فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP)
فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP) روش تصمیم‌گیری چندمعیاره برای اولویت‌بندی عوامل مبتنی بر مقایسه زوجی به روش تفسیری است. مبنای رتبه‌بندی در این روش نیز مانند روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی همان مقایسه زوجی می‌باشد.
«فرایند رتبه‌بندی تفسیری» برگردان پارسی Interpretive ranking process است که با فرم کوتاه IRP نمایش داده می‌شود. رتبه‌بندی عوامل در هر زمینه‌ای یک مشغله همیشگی فرایند مدیریت و تصمیم‌گیری است. مدیران همواره باید دست به انتخاب بزنند و ملاک انتخاب معیارهای متعددی است که اهمیت و وزن متفاوتی دارند. برای درستی انتخاب باید معیارهای دخیل در تصمیم‌گیری به خوبی شناسایی شوند. سپس باید با روش مناسبی نیز تعیین وزن شوند تا میزان اهمیت هر معیار مشخص شود. فرایند رتبه‌بندی تفسیری یکی از همین روش‌ها می‌باشد.
مدیریت و علوم انسانی مبتنی بر اصولی است که با قواعد علوم تجربی و منطق استدلالی ریاضی سازگاری کاملی ندارند. بر این اساس پارادایم تفسیری در علوم انسانی نسبت به پارادایم تجربه‌گرایی (پوزیتویستی) از ارجحیت بیشتری برخوردار است. روش رتبه‌بندی ساختاری نیز کوشش می‌کند با بهره‌گیری از منطق تفسیرگرایانه و تحقیق در عملیات نرم به تعیین وزن عوامل بپردازد. در نهایت نیز به ارائه مدلی گرافیکی از معیارهای پدیده مورد مطالعه ختم می‌شود. طی این فرایند مستلزم انجام گام‌های نظام‌مندی است که در مقاله حاضر تشریح شده است.
منطق زیربنایی فرایند رتبه‌بندی تفسیری (IRP)
روش IRP ترکیبی از دیدگاه ساعتی در روش AHP و دیدگاه وارفیلد در مدلسازی ساختاری-تفسیری (ISM) می‌باشد. برای درک بهتر روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری می‌توان این روش را با فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی مقایسه کرد. هدف هر دو روش تعیین وزن و اهمیت معیارهای دخیل در تصمیم‌گیری است. همچنین در هر دو روش منطق زیربنایی برای تعیین برتری مقایسه زوجی عناصر است. با این وجود تفاوت‌هایی نیز در نحوه اجرای این روش‌ها وجود دارد.
روش IRP یک روش رتبه‌بندی ابتکاری است که منطق تحلیلی فرایند انتخاب منطقی را با نقاط قوت فرایند شهودی ترکیب می‌نماید. این روش بر مبنای نقاط قوت رویکرد مقایسه زوجی بنا نهاده شده است. مقایسه زوجی تا حد زیادی سردرگی‌های شناختی را کمینه می‌سازد. ابزارهای پایه‌ای این روش نیز شامل ماتریس تفسیری و ماتریس مقایسه زوجی است. یک ایراد روش AHP آن است که تفسیر و مبنای قضاوت خبرگان از دیدگاه پژوهشگر پنهان می‌ماند. اما در روش فرایند رتبه‌بندی ساختاری، خبرگان باید علت و منطق برتری یک عامل بر عامل دیگر را در هر مقایسه تفسیر کنند. همچنین در این روش نیازی به دانستن میزان برتری یک عامل بر عوامل دیگر وجود ندارد. در نهایت نیز با استفاده از منطق بردار تسلط، میزان اعتبار (پایایی) نتایج بررسی می‌شود.
گام‌های فرایند رتبه‌بندی تفسیری
گام‌های فرایند رتبه‌بندی ساختاری IRP به صورت زیر است:
- شناسایی دو مجموعه از متغیرها
- تعیین روابط مفهومی میان دو مجموعه از متغیرها
- توسعه ماتریس روابط متقابل میان دو مجموعه از متغیرها
- تبدیل ماتریس روابط متقابل به یک ماتریس تفسیری
- انجام رتبه بندی و تفسیر رتبه‌ها در قالب تعداد روابط تسلط
- اعتبارسنجی رتبه‌های بدست آمده
- ارائه گرافیکی رتبه‌های به دست آمده به‌صورت چارچوب رتبه بندی تفسیری
- تفسیر ترتیب رتبه‌ها و استفاده از نتایج به منظور پیشنهاد اقدامات کاربردی
در گام نخست از فرایند رتبه‌بندی تفسیری باید دو مجموعه از متغیرها شناسایی شود. یک مجموعه از این متغیرها براساس مجموعه دیگر از متغیرها رتبه‌بندی می‌شوند. معیارها و گزینه‌ها در یک ماتریس تصمیم، عملکردها و عملیات‌ها یا فرایندها و بازیگران مثال‌هایی در این زمینه هستند. پس از آن باید ماتریس روابط را تشکیل داد و به روش ۰ و ۱ روابط میان متغیرها را مشخص نمود. در ادامه این ماتریس باینری (صفر و یک) باید به صورت تفسیری بیان شود. این تفسیر براساس مقادیر ۱ درج شده در ماتریس ارتباطات صورت می‌گیرد.
خلاصه و جمع‌بندی
ماتریس تفسیری برای مقایسه معیارها با توجه به متغیرهای مرجع مورد استفاده واقع می‌شود. اگر در مقایسه دو معیار با توجه به یک متغیر مرجع هر دو عدد ۱ بدست آورده باشند، با توجه به نظرات خبرگان و ماتریس تفسیری، تسلط دو متغیر در آن حوزه تعیین می‌شود. در مقایسه‌های زوجی، متغیرهایی که باید رتبه‌بندی شوند مستقیماً باهم مقایسه نمی‌شوند. بلکه روابط بین آنها براساس متغیرهای عملکرد مقایسه می‌گردد. نتیجه این مقایسه‌ها، ماتریس روابط تسلط dominating interaction matrix نامیده می‌شود. گام بعدی در فرایند رتبه‌بندی تفسیری محاسبه تسلط است.
روابط تسلط در قالب ماتریس تسلط خلاصه می‌شود. هر سلول در این ماریس تعداد عملکردهایی که یک متغیر رتبه‌بندی در آن حوزه بر متغیر رتبه‌بندی دیگری تسط پیدا می‌کند. یا تحت سلطه متغیر رتبه‌بندی دیگری قرار می‌گیرد را نشان می‌دهد. خالص تسلط برای یک متغیر رتبه‌بندی از طریق رابطه D-B محاسبه می‌شود. در این رابطه B تعداد کل دفعاتی است که متغیر رتبه‌بندی تحت تسلط متغیرهای دیگر قرار می‌گیرد. متعیری که بالاترین خالص تسلط را داشته باشد در رتبه یک قرار می‌گیرد. به این ترتیب رتبه عناصر با استفاده از روش فرایند رتبه‌بندی تفسیری تعیین می‌شود.
تهیه و تنظیم: پشتیبانی پارسمدیر
تصمیم گیری چندمعیاره , روش تحقیق | ۱۴ آبان ۹۹
