الگوی مصرف پایدار

الگوی مصرف پایدار سازوکاری نظام‌مند برای تغییر رفتار افراد به عنوان مصرف‌کننده با در نظرگیری عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است. با رشد مفاهیم مرتبط با پایداری و توسعه پایدار حوزه مدیریت رفتار مصرف‌کننده نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. اکنون مصرف پایدار به یک بحث روز در حوزه مدیریت بازاریابی تبدیل شده است.

یکی از عوامل مهم در رفاه اقتصادی، رفتار مصرف‌کننده در جهت مصرف پایدار است. مصرف پایدار برای مصرف‌کنندگان این فرصت را فراهم می‌کند تا از کالاها و خدمات به صورتی کارا و اثربخش استفاده کنند. به این ترتیب می‌توانند هم به تامین بهینه نیازهای‌شان برسند و هم اثرات منفی زیست‌محیطی و اجتماعی را کمینه بسازند. باید توجه داشت که منظور از مصرف پایدار، لزوماً کم مصرف کردن نیست. بلکه منظور، مصرف کارآمدتر و موثرتر از کالاها و خدمات است. در واقع این شیوه مصرف به عنوان یک اولویت جهانی برای جلوگیری از تخریب محیط زیست پشتیبانی می‌شود. به عبارت دیگر عصایی جادویی برای هدایت تغییرات اجتماعی در جهتی مطلوب است.

اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهای اصلاح الگوی مصرف در حوزه انرژی در دو بخش عرضه انرژی و تقاضای انرژی قابل بررسی و اجرا می‌باشد. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد در کشور ایران به دلیل اینکه تقریباً تمام زنجیره تامین و عرضه انرژی در اختیار دولت می‌باشد. این مفهوم با عنوان مصرف سبز نیز شناخته می‌شود و در مطالعات مختلف با این نام نیز بیان شده است. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح الگوی مصرف پایدار پرداخته می‌شود.

الگوی مصرف پایدار و مدیریت انرژی

مدیریت انرژی عامل تأمین، مصرف بهینه و حفظ انرژی بوده و عبارت است از مجموعه اقداماتی که در جهت کاربرد مؤثر از منابع انرژی موجود صورت می‌گیرد. این اقدامات شامل: صرفه جویی انرژی، مصرف انرژی و جایگزینی منابع انرژی می‌گردد. اینترنت انرژی جدیدترین مفهومی است که در راستای اصلاح الگوی مصرف انرژی مطرح است. تمرکز اصلی الگوی مصرف پایدار در کشور بر مدیریت استفاده از انرژی استوار است.

کشور ایران دارای منابع و ذخایر بزرگ انرژی است. در حال حاضر بیش از ۸۵ میدان نفتی کشف شده در کشور وجود دارد و از لحاظ ذخایر گازی، ایران دومین مقام را در میان کشورهای جهان دارد. ذخایر گازی باقیمانده در ایران در حدود ۲۶۱۶ تریلیون متر مکعب تخمین زده شده است. منابع دیگر انرژی مانند ذغال سنگ و… نیز در کشور به میزان قابل توجهی وجود دارد. پرسشنامه اقتصاد مقاومتی بر این موضوع تمرکز دارد و شایسته مداقه بیشتری است.

روند موجود رشد بی رویه مصرف انرژی در کشور، ایران را از یک کشور صادر کننده انرژی به یک کشور وارد کننده تا قبل از افق ۱۴۰۰ تبدیل خواهد نمود. برای مقابله با این تهدید، اجرای راهکارهای بهینه سازی انرژی و اصلاح الگوی مصرف انرژی ضروری است. بدین ترتیب حضور ایران در بازارهای بین‌المللی انرژی نیز برای بلندمدت تضمین خواهد شد. بهینه سازی انرژی یک صنعت پر سود و کم هزینه برای اقتصاد ملی است و ترویج آن اشتغال زایی گسترده‌ای را به دنبال دارد. ایجاد امنیت انرژی و کاهش آلودگی محیط زیست از دیگر مزایای اجرای راهکارهای بهینه سازی مصرف انرژی است.

شایستگی‌های الگوی مصرف پایدار

براساس یک مطالعه میدانی شایستگی‌های الگوی مصرف پایدار عبارتند از:

• دانش مصرف پایدار
• نگرش مصرف پایدار
• مهارت مصرف پایدار

ارکان سه‌گانه اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی برای دانش، مهارت و نگرش باید تعریف شوند. در یک سوی این طیف تولید پایدار و در سوی دیگر مصرف پایدار قرار دارد. این در حالی است که رشد مصرف انرژی و افزایش نیاز به انرژی بسیار زیاد است. از سوی دیگر محدودیت‌های ذخایر و پایان پذیر بودن منابع انرژی فسیلی وجود دارد. به این موارد باید مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف این منابع را افزود. تمامی این موارد بر ضرورت توجه به الگوی مصرف پایدار دلالت دارد.

الگوی فراگیر مصرف پایدار

با توجه به افزایش مصرف انرژی در ایران، محدود بودن منابع طبیعی، حرکت در راستای طرح توسعه پایدار و حفظ محیط زیست باید تا حد امکان از هدر رفتن و تلف شدن انرژی جلوگیری شود. برای این منظور باید در زمینه استفاده بهینه از منابع انرژی در کشور ضمن شناخت راهکارهای مناسب برای کاهش مصرف انرژی قدم هایی برداشته شود. با توجه به نقش حیاتی انرژی برای جوامع بشری و نقش بسیار تاثیرگذار انرژی در پیشرفت و توسعه پایدار کشورها، امروزه استفاده بهینه از منابع انرژی جهت رفع نیازهای جامعه انسانی نیازمند روی آوری به مدیریت انرژی و بهینه سازی مصرف آن است.

عوامل موثر بر مصرف پایدار

عوامل اصلی موثر بر مصرف پایدار عبارتند از:

• زمینه اجتماعی
• دغدغه زیست‌محیطی
• نگرش زیست‌محیطی
• دانش زیست‌محیطی
• دغدغه سلامت
• مسئولیت‌پذیری

عوامل موثر بر مصرف پایدار

دغدغه زیست‌محیطی عبارت است از یک باور، موضع و میزانی از نگرانی که بر اثر احساس کمبود منابع طبیعی در مصرف‌کننده بوجود می‌آید. این مفهوم به یک ویژگی عاطفی اشاره دارد که می‌تواند نشان‌دهنده نگرانی، محبت، دوست داشتن یا دوست نداشتن یک شئ یا مسأله باشد. نگرش زیست محیطی عبارت است از یک زمینه، حالت درونی، استعداد یا تمایل به یادگیر برا پاسخ به رفتار مطلوب یا نامطلوب زیست‌محیطی که در ذهن فرد وجود دارد.

یکی دیگر از متغیرها مهم برا پیشبینی رفتار انسان، دانش فرد درباره مسائل زیست محیطی است. دانش زیست‌محیطی، به عنوان دانشی عمومی در مورد حقایق، مفاهیم و روابط محیط طبیعی و
اکوسیستم‌ها آن تعریف می‌شود. در نهایت مسئولیت اجتماعی از جمله مفاهیمی است که همواره درباره انسان‌ها به کار برده می‌شود. به محض این که از انسان و رفتارش سخن به میان می‌آید، این مفهوم نیز برجسته می‌گردد.

پیامدهای مصرف پایدار

برای ارزیابی کارایی بهره برداری در مصرف انرژی کشورها، از یک آمار مقایسه‌ای استفاده می‌شود که در آن شدت مصرف انرژی در ایران، با چند کشور در حال توسعه و صنعتی جهان مقایسه شده است. آمارهای داخلی و بین‌المللی در مورد شدت مصرف انرژی در ایران نشان می‌دهد که مصرف انرژی در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران در سال‌های گذشته، روند فزاینده رو به رشدی را داشته است. بر اساس گزارشی که انجمن جهانی انرژی در سال ۲۰۰۸ با عنوان سیاست‌های بهره‌وری انرژی در کشورهای جهان منتشر کرده است. ایران بیشترین افزایش شدت مصرف انرژی را در بین کشورهای دنیا دارا می‌باشد که ادامه این روند در سال‌های آینده می‌تواند برای اقتصاد کشور بسیار بحران آفرین باشد.

با توجه به اینکه متوسط شدت رشد انرژی در جهان حدود ۴/۰ می‌باشد، این رقم در کشور ایران بیش از ۶/۰ برآورد گردیده است. بنابراین کشور ما پتانسیل بالقوه در بهینه سازی و اصلاح الگوی مصرف انرژی در بخش‌های مختلف تا مرز یک سوم (۳۳%) وجود دارد. درآمد حاصل از این امر سالانه حدود ۵ میلیارد دلار که معادل تمام بودجه عمرانی کشور است. در حالی که طی دو دهه اخیر شدت مصرف انرژی الکتریکی در کشور ما سالیانه حدود ۷/۰ بوده است. مقایسه آماری نشان می‌دهد که شدت مصرف انرژی تقریباً ۲ برابر شدت رشد انرژی در جهان است. بنابراین، اهمیت مدیریت انرژی و اصلاح الگوی مصرف در بخش انرژی کشور محرز و انکار ناپذیر می‌باشد.

نتیجه‌گیری بحث

الگوی مصرف پایدار نیاز اساسی برای جامعه مصرف‌گرای امروز است. برای موفقیت در دستیابی به اهداف توسعه پایدار این الگو باید نهادینه گردد. در یک سوی این طیف تولید پایدار و در سوی دیگر مصرف پایدار قرار دارد. تولید پایدار از طریق کوشش‌های مدیریت زنجیره تامین پایدار پشتیبانی می‌شود. مصرف پایدار نیز از طریق فعالیت‌های بازاریابی پایدار پشتیبانی می‌گردد.

یکی از ابزارهای مؤثر برای دستیابی به اهداف الگوی مصرف پایدار، آموزش است. آموزش و پرورش یکی از قویترین ابزار برای ارائه مهارت‌ها و تواناییهای مناسب به افراد برای تبدیل شدن به مصرف‌کنندگان پایدار است. لذا آموزش مصرف‌کننده در این زمینه حیاتی به نظر می‌رسد. آموزش مصرف‌کننده را می‌توان به عنوان یک فرایند توسعه و ارتقاء مهارت‌ها و دانش تعریف کرد. تا انتخاب‌های آگاهانه و منطقی را که اهمیت ارزش‌ها و اهداف اجتماعی را در نظر می‌گیرند، صورت پذیرد. آموزش مصرف‌کننده می‌تواند به ایجاد تفکر انتقادی و افزایش آگاهی افراد کمک کند. بعلاوه امروزه نسبت به گذشته آموزش مصرفکنندگان؛ مناطق متنوع و وسیعی را تحت پوشش قرار می‌دهد.