هوش مصنوعی در مدیریت

هوش مصنوعی در مدیریت سازمان‌های دولتی و خصوصی کاربردهای بسیاری دارد که برای همگامی با تحولات فناوری در هزاره سوم باید به استقبال آن رفت. در واقع هوش مصنوعی یک فناوری قدرتمند همه منظوره و انعطاف پذیر است که میتواند باعث پیشرفت بسیاری از صنایع و کسب‌وکارها شود.

هوش مصنوعی برگردان Artificial intelligence است که به صورت اختصاری AI نامیده می‌شود. این علم، پدیده جدیدی نیست و بسیاری از مبانی نظری و فناوری آن طی ۷۰ سال گذشته توسط دانشمندان توسعه یافت. همچنین پیش از این نیز تا حدودی در بسیاری از صنایع و کسب و کارها استفاده شده است. با این وجود در دنیای امروز به لطف افزایش قدرت محاسباتی در دسترس بودن مجموعه‌های داده بزرگ و پیشرفت الگوریتمی در یادگیری ماشین، هوش مصنوعی از یک رشته دانشگاهی به یک نوآوری فناورانه کاربردی و تأثیر گذار در صنایع کسب‌و‌کارها و جامعه تبدیل شده است.

هوش مصنوعی مجموعه‌ای از فناوری‌هایی است که ماشین را قادر می‌سازد با تقلید از توانایی‌های انسانی از قبیل درک و کشف محیط پیرامون و قدرت یادگیری به سطح بالاتری از هوشمندی برسد. سامانه هوشمند می‌تواند با استفاده از بینایی ماشین پردازش صوت و سایر انواع حسگرها دنیای اطراف خود را به طور فعال درک کند. با موتورهای استنتاج مانند پردازش تصویر تشخیص گفتار و پردازش زبان طبیعی به تحلیل و درک اطلاعات گردآوری شده بپردازد. این سامانه همچنین میتواند از طریق برنامه ریزی هوشمند بهترین دنباله اقدام را برای حضور مؤثر در دنیای واقعی پیدا کند. نظر به اهمیت موضوع در این مقاله به تشریح هوش مصنوعی در مدیریت پرداخته شده است.

تعریف هوش مصنوعی

هوش مصنوعی، هوشی است که توسط ماشین‌ها ظهور پیدا می‌کند، در مقابل هوش طبیعی که توسط جانوران شامل انسان‌ها نمایش می‌یابد. پیش از هرچیز باید این موضوع را دانست که کلمه هوش، نشان دهنده امکان استدلال است. اینکه آیا هوش مصنوعی می‌تواند به توانایی استدلال دست یابد یا خیر، خود موضوع اختلاف پژوهشگران است.

کتاب‌های AI پیشرو، این شاخه را به عنوان شاخه مطالعه بر روی «عوامل هوشمند» تعریف می‌کنند: هر سامانه‌ای که محیط خود را درک کرده و کنش‌هایی را انجام می‌دهد که شانس را در دستیابی به اهدافش بیشینه می‌سازد. برخی از اصطلاح «هوش مصنوعی» جهت توصیف ماشینی استفاده می‌کنند که عملکردهای «شناختی» را از روی ذهن انسان‌ها تقلید می‌کنند، همچون «یادگیری» و «حل مسئله»، با این حال این تعریف بوسیله پژوهشگران سرشناس AI رد شده‌ است.

ابعاد هوش مصنوعی

هوش مصنوعی مجموعه‌ای فناوری‌هایی شامل یادگیری ماشین (ML)، پردازش زبان طبیعی (NLP) و رباتیک است. این دانش به ماشین‌ها اجازه می‌دهد تا داده‌ها را حس کنند، تفسیر نمایند، عمل کنند و یاد بگیرند تا به تصمیم‌گیری کمک کنند. رابطه بین افراد و ماشین‌ها دگرگون می‌شود و بهره‌وری کسب‌وکارها افزایش می‌یابد.

هوش مصنوعی شاخه‌ای وسیع از علوم کامپیوتر به حساب می‌آید که اصطلاحات بسیاری در خصوص آن در این حوزه وجود دارند. برای اینکه بتوان کامپیوترها را برای انجام آنچه در توان انسان است به کار گرفت، نیاز به مقدار داده‌های بسیار زیادی وجود دارد. مجموعه داده‌های بزرگ باعث می‌شوند تا بتوان با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی الگوها را شناسایی کرد. برای سنجش این مقوله پرسشنامه هوش مصنوعی مدیریت را دانلود کنید.

تاریخچه هوش مصنوعی

اصطلاح هوش مصنوعی نخستین بار بوسیله جان مک‌کارتی استفاده شد. از جان مک‌کارتی به‌عنوان پدر علم و دانش تولید ماشین‌های هوشمند یاد می‌شود. البته هوش مصنوعی توسط فلاسفه و ریاضی‌دانانی نظیر جرج بول که اقدام به ارائهٔ قوانین و نظریه‌هایی در مورد منطق نمودند، مطرح شده بود.

برخی نیز معتقد هستند که هوش مصنوعی از سال ۱۹۵۰ با مطالعه آلن تورینگ، ریاضی‌دان بریتانیایی، مطرح شد. تورینگ این پرسش را مطرح کرد که «آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند؟». پس از این پرسش آغازین، هوش مصنوعی به‌طور رسمی به‌عنوان یک زمینه پژوهشی تازه در کنفرانس آکادمیک دارتموث در سال ۱۹۵۶ پیشنهاد و تعریف شد. سپس نخستین بهار هوش مصنوعی فرا رسید، زمانی که این حوزه به سرعت در زمینه‌های گوناگون به‌کار رفت.

حوزه پژوهش در زمینه هوش مصنوعی در یک کارگاه آموزشی در کالج دارتموت در سال ۱۹۵۶ متولد شد. تا آنکه جان مک‌کارتی به سال ۱۹۶۵ مفهوم AI را پدیدار ساخت.

کاربردهای هوش مصنوعی در مدیریت

هوش مصنوعی در سازمان‌های پیشرو به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. این بکارگیری باعث پیشبرد کیفیت خدمات سازمان و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی کاری و روزمره افراد می‌شود. استفاده از سیستم خبره و یا سیستم پشتیبانی از تصمیم از نمونه‌های کاربردی هوش مصنوعی است.

از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در بخش دولتی می‌توان به مواردی چون کاربرد هوش مصنوعی در سلامت و بهداشت عمومی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، پایداری محیط زیست حمل ونقل، قانون دولت و سیاست‌گذاری برنامه‌های اقتصادی و مالی، آموزش، حاکمیت هوشمندانه و دموکراتیک و تصمیم‌گیری سازمانی اشاره کرد.

هوش مصنوعی در بخش غیردولتی نیز به صورت گسترده به کار گرفته می‌شوند. این مساله منجر به ایجاد خدمات جدید یا افزایش بهره وری تولید کالاها و خدمات می‌شود. از جمله کاربردهای هوش مصنوعی در بخش خصوصی می‌توان به کاربردهای آن در بخش‌هایی چون مدیریت زنجیره تامین، تحقیق و توسعه، فروش و عملکرد مالی اشاره کرد.

هوش مصنوعی باعث بهبود کارایی و پویایی مدیران در عصور تحول دیجیتال می‌شود. زیرا بازخوردهای به موقعی به اعضای تیم می‌دهد و باعث بهبود مسئولیت‌پذیری تیم می‌شود. هوش مصنوعی از طریق پردازش زبان طبیعی و چت‌بات‌ها می‌تواند تشخیص دهد که چه کسی به بازخورد مثبت در پایان هفته نیاز دارد و آن را به مدیر اطلاع می‌دهد. اگر هم وظیفه خود او باشد، این بازخوردها را ارائه می‌دهد. همچنین مشخص می‌کند چه کسی به مربیگری بیشتری نیاز دارد. یک دستور جلسه برای مدیر و کارمند آماده کند.

پرسشنامه هوش مصنوعی در سازمان

هوش مصنوعی می‌تواند تمامی جنبه‌های سازمان را تحت تاثیر خود قرار دهد. بر اساس همین اصل می‌توان مقیاسی را برای سنجش میزان این اثرگذاری در زمینه‌های گوناگون سازمانی طراحی کرد. ابعاد گوناگون این مقیاس شامل مدیریت استراتژیک، مدیریت تولید، مدیریت بازاریابی، مدیریت مالی و مدیریت منابع انسانی است. این اثرگذاری در قالب نگاه زیر قابل نمایش است تا درک بهتری از موضوع حاصل شود.

پرسشنامه هوش مصنوعی در سازمان

پرسشنامه هوش مصنوعی در سازمان شامل ۵ سازه اصلی و ۳۲ گویه است. این پرسشنامه محقق‌ساخته دارای اعتبار و قابلیت اعتماد مناسبی است و روایی و پایایی آن نیز در پایگاه پارس‌مدیر مورد آزمون قرار گرفت. پژوهشگران سازمان و مدیریت می‌توانند از این مقیاس در پژوهش خود استفاده کنند.

برای سنجش روایی، به همکاری پایگاه پارس‌مدیر، پرسشنامه در اختیار ۲۰ نفر از اساتید دانشگاهی در حوزه هوش مصنوعی قرار گرفت و نسبت روایی محتوایی برای همه شاخص‌ها بالای ۰/۴۲ برآورد شد. برای سنجش پایایی نیز آلفای کرونباخ با توزیع ۲۰ پرسشنامه ۸۴۴/۰ و برای تک تک ابعاد نیز بالای ۰/۷ برآورد شد. بنابراین پرسشنامه از روایی و پایایی مناسبی برخوردار است.

اهمیت هوش مصنوعی در مدیریت

در حال حاضر، هوش مصنوعی را می‌توان به عنوان بازیگر کلیدی تحول دیجیتال در بسیاری از صنایع در نظر گرفت. براساس پیش‌بینی موسسه دبلیو سی، توسعه کاربردهای هوش مصنوعی باعث رشد اقتصاد دنیا در سال ۲۰۳۰ تا حدود ۱۵/۷ تریلیون دلار خواهد شد. سهم هر یک از کشورها با توجه به میزان توسعه یافتگی آنها در این رشد متفاوت است.

برای کشورهای پیشرو چون چین آمریکا بین ۱۸ تا ۲۱ درصد و برای کشورهای با اقتصاد ضعیف چون پاکستان و زامبیا بین ۴ تا ۸ درصد خواهد بود. در بخش سرمایه‌گذاری نیز، آمریکا چین و انگلستان و کانادا سالیانه به ترتیب با ۲۳ ۱۰ و ۱/۹ میلیارد دلار بیشترین سرمایه گذاری را در توسعه هوش مصنوعی دارند. کمیسیون اروپا نیز برای توسعه هوش مصنوعی طی سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ بودجه ۲/۱ میلیارد یورویی لحاظ کرد.

این آمارها نشانگر رشد روزافزون و اهمیت بی بدیل هوش مصنوعی در دنیا است. مجمع جهانی اقتصاد یکی از مسائل اصلی رشد و توسعه هوش مصنوعی را پذیرش به کارگیری هوش مصنوعی توسط بخش خصوصی و دولتی ذکر کرد. به عبارت بهتر برای اینکه هوش مصنوعی بتواند در یک کشور یا صنعت به کار گرفته شود ضروری است تا عوامل مهم پذیرش شناسایی و مورد ارزیابی قرار گیرد. بررسی برنامه‌های ملی توسعه کشورها نیز تأیید کننده اهمیت موضوع پذیرش در توسعه و به کارگیری هوش مصنوعی م‌یباشد. به طوری که اکثر آنها این موضوع را در راهبردهای خود لحاظ کرده‌اند.

مقایسه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین

طرح بحث تفاوت هوش مصنوعی و یادگیری ماشین از اساس اشتباه است. حتی مقایسه این دو نیز درست نیست زیرا یادگیری ماشین زیرشاخه‌ای از هوش مصنوعی است. این شیوه از یادگیری، ماشین‌ها را قادر می‌سازد تا از داده‌ها یا تجربیات گذشته بدون نیاز به برنامه‌نویسی صریح یاد بگیرند.

با این وجود برخی وجوه افتراق هوش مصنوعی و یادگیری ماشین عبارتند از:

مقایسه یادگیری ماشین و هوش مصنوعی در مدیریت

هوش مصنوعی فناوری است که ماشین را قادر می‌سازد تا رفتار انسان را شبیه‌سازی کند؛ ولی یادگیری ماشین زیرمجموعه‌ای از هوش مصنوعی است که به ماشین اجازه می‌دهد که به طور خودکار از داده‌های گذشته بدون نیاز به برنامه‌نویسی صریح بیاموزد و یاد بگیرد.

از نظر هدف هوش مصنوعی ساختن یک سیستم کامپیوتری هوشمند مانند انسان برای حل مشکلات پیچیده بسازد. هدف یادگیری ماشین این است که به ماشین‌ها اجازه دهد که از داده‌ها یاد بگیرند تا بتوانند خروجی دقیقی ارائه دهند.

در هوش مصنوعی سیستم‌های هوشمندی ساخته می‌شوند تا بتوانند؛ مانند انسان هر کاری را انجام دهند. در یادگیری ماشین، به ماشین‌ها آموزش داده می‌شود تا یک کار خاص را انجام و نتایج دقیقی را ارائه دهند.

هوش مصنوعی دارای دامنه بسیار گسترده است؛ ولی یادگیری ماشین دامنه محدودی دارد.

هوش مصنوعی در حال کار روی ایجاد سیستم هوشمندی است که می‌تواند وظایف پیچیده مختلفی را انجام دهد. از سوی دیگر یادگیری ماشین روی ایجاد ماشین‌هایی تمرکز دارد که می‌توانند تنها کارهایی ویژه را انجام دهند.

خلاصه و جمع‌بندی

کاربرد هوش مصنوعی در سازمان‌ها بسیار زیاد است. این کاربردها از بهبود روابط با کارمندان و مشتریان تا یافتن الگوهایی برای حجم زیادی از داده‌ها و حتی انجام کارهای تکراری را دربرمی‌گیرد. این کاربردها منفعت زیادی برای مدیران دارند و به این معنی است که مدیران باید زمان بیشتری برای تمرکز بر ارزش افزوده سازمان داشته باشند. نکته کلیدی این است که می‌توان از هوش مصنوعی در کسب و کار، هم برای موفقیت فردی و هم سازمانی استفاده کرد. مثلا افزایش مهارت‌های خود و استفاده از هوش مصنوعی برای افزایش تأثیرگذاری بر مشتری.

اما هوش مصنوعی چه کارهایی انجام می‌دهد که انسان‌ها قادر به انجام آن‌ها نیستند؟ این هوشمندی می‌تواند اعداد را خرد کند، الگوها را تشخیص دهد و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر داده را خیلی سریع‌تر از انسان بگیرد. از سوی دیگر قابلیت پردازش حجم زیادی از داده‌ها و تفسیر مسیرها و توصیه‌های عملی را دارد. بنابراین یک ابزار حیاتی برای پشتیبانی از تصمیم‌گیری مدیران است. سیستم‌های خبره و برنامه‌های پشتیبانی از تصمیم در این گروه قرار دارند.

البته ممکن است این خبر به نظر بد برسد، اما نه برای کسانی که آینده‌نگر هستند و منافع مالی و دقت در انجام کارها را ترجیح می‌دهند. هم‌اکنون زمان آن است که مهارت‌های خود را افزایش دهید تا از داده‌های غنی‌تر و سریع‌تر استفاده کنید. مخصوصا اگر بخش عمده‌ای از وقت امروز شما به جمع‌آوری، آزمایش و گزارش داده‌ها برای شناسایی خطرات، مسائل و وضعیت‌ها اختصاص پیدا می‌کند. اگر قبلا وقت خیلی کمی صرف این وظایف اطلاعاتی اولیه می‌کردید، با چه سرعتی می‌توانستید نتایج را به دست آورید؟ برای همگامی با دنیای پرتحول و مبتنی بر فناوری باید از هوش مصنوعی در مدیریت سازمان استفاده کرد.

منبع: قوامی، محبوبه. (۱۴۰۳). هوش مصنوعی در سازمان. نشر پارس‌مدیر.