فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی GAHP

آموزش فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی GAHP

فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی زمانی استفاده می‌شود که بخواهیم از دیدگاه چندین کارشناس برای انجام مقایسه‌های زوجی استفاده کنیم. در بسیاری از مسائل تصمیم‌گیری، مدیران و کارشناس‌های متعددی دخالت دارند. ساده‌ترین راه در چنین مواردی برگزاری جلسات تصمیم‌گیری و دستیابی به اجماع میان خبرگان و مدیران است. در مطالعات دانشجویی عملاً برگزاری چنین جلساتی میسر نیست و پژوهشگر باید پرسشنامه را به صورت جداگانه در اختیار خبرگان قرار دهد و سپس اقدام به تجمیع دیدگاه آنها نماید. به‌طور خلاصه فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی GAHP روشی برای انجام و تجمیع مقایسه‌های زوجی براساس دیدگاه گروهی از خبرگان جهت بهبود تصمیم‌گیری می‌باشد.

منظور از GAHP همان Group Analytic Hierarchical Process به معنی فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی است. این روش در واقع ادامه بحث فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP می‌باشد. در واقع یکی از مهمترین کاربردهای تصمیم‌گیری چندمعیاره، کاربرد آنها در تصمیم‌گیری گروهی است. در مثال انتخاب مدیر فرض کنید بخواهید براساس نظر چندین کارشناس تصمیم‌گیری کنید. تکنیک‌های تصمیم‌گیری گروهی دو کاربرد اساسی در روش‌های تصمیم گیری چندمعیاره MCDM دارند. با مطالعه این بخش شما روش طراحی پرسشنامه خبره را نیز فرا خواهید گرفت. در این مقاله دو موضوع اساسی در این بحث یعنی «نمونه‌گیری خبرگان» و «تجمیع دیدگاه خبرگان» آموزش داده شده است.

نمونه گیری خبرگان

برای انجام فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی گروهی ابتدا باید خبرگان انتخاب شده و در خصوص مساله توجیه شوند. برخی ویژگی‌های اصلی برای انتخاب خبرگان بدین شرح است: با مساله مورد بحث درگیر باشند، اطلاعات مداوم از مساله را برای همکاری داشته باشند، دارای انگیزه برای شرکت در فرایند تحلیل باشند و احساس کنند اطلاعات حاصل از یک توافق گروهی برای خود آنها نیز ارزشمند خواهد بود [کتاب مباحثی در تصمیم گیری چند معیاره، اصغرپور].

ساعتی (۱۹۹۰) معتقد است تعداد ده نفر از خبرگان برای مطالعات مبتنی بر مقایسه زوجی کافی است. به پرسشنامه مقایسه زوجی، عموماً پرسشنامه خبره گفته می‌شود زیرا پاسخ‌دهندگان به مسائل تصمیم‌گیری خبرگان، مدیران و اساتیدی هستند که در زمینه مورد بحث صاحب نظر می‌باشند. بنابراین افراد واجد شرایط ذاتاً محدود هستند. در بیشتر موارد کمتر از ۱۰ کارشناس در دسترس است و این رویکردی متعارف در حل مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره است [کتاب تصمیم گیری چندمعیاره فازی، حبیبی].

نکته کلیدی: مهمترین نکته در روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی انتخاب حجم نمونه است. برای تعیین حجم نمونه خبرگان فرمول کوکران کاربرد ندارد. فرمول کوکران برای محاسبه حجم نمونه آماری است و برای تکنیک های تحقیق در عملیات مصداق ندارد. برای خبرگان خود قیدهایی مانند حداقل تحصیلات، حداقل سابقه کاری و از این دست تعریف کنید. برای نمونه گیری خبرگان از روش نمونه گیری هدفمند استفاده کنید.

از اساتید فرسوده دانشگاه خواهشمندم دقت کنید: فرمول کوکران برای تعیین حجم نمونه آماری کاربرد دارد. تکنیک AHP یک تکنیک در حوزه تحقیق در عملیات است و ربطی به مباحث آماری ندارد.

تجمیع دیدگاه خبرگان

زمانی که از نظر بیش از یک کارشناس برای مقایسه زوجی عناصر استفاده می‌شود تکنیک‌های متعددی برای رسیدن به یک دیدگاه کلی وجود دارد. برای نمونه می‌توان از روش اجماع (consensus) استفاده کرد. به این ترتیب که پژوهشگرین در کنار هم جمع شده و در خصوص هر مقایسه به جمع‌بندی کلی برسند. البته این روش همه معایب تصمیم‌گیری گروهی را به همراه دارد و عملاً جدول مقایسه‌ای هر عضو بی‌خاصیت خواهد ماند.

اکزل و ساعتی (۱۹۸۳) استفاده از میانگین هندسی را بهترین روش برای ترکیب مقایسات زوجی معرفی کرده‌اند.

مثال تجمیع دیدگاه خبرگان در مقایسه زوجی عناصر

در این مثال ما می‌خواهیم نظر ۵ کارشناس را برای انتخاب مدیر از بین سه کاندیدا جویا شویم. الگوریتم اجرای کار مانند قبل است.

درخت سلسله مراتبی

مقایسه زوجی گزینه ها براساس معیار پیشینه به صورت زیر است:

۱- اولویت مادلین نسبت به سوف براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟
۲- اولویت مادلین نسبت به راجر براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟
۳- اولویت مادلین نسبت به سوف براساس معیار پیشینه شغلی برای احراز شغل مدیریت سازمان کدام است؟

پاسخنامه نیز با طیف پنج یا نه درجی ساعتی تهیه و تنظیم می‌شود که در صفحه گذشته شرح آن ارائه گردیده است.

در گام بعدی میانگین هندسی هر یک از مقایسه‌های زوجی انجام شده را حساب کنید. برای مثال دیدگاه پنج کارشناس در مقایسه مادلین و راجر به صورت زیر است.

مقایسه زوجی از دیدگاه ۵ خبره

تشکیل ماتریس مقایسه زوجی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی

بنابراین اولویت مادلین به راجر برابر ۵/۳۰۵ است که میانگین هندسی نظرات کارشناسان مختلف می باشد. از سوی دیگر اولویت راجر به مادلین ۰/۱۸۸ است که معکوس نمره مادلین به راجر است. همین روند را برای دو مقایسه دیگر انجام می‌دهیم. جدول نهائی مانند زیر خواهد شد: