فرامطالعه (Meta Study)

فرامطالعه (Meta Study) یک روش تحقیق کیفی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﯽ، ﺗﺮﮐﯿﺐ، ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﭘﮋوﻫش‌های ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻓﺮاﻣﻄﺎﻟﻌﻪ، ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻋﻤﯿﻖ از ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ﺣﻮزه‌ای ﺧﺎص اﺳﺖ.

بیشتر کار‌های پژوهشی با مرور ادبیات شروع می‌شود. پژوهشگران سعی می‌کنند که با توجه به دسترسی به منابعی که دارند در ابتدای پژوهش از پیشینه پژوهشی استفاده کنند. در این بین روش‌های گوناگونی با پیشوند «فرا» یا «Meta» معرفی شده‌اند. برای نمونه فرا مطالعه، فراروش، فرا نظریه، فرا تحلیل و فرا ترکیب از این دسته هستند. تمامی این موارد اختلاف‌هایی با یکدیگر دارند که حتی در مقالات چاپ شده در مجلات معتبر دقت کمی به آنها شده است. در این نوشتار کوشش بر آن است تا انواع روش‌های مبتنی بر فرامطالعه تشریح شوند.

انواع فرامطالعه (Meta Study)

ﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻓﺮاﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر روش زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ:

• ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ (Meta Analysis): ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻤﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ
• ﻓﺮاروش (Meta Analysis): ﺗﺤﻠﯿﻞ روش ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ
• ﻓﺮا ﻧﻈﺮﯾﻪ (Meta Theroy): ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی ﭘﮋوﻫش‌های ﮔﺬﺷﺘﻪ
• ﻓﺮا ﺗﺮﮐﯿب (Meta Synthesis): ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﯿﻔﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﭘﮋوﻫش‌های پیشین

انواع روش‌های فرامطالعه

در میان انواع روش‌های فرامطالعه بیشتر پژوهشگران داخلی از روش فراترکیب و فراتحلیل استفاده می‌کنند. همچنین اخیرا روش فرابرگزینش نیز در دستور کار پژوهشگران قرار دارد و روش مناسبی به‌نظر می‌رسد. در مجموع همه این روش‌ها که نوعی مرور سیستماتیک محسوب می‌شوند ریشه در اصول هرمنوتیک دارند.

جایگاه فرامطالعه در روش تحقیق کیفی

روش تحلیل محتوا یا تحلیل مضمون نیز برای بررسی متون و مرور ادبیات معرفی می‌شود. تحلیل محتوا روشی کیفی است برای بررسی محتوای هر چیزی با تمرکز بر پیامی که انتقال می‌دهد، البته در این روش پژوهشگر محتوای مورد نظر خود را با رویکرد کیفی کد گذاری کرده اما تعداد این کد‌ها را از نظر کمی تحلیل می‌کند. از این روش برای تحلیل محتوای دروس، رسانه و … استفاده می‌شود.

فرا روش، پژوهش‌های گذشته را از نظر روش تحقیق بررسی می‌کند. به زبان فارسی من به پژوهشی از این دست برخورد نکردم که کارهای پژوهشی جالب می‌تواند باشد. برای مثال فراروش پایان‌نامه‌های مرتبط با رضایت شغلی و …

فرا نظریه از منظر نظریه کار‌های پژوهشی گذشته را دسته بندی می‌کند. در این زمینه هم کاری به زبان فارسی من برخورد نکردم که فرانظریه پایان‌نامه‌های علوم انسانی می‌تواند پژوهش جالبی باشد که از چرا ما نظریه پردازی نمیکنیم.

فرا تحلیل در دسته روش‌های تحقیق کیفی قرار می‌گیرد اما تمرکز زیادی بر مقادیر کمی دارد. در فرا تحلیل وقتی پژوهش‌های گذشته نتایج متناقضی داشته اند برای ترکیب نتایج و بررسی چرایی آنها از این روش استفاده می‌شود. شاخص هایی مانند اندازه اثر، از نظر آماری برای بررسی دقت این گونه پژوهش‌ها به کار گرفته می‌شود. برای مثال در پژوهش‌های بالینی وقتی اثر بخشی دارو، در جوامع مختلف نتایج متناقضی را نشان می‌داد، با تحلیل نتایج سعی در بدست آوردن نتایج جدید کردند.

فرا ترکیب روشی است کمی برای ترکیب نتایج پژوهشی گذشته که به صورت کیفی اند یعنی درست نقطه مقابل فرا تحلیل. در فرا ترکیب داده‌ها به صورت کیفی هستند و کمی تحلیل می‌شوند. در فرا تحلیل داده‌ها به صورت کمی هستند و نتایج به صورت کیفی تحلیل می‌شود.

مقایسه روش فراترکیب و و فراتحلیل

در بحث فرامطالعه تفاوت دو روش فراترکیب و فراتحلیل بسیار مهم است. نظر به اهمیت تحقیقات کیفی در انجام پایان‌نامه مدیریت، بسیاری از دانشجویان از روش‌های مختلف کیفی در انجام رساله نهایی خود استفاده می‌کنند. عمده ترین پرسش در این زمینه آن است که بین روش تحقیق فراترکیب یا روش تحقیق فراتحلیل کدام روش بهتر است.

هر دو روش بر ادبیات پژوهش و پیشینه پژوهش استوار هستند و در دسته تحقیقات کیفی قرار می‌گیرند. وجه تفاوت اصلی این دو روش نیز در آن است که فراتحلیل بیشتر از جنبه کمی به موضوع می‌پردازد و فراترکیب بیشتر بر جنبه کیفی تمرکز دارد. روش فراترکیب روشی است که دارای اشتراک فراوانی با روش فراتحلیل و قوم نگاری است. در فراتحلیل فقط به بررسی کمی و در قوم‌نگاری فقط به بررسی داده‌های کیفی پرداخته می‌شود اما فراترکیب روشی است که هم از مطالعه کمی و هم از مطالعات کیفی به عنوان منبع داده استفاده می‌کند. در فراترکیب به بررسی ایده‌ها، ذهنیات، رویکردها، نتایج و یافته‌های پژوهش‌های کیفی و کمی پیشین پرداخته می‌شود.

جمع‌بندی بحث

روش فرامطالعه یک روش تحقیق کیفی است که در مدیریت و علوم انسانی قابل استفاده است. این روش به چهار شیوه گوناگون قابل پیاده‌سازی است که بیشتر در قالب دو روش فراترکیب و فراتحلیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. نظر به کارایی بالای روش فرامطالعه بسیاری از دانشجویان مدیریت در پایان‌نامه دکتری خود از روش‌های فرامطالعه استفاده می‌کنند. استفاده از این روش‌ها بویژه زمانی که ادبیات پژوهش غنی باشد باعث افزایش اثربخشی مطالعه می‌شود.

در فرامطالعه دیگر نیازی به انجام مصاحبه نیست و به مدد روش‌های نظام‌مند به بررسی ادبیات پژوهش پرداخته می‌شود. شناسایی، دسته‌بندی و خوشه‌سازی مقوله‌های زیربنایی پدیده مورد مطالعه براساس مطالعاتی که یشتر انجام شده است، صورت می‌گیرد. همچنین برای ترسیم انواع مدل‌ها و الگوها می‌توان از روش فرامطالعه استفاده کرد. الگوی روابط علی باید شناسایی شود و سپس مدل نهایی پژوهش ارائه می‌شود.