نوآوری سبز (پایدار)

نوآوری سبز (Green innovation) فرایند خلق محصول و فناوری جدید با هدف کاهش ریسک‌های زیست‌محیطی و دستیابی به توسعه پایدار تعریف می‌شود. این شیوه از نوآوری به کاهش آلاینده‌های محیطی و پیامدهای منفی در مصرف منابع طبیعی منجر می‌شود.

مهم‌ترین نگرانی جوامع در هزاره سوم مسائل مربوط به محیط زیست و استفاده صحیح از منابع است. در این راستا گرایش به تولید پاک (سبز) و مصرف پایدار در دستور کار شرکت‌ها و افراد به عنوان مصرف‌کننده قرار دارد. شرکت‌ها فعالیت‌های زیادی در راستای پایداری انجام می‌دهند و می‌کوشند تا از قابلیت‌های مختلفی در این زمینه استفاده نمایند. نوآوری سبز یکی از مهمترین ابزارهای استراتژیک است که شرکت‌ها برای به‌دست آوردن توسعه پایدار در پاسخ به فشارهای محیطی استفاده می‌کنند.

برای تولید محصول سبز و ارائه خدمات سبز نیازمند به نوآوری‌های پایدار و سبز می‌باشد که از طریق مدیریت منابع انسانی سبز قابل حصول است. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اخیر، مفهوم نوآوری سازمانی نیازمند بازتعریفی در بستر پایداری و توسعه پایدار است. در این مقاله کوشش شده است تا نوآوری سبز و پایدار مورد واکاوی، پایش و مفهوم‌سازی قرار گیرد.

تعریف نوآوری سبز

نوآوری سبز شیوه‌ها، فرایندها، فنون، سیستم‌‌ها و محصولات جدید یا پیشرفته برای کاهش یا پیشگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی است. این شیوه بر اقدامات و سیاست‌های صرفه‌جویی در مصرف انرژی و طراحی محصولات با پیکربندی‌های سبز را که موجب تسهیل مدیریت زیست‌محیطی شرکت و بازیافت پسماندها می‌شود را در بر می‌گیرد.

نوآوری سبز شامل استفاده از محصولات، روش‌ها و مواد جدید برای کاهش استفاده از منابع طبیعی و محدو دکردن تخلیه مواد مضر در محیط است. هدف اصلی نوآوری سبز توانمندسازی شرکت‌ها ضمن حفاظت از محیط‌زیست برای برآورده‌سازی نیازهای جدید مصرف‌کنندگان، ارزش‌آفرینی و افزایش عملکرد در زمینه نوآوری است. این شیوه از نوآوری ابزار مهمی برای کسب مزیت رقابتی در عصر نگرانی‌های زیست‌محیطی است.

نوآوری پایدار

نوآوری پایدار نوعی تغییر شکل در چگونگی انجام کسب‌و‌کار با هدف حفظ منابع طبیعی، سلامت زیست محیطی، سلامت اجتماعی و نشاط نسل‌های آینده می‌باشد. ایجاد ارتباط میان طراحی پاک و حفاظت از منابع در چرخه عمر محصول و زنجیره تامین موجب اقتصادی کردن کسب‌و‌کار می‌شود. نوآوری پایدار یعنی توسعه اقتصادی، ایجاد ثروت در سطوح فردی و اجتماعی  توامان با  از بین بردن اثرات مضر زیست‌محیطی کسب‌و‌کار بر روی سلامت انسان.

نوآوری پایدار فرایندی است که در آن ملاحظات پایداری (زیست محیطی، اجتماعی، مالی) در نظام های سازمان‌ها و بنگاه‌ها از تولید ایده تا تجاری سازی محصولات و در مدل کسب‌وکار و ارائه خدمات آنها مورد توجه قرار می گیرد.

پایداری در نوآوری در چهار گام محقق می‌شود.

در گام نخست بهبود تدریجی در محصولات موجود مطابق با نیاز کاربران رخ می دهد.

گام دو باز طراحی محصولات موجود با هدف بهبود محصول و رعایت ملاحظات زیست‌محیطی صورت می‌پذیرد.

در گام سه، محصول جدید در راستای رفع نیازهای مصرف‌کنندگان جایگزین می‌شود.

در گام چهار، طراحی محصول برای یک جامعه پایدار و شناخته شده انجام می‌گیرد.

به عبارت دیگر با ایجاد فضای بازار جدید، محصولات و خدمات نو  و  طراحی فرآیندها تحت تاثیر مسائل اجتماعی، زیست محیطی و موضوعات مرتبط با توسعه، نوع آوری پایدار صورت می پذیرد.

ابعاد نوآوری سبز

نوآوری سبز می‌تواند در فرایند، محصول، فناوری و مدیریت  تجلی پیدا کند.

نـوآوری فرایند سبز یعنی بهبود فرایندهای موجود و توسعه فرایندهای جدید با هدف بازیافت، استفاده مجدد و تولید دوباره مواد اولیه با روش های کاهش مصرف انرژی و آلودگی های زیستی.

نـوآوری محصول سبز، به بهبود کیفیت و تنوع محصول همزمان با توجه به ملاحظات زیست محیطی تاکید دارد.

نوآوری فناورانه سبز، شامل سرمایه‌گذاری در تهیه تجهیزات و ماشین‌آلات سبز و به کار گیری فناوری های پیشرفته سبز است. هم چنین توسعه راهکارهای نوین به منظور نگهداری از کالا ها، صرفه جویی در مصرف مواد و مدیریت مدارک و اسناد، نیز در مقوله نوآوری فناورانه سبز قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر نوآوری فناورانه سبز، فرایند تولید دانش فنی با هدف کاهش پیامدهای منفی زیست محیطی است.

نوآوری مدیریتی سبز، این نوع نوآوری به توانایی سازمان در توسعه و پیاده سازی پروژه های سبز همانند مدیریت زنجیره تامین سبز و سیستم های مدیریت زیست محیطی اشاره دارد. پیاده‌سازی موفق استانداردها و قوانین بین‌المللی، صرفه جویی در مصرف منابع، جلوگیری از انتشار مواد مضر در محیط‌زیست، برگزاری همایش‌ها و سمینارهای آموزشی مرتبط با اقتصاد، صنعت و نوآوری سبز برای آگاهی ذی‌نفعان، از جمله اقداماتی است که در قالب نوآوری مدیریتی سبز توصیف می‌شود.

عملکرد نوآوری سبز

عملکرد نوآوری سبز به معرفی محصولات، خدمات و فرایندهای جدیدی که درجه خاصی از تغییرات سازمانی را به همراه دارد، اشاره می‌کند. این نوع عملکرد را می‌توان به عنوان شیوه‌ها، فرایندها، فنون، سیستم‌ها و محصولاتی جدید یا پیشرفته برای پیشگیری یا کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی تعریف کرد.

سیاست‌ها و خط‌مشی پیشگیری از آلودگی، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و طراحی محصولات یا پیکربندی‌های سبز را که موجب تسهیل مدیریت زیست‌محیطی سازمان‌ها و بازیافت پسماند آنها می‌شود. این عوامل همزمان با توانمندسازی شرکت‌ها برای برآورده ساختن تقاضای جدید مصرف‌کنندگان، هم‌آفرینی ارزش و بهبود عملکرد سازمان رخ می‌دهد. اهداف عملکرد نوآوری سبز در کل زنجیره ارزش سازمان از تامین‌کننده تا مصرف‌کننده مطرح می‌شود. چنین عملکرد شامل چهار بعد اصلی است:

  • مدیریت سبز نوآورانه
  • محصول سبز نوآورانه
  • فرایند سبز نوآورانه
  • فناوری سبز نوآورانه

نوآوری مدیریتی سبز بیانگر توانایی سازمان در توسعه و پیاده‌سازی پروژه سبز سازمان مانند مدیریت زنجیره تامین سبز و مدیریت زیست‌محیطی است. از طریق مدیریت سبز نوآورانه می‌توان فرایندها و فناوری‌های سبز نوآورانه را با هدف تولید محصولات سبز و ارائه خدمات سبز بکار گرفت.

موانع نوآوری سبز

به رغم اهمیت و مزایای این نوع نوآوری، مشارکت سازمان‌ها در این نوآوری کمتر از حد انتظار است. برخی سازمان‌ها به دلیل عادت کردن به روال‌ها و فرایندهای روتین از درگیر شدن واقعی با سختی‌های نوآوری خودداری می‌کنند. برخی شرکت‌ها به صورت جدی و واقعی تلاش می‌کنند تا در نوآوری سبز مشارکت و سرمایه‌گذاری داشته باشند. اما ممکن است به دلیل عدم توانایی برای غلبه بر موانع شکست بخورند و نتوانند محصول/ خدمت یا فرایند سبزی را ایجاد کنند. مهم‌ترین موانع نوآوری سبز عبارتند از:

  • مدیریت
  • منابع انسانی
  • تامین‌کننده
  • عوامل اقتصادی

آگاهی از موانع نوآوری سبز بینش عمیقی به مدیران برای برنامهریزی برای غلبه بر آنها و بهره‌گیری از مزایای آن می دهد. شناسایی موانع نوآوری سبز برای خ طمشیگذاران نیز جهت طراحی خطمشیهای مناسب که عوامل شکست مشارکت در فعالیت‌های نوآوری سبز و کنار گذاشته شدن از مسابقه نوآوری را برطرف می‌کند، ضروری است. موانع می‌تواند مربوط به محیط داخلی یا محیط بیرونی و خارجی باشد. ممکن است برخی موانع از نوآوری محصول سبز جلوگیری کند، برخی از فرایند سبز و برخی مدیریتی یا سیستمی باشد.

نتیجه‌گیری

نوآوری سبز بهره‌برداری، تولید یا جذب یک فرایند، خدمت یا محصول یا روش سیستمی و مدیریتی جدید برای سازمان است. این شیوه از نوآوری با در نظرگرفتن ملاحظه‌های زیست‌محیطی، به دنبال ارتقای کارایی سازمان است. آلودگی‌ها، ریسک‌های محیطی و دیگر اثرهای منفی استفاده از منابع در تمام چرخه عمر محصول/خدمت با نوآوری سبز کاهش پیدا می کند.

نوآوری سبز، شرکت‌ها را قادر می‌سازد که مزایای محیطی و اهداف اقتصادی را همزمان دنبال کنند. چنین روشی از نوآوری به کاهش اثرهای مخرب محیط زیستی و همچنین می‌تواند زمینه‌ساز کارآفرینی سبز شود. موفقیت نوآوری سبز بستگی به توانایی شرکت برای غلبه بر موانع آن دارد. سازمان‌ها آگاهی کمی از موانع این شیوه نوآوری که از دستیابی آنها به مزایای این نوآوری جلوگیری می‌کند، دارند. یک نوآوری سبز برای تصویب اغلب با موانع زیادی مواجه است. شاید بتوان یکی از دلایل کم‌توجهی مدیران به نوآوری‌های سبز یا محیط‌ زیست دوستانه را عدم آگاهی از منافع، مزایا و موانع پیاده‌سازی آن در سازمان دانست.