استفاده شود.

برحسب نتایج و پیامدها، چابکی به معنای تغییرات پویا، موقعیت گرا و جسورانه تلقی می‌شود. این متضمن موفقیت در سهم بازار و دستیابی به مشتریان انبوه است. به عبارت دیگر، منظور از چابکی، توانایی یک واحد کسب وکار برای رشد و بقاء در یک محیط رقابتی است که تغییرات آن مستمر و غیر قابل پیش‌بینی بوده و نیازمند واکنش سریع به بازار‌های متغیر است.

برای عملیاتی ساختن پاردایم چابکی، می‌توان آن را برای تلفیقی از موسسه‌های بیشمار دانست. هر یک از این موسسه‌ها مهارت یا شایستگی‌های محوری ویژه‌ای را برای فعالیت‌های مشترک دارند. می‌تواند سازمان را به کمک یکدیگر برای واکنش سریع به نیازمندیهای متغیر مشتریان، آماده سازند. کاملا مشهود است که منظور کاید در اینجا، همان سازمان مجازی است. چابک بودن نمی‌تواند بطور کامل درهر سازمانی وجود داشته باشد. برای اینکه خلق سازمان‌های چابک به فناوری‌، شکل و ساختار سازمانی و نیروی انسانی بستگی دارد.

فهرست منابع

[۱] نیاز به چابکی سازمان در مدیریت سازمان نوشته بهنام شهائی ماهنامه تدبیر

[۲] تعریف و مفهوم سازمان چابک نوشته محبوبه ناهد از کتاب مدیریت تولید