پرسشنامه خبره

پرسشنامه خبره ابزاری استاندارد برای گردآوری دیدگاه خبرگان و صاحبنظران پیرامون معیارها و گزینهها در روشهای تصمیمگیری چندشاخصه است. این نوع از پرسشنامهها بیشتر به دو شیوه طراحی میشوند:
- پرسشنامه مقایسه زوجی
- پرسشنامه مبتنی بر ماتریس تصمیم
برای سنجش دیدگاه خبرگان در روشهای فرایند تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) و فرایند تحلیل شبکه (ANP) از مقایسههای زوجی استفاده میشود. با استفاده از این ابزار میتوان وزن معیارها و شاخصها را تعیین کرد.
برای ارزیابی گزینهها براساس معیارها یا شاخصها از پرسشنامه خبره مبتنی بر ماتریس تصمیم استفاده میشود. در واقع یک جدول تشکیل میشود از خبرگان خواسته میشود به هر یک از گزینهها براساس هر یک از معیارها امتیازی تخصیص دهند. این پرسشنامه برای روشهایی مانند تاپسیس (TOPSIS) مناسب است.
روایی و پایایی پرسشنامه خبره
در روشهای تصمیمگیری چندمعیاره برای گردآوری دادهها از دیدگاه خبرگان استفاده میشود به همین خاطر گاهی به ابزار گردآوری دادهها در چنین روشهایی، پرسشنامه خبره گویند. این موضوع موجب یک اشتباه و سوءبرداشت نزد پژوهشگران شده است. بسیاری از پژوهشگران در جستجوی راهکاری برای سنجش روایی و پایایی این ابزارهای اندازهگیری هستند. این در حالی است که مفهوم روایی و پایایی از اساس برای چنین ابزارهایی اشتباه است.
بارها شده است دانشجویان از من راهکاری را برای سنجش روایی و پایایی این ابزارهای گردآوری دادهها جویا شدهاند. برای سنجش روایی میتوانید از روایی صوری و نظرخواهی از دواران پیرامون اهمیت شاخصها استفاده کنید. یا اینکه با استفاده از روایی محتوایی نشان دهید شاخصها از اهمیت کافی برخوردار هستند. برای پایایی پرسشنامههای مقایسه زوجی به نرخ ناسازگاری استناد کنید. در هر صورت بازهم تاکید میشود استفاده از روایی و پایایی برای این ابزارها اشتباه است.
پرسشنامه مقایسه زوجی
در تکنیک AHP و ANP برای تهیه پرسشنامه از تکنیک مقایسه زوجی استفاده میشود. مقایسه زوجی بسیار ساده است و کافی است عناصر موجود دو به دو باهم مقایسه شوند. برای این منظور معمولا مقایسه زوجی براساس طیف ۹ درجه ساعتی انجام میشود. اگر دو عنصر هم اهمیت باشند عدد ۱ انتخاب میشود. در مقایسه زوجی عناصر قانونی وجود دارد که شرط معکوسی نامیده میشود. آموزش طراحی نمونه پرسشنامه AHP را مطالعه کنید.
برای نمونه اگر ترجیح عنصر A به عنصر B برابر ③ باشد ترجیح عنصر B به عنصر A برابر ⅓ خواهد بود. طیف نه درجه ساعتی به صورت جدول زیر است. در تکنیک AHP عناصر خوشه اول را براساس هدف مقایسه زوجی کنید. زیرمعیارهای درون هر خوشه را نیز براساس معیار اصلی مربوط مقایسه زوجی کنید. در تکنیک ANP نیز همین رویه را در پیش بگیرید اما این بار باید یک مرحله جدید اضافه کنید. هر بار یک معیار را نیز ثابت در نظر بگیرید و سایر عناصر را براساس معیار ثابت مقایسه زوجی کنید.

طیف نه درجه ساعتی
پرسشنامه خبره مبتنی بر ماتریس تصمیم
در تکنیکهای MADM هدف ارزیابی گزینهها بر اساس معیارها و انتخاب گزینه بهینه انتخاب میشود. در این مدل معیارها وزن دهی نمی شوند بلکه وزن معیارها از روشهای دیگر بدست آمده و به عنوان ورودی استفاده میشود. ارزیابی گزینهها براساس معیارها بوسیله ماتریس تصمیم انجام میشود. در این مدل همواره چند گزینه مختلف وجود دارد که این گزینهها بر اساس چند معیار به صورت مستقل ارزیابی میشوند و در نهایت گزینهها بر اساس ارزش، رتبه بندی میگردند.

ماتریس تصمیم گیری
تفاوت اصلی این مدل با مدلهای تصمیمگیری سلسله مراتبی یا شبکهای این است که بر خلاف آن مدل ها، در این مدلها مقایسات زوجی بین معیارها و گزینهها صورت نمی گیرد و هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی میگردد. ماتریس تصمیم یا همان ماتریس امتیازدهی گزینهها براساس معیارها مانند شکل زیر تشکیل میشود. ماتریس تصمیم با X و هر درایه آن با xij نشان داده شده است.
دانلود نمونه پرسشنامه تاپسیس و …
پرسشنامه دیمتل
تکنیک دیمتل در میان تمامی تکنیکهای تصمیمگیری چندمعیاره یک استثنا است. از این تکنیک برای شناسایی الگوی روابط علی میان متغیرها استفاده میشود. در اینجا نیز از گروهی از خبرگان پیرامون روابطی که میان متغیرها وجود دارد نظرخواهی میشود. معمولا از یک طیف پنج درجه (۰ تا ۴) استفاده میشود.
دانلود نمونه پرسشنامه تکنیک دیمتل
جمعبندی
پرسشنامه خبره یک ابزار استاندارد است که برای گردآوری دیدگاه خبرگان در روشهای تصمیمگیری چندشاخصه استفاده میشود. این ابزار به صورت ماتریسهای مقایسه زوجی یا ماتریسهای تصمیمگیری طراحی میشود. یکی از مشکلات و دشواریهای پژوهشگران در زمینه این پرسشنامهها موضوع روایی و پایایی آنها است. باید بدانید این مفاهیم در مورد ابزارهای گردآوری دادهها در روشهای تصمیمگیری چندشاخصه و چندمعیاره مصداق ندارند.
منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیمگیری چندشاخصه، تهران: انتشارات نارون.

نگارنده: پشتیبانی پارسمدیر | تصمیم گیری چندمعیاره | 12 بهمن 91
سلام . از مطالب مفیدتان بسیار سپاسگزارم.