اصول مدیریت فایول

اصول مدیریت فایول شامل ۱۴ اصل زیربنایی است که برای مدیریت سازمان در دوران مدیریت کلاسیک مطرح شد و کارایی سازمانی را تضمین می‌کنند. هنری فایول در نظریه مدیریت اداری این اصول را مطرح کرد و خیلی زود مورد استقبال مدیران صنایع مختلف قرار گرفت. این نظریه در کنار نظریه مدیریت علمی تیلور و بوروکراسی وبر سه نظریه اصلی تئوری‌های مدیریت کلاسیک را تشکیل می‌دهند. در این مقاله به تشریح اصول مدیریت فایول پرداخته می‌شود.

اصول مدیریت فایول (نظریه مدیریت اداری)

نظریه مدیریت اداری theory of administrative management یکی از سه نظریه اصلی تئوری‌های مدیریت کلاسیک است. این نظریه توسط هنری فایول ارائه گردید و با عنوان اصول مدیریت فایول نیز شناخته می‌شود. فایول در اویل قرن بیستم اصول ۱۴ گانه‌ای را برای مدیریت سازمان‌ها مطرح کرد که بسیار مورد توجه قرار گرفت. این نظریه از دیدگاه فایول در خصوص تقسیم‌بندی فعالیت‌های یک کسب‌وکار آغاز می‌شود. از دید فایول یک کسب‌وکار ۶ نوع فعالیت انجام می‌دهد:

• فنی
• بازرگانی
• مالی
• حراستی
• حسابداری
• مدیریتی

از نظر فایول فعالیت‌های مدیریتی جذاب بود و تلاش کرد در نظریه مدیریت اداری خود به این موضوع بپردازد. بر این اساس فایول در آثار خود ۵ وظیفه اساسی مدیریت را به این شرح نام برد:

• برنامه‌ریزی (planning)
• سازماندهی (organizing)
• فرماندهی (commanding)
• هماهنگی (coordinating)
• کنترل (controlling)

اصول ۱۴ گانه مدیریت فایول

فایول مهندس بود و سال‌ها تجربه مدیریت در عالی ترین سطح صنایع را در کارنامه خود داشت. این تجربه بالا به همراه فعالیت‌های مشاوره و پژوهش منجر به شکل‌گیری یک دید عمیق در خصوص عملکرد سازمان و کارکنان در او شده بود. فایول بر اساس این تجربیات اقدام به ارائه اصول ۱۴ گانه مدیریت نمود تا راهنمایی برای مدیران باشد.

اصول چهاردگانه مدیریت فایول

تقسیم کار (Division of work): اصل تقسیم کار بیان می‌کند که کارهای را باید به وظایف کوچک تقسیم کرد و هر بخش را به یک فرد یا گروهی از افراد واگذار نمود. این اصل یکی از مهم ترین اصول مدیریت بود که عملکرد صنایع را به شدت افزایش داد.

اختیار و پاسخگویی (Authority and Responsibility): اختیار حق دستور دادن و پاسخگویی مسئولیت در برابر نتیجه اختیار و دستورات است. فایول اعتقاد دارد این دو باید در کنار هم باشند.

نظم و انضباط (Discipline): کارکنان باید به قوانین و مقررات وضع شده در سازمان احترام گذاشته و آنها را اجرا نمایند. در دیدگاه فایول نظم و انضباط نتیجه رهبری اثربخش در سازمان است.

وحدت فرماندهی (Unity of command): هر کارمند باید از یک شخص دستور بگیرد و به همان فرد پاسخگو باشد. این چهارمین اصل از اصول مدیریت فایول است. بر اساس این اصل هر فرد در سازمان باید یک مافوق داشته باشد و از او دستور بگیرد و در مقابل عملکردش نسبت به او پاسخگو باشد.

تبعیت (Subordination): منافع کارکنان نباید مقدم بر منافع سازمان باشد.به عبارت دیگر منافع سازمان باید در اولویت قرار گیرد.

جبران خدمت (Remuneration): همه کارکنان برای کاری که انجام می‌دهند باید دستمزد منصفانه دریافت کنند.

میزان تمرکز در تصمیم گیری (The Degree of Centralization): فایول اعتقاد دارد باید یک تعادل در میزان تمرکز در تصمیم‌گیری در سازمان بر قرار باشد. مدیریت ارشد باید بخشی از قدرت تصمیم‌گیری را به سطوح میانی و اجرایی واگذار نماید.

زنجیره فرمان (Scalar chain): منظور از زنجیره فرمان سلسله‌مراتب قدرت و اختیار در سازمان است. این زنجیره از مدیریت ارشد سازمان شروع شده و به سطوح پایین می‌رسد. بر اساس این اصل فایول هر کارمند می‌تواند با یک یا دو رده بالاتر خود در ارتباط باشد بدوم آنکه چالشی ایجاد شود.

ترتیب و مرتب بودن (Order): بر اساس این اصل، فضای سازمان باید مرتب باشد. هر کارمندی فضای مناسب کاری خود را دارد و منابع، ملزومات و ماشین‌آلات مهیا و به صورت مرتب در اختیار هر یک از کارکنان قرار دارد.

انصاف (Equity): مدیران باید رفتار منصفانه‌ای با زیر مجموعه خود داشته و رفتاری محترمانه از خود نشان دهند. مدیران باید برخوردی بی طرفانه با کارکنان مختلف داشته باشند. در این اصل فایول تبعیض در سازمان را مردود دانسته و آن را موجب کاهش عملکرد کارکنان می‌داند.

ثبات کارکنان (Stability of tenure of personnel): دوازدهمین اصل از اصول ۱۴ گانه فایول می‌گوید کارکنان باید تا حد امکان در کار خود پایدار باشند و نباید نرخ تغییرات کارکنان سازمان بالا باشد.

ابتکار (Initiative): اصل ابتکار بیان می‌کند کارکنان در ابراز عقاید و نظرات در خصوص کارها باید آزاد باشند تا بتوانند از خود ابتکار به خرج دهند. این ابتکار در نهایت به سود شرکت بوده و به عنوان منبع قدرت برای سازمان به حساب می‌آید. ابتکار موجب می‌شود تا کارکنان در امور شرکت درگیر شده و به آن علاقه‌مند شوند. این اصل شاید یکی از اصول بسیار مترقی فایول باشد.

روحیه کار گروهی (Esprit de corps): آخرین اصل از اصول مدیریت فایول به کار گروهی می‌پردازد. بر اساس این اصل در درون سازمان باید هارمونی ایجاد نمود تا با هماهنگی کارها به صورت گروهی انجام شود. این اصل به ترویج اعتماد و ارتباط متقابل در میان کارکنان می‌پردازد. در حقیقت مدیران مسئول ایجاد روحیه همبستگی، یگانگی و صمیمیت در بین کارکنان هستند نه ایجاد اختلاف، جدایی و نفاق.

منبع: اصول مدیریت فایول کتاب تئوری سازمان دکتری مدیریت