ریاکاری سازمانی (نفاق سازمانی)

ریاکاری سازمانی (Organizational Hypocrisy) به میزان ناسازگاری رفتار و عملکرد مدیران یا کارکنان با آنچه که ادعا می‌کنند، اشاره دارد. از این سازه گاه با نام نفاق سازمانی یاد می‌شود و عامل اصلی کاهش اعتماد سازمانی و اضمحلال اخلاق سازمانی است.

رفتار منافقانه (ریاکارانه) به این واقعیت اشاره دارد که باورها، ارزش‌ها و استانداردهایی که مدیران و اعضای کل سازمان دارند و ادعا می‌کنند با اعمال واقعی متفاوت است. یعنی گفتار و کردار مدیران و کارکنان سازمان باهم متفاوت است. این مساله روحیه کار گروهی را از بین می‌برد و مشروعیت سازمانی را به چالش می‌کشد.

هدف از ریاکاری شرکتی، جستجوی منفعت شخصی یا مقابله با فشار بوسیله فریب دادن یا گمراه کردن مصرف‌کنندگان است. این مساله یک چالش بسیار بزرگ در سازمان‌های دولتی است و مدیران ریاکار در این سازمان‌ها بسیار زیاد هستند. رفتار منافقانه اگر چه می‌تواند هدف‌های کوتاه مدت مدیران یا کارکنان را برآورده سازد اما در بلندمدت آثار سوء بسیاری را به همراه دارد. نظر به اهمیت مساله در این مقاله به تشریح ریاکاری سازمانی پرداخته شده است.

تعریف ریاکاری سازمانی (نفاق سازمانی)

برای یک تعریف فراگیر از ریاکاری یا ریاکاری سازمانی، نخست پرداختن به مفهوم ریاکاری (نفاق) مهم است. ریشه‌های ایده نفاق در تئاتر یونان باستان نهفته است. منافقان، بازیگران کلاسیک صحنه بودند و اصطلاح یونانی هیپوکریس به معنای اقتباس از یک شخصیت بیگانه توسط یک فرد است.

اکنون از ریاکاری برای انعکاس تضاد بین گفتمان و ادعاها و اعمال واقعی و اعمال یک فرد برای جلب علاقه با اتخاذ طفره‌ها و حیله‌های مختلف استفاده می‌شود. افراد با تظاهر به ارزش‌هایی مانند فضیلت، فداکاری، وفاداری، تعهد، آرمان گرایی و علاقه دلسوزانه، دیگران را فریب می‌دهند. این رفتارها در زندگی فردی بسیاری از انسان‌ها نمود دارد.

ریاکاری سازمانی عبارت است از داشتن ادعای تقوا و فضیلت و آرمانگرایی در سازمان برای رسیدن به اهداف شخصی خود یا یک رفتار داوطلبانه که فرد براساس ارزش‌های اعلام شده سازمان عمل می‌کند نه براساس انتظارات و ارزش‌های شخصی.

به تعبیر دیگر ریاکاری به معنی گفتن یک چیز و انجام دادن چیز دیگر است. ریاکاری را حفظ هنجارهای اخلاقی در نزد عموم و برای دیگران، اما نقض آنها به طور شخصی و در محافل خصوصی میدانند. مثلاً کسی که علناً به رژیم غذایی و ورزش متعهد است ولی در زندگی شخخصی اصلاً به رژیم و ورزش پایبند نیست، فردی ریاکار است.

رفتار منافقانه مدیران

نفاق برای سازمان­‌ها به عنوان یک مساله جدی است، زیرا تمامیت اخلاقی آنها را به چالش می‌کشد. بروز و شیوع رفتارهای فریبکارانه و منافقانه (hypocritical behaviors) در سازمان باعث مخدوش شدن اعتماد افراد سازمان به یکدیگر شده و سلب اعتماد گروهی و سازمانی در سازمان به کاهش عملکرد گروهی و سازمانی منجر خواهد شد. بر این اساس، عوامل حیاتی موفقیت سازمان­‌ها، اخلاق‌مداری و راست کرداری است که در نتیجه آن، بهره‌وری، عملکرد شغلی، تعهد سازمانی، رضایت شغلی و … در سازمان افزایش می­‌یابد.

ابعاد ریاکاری سازمانی

ریا کاری و دورویی که نقطه مقابل صداقت است می­تواند باعث از بین رفتن اعتماد و در نتیجه کاهش عملکرد شود. به طور کلی چنین رفتارهای غیر اخلاقی می­‌تواند به علت ویژگی­‌های فردی یا زمینه­‌های سازمانی باشد. رفتارهای منافقانه (ریاکارانه) منجر به رفتارهای غیر اثربخش و فقدان صداقت در سازمان می­‌شود. در سازمان­‌ها مدیران اجرایی خودشیفته، پاداش‌­های بیشتری برای خود قائل می­‌شوند و از این طریق موقعیت خود را در سازمان مستحکم می‌­کنند. گرایش به احساس خود بزرگی در میان افراد خودشیفته، سبب می‌شود قدرت و مدیریت برای فرد خودشیفته شغل جذابی به حساب آید و متأسفانه این امر سبب می­‌شود مدیریت حرف‌ه­ای آسیب پذیر شود.

در تعریفی دیگر می‌توان گفت رفتار منافقانه مدیران میتواند به عنوان نوع خاصی از فریب درنظر گرفته شود که هدفش ظاهرسازی اخلاقی است و می‌تواند رفتاری قابل سرزنش و مجازات باشد. در واقع فرد ضمن ارتباط بادیگران، به صورت آگاهانه و هدفمند، فریب کارانه عمل می‌کند. به عبارت دیگر فرد نگرش خاصی را برخلاف نگرش واقعی، برای جذاب جلوه کردن نزد دیگران و نفوذ در آنها وانمود می‌کند.

مقایسه ریاکاری با بدرفتاری، قلدری، اوباشگری، ناهنجاری و رفتار انحرافی

نفاق یا ریاکاری و رفتارهای منافقانه در سازمان با برخی مفاهیم دیگر قابل مقایسه است:

• بدرفتاری سازمانی
• رفتار انحرافی
• ناهنجاری سازمانی
• قلدری شغلی
• اوباشگری شغلی

بدرفتاری سازمانی (Organisational misbehaviour) به انجام هرگونه عملی در محیط کاری گفته می‌شود که فرد مجاز به انجام آن نیست. بنابراین ریاکاری سازمانی یک نوع بدرفتاری سازمانی است و در زیرمجموعه بدرفتاری قرار می‌گیرد.

رفتار انحرافی در محیط کار (Workplace Deviant Behaviors) رﻓﺘﺎری ارادی است ﮐﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ را ﻧﻘﺾ ﮐﺮده، سلامت سازمان و کارکنان ﯾﺎ ﻫﺮ دو را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ.از این منظر نفاق سازمانی یک رفتار انحرافی محسوب می‌شود.

ناهنجاری سازمانی (Organizational anomie) وضعیتی در سازمان است که هنجارها از بین رفته است و سیستم ارزشی سازمان با بحران ژرفی مواجه شده باشد. در اینجا می‌توان گفت رفتار منافقانه یکی از عوامل موثر بر ناهنجاری سازمانی است.

قلدری شغلی (Workplace bullying) نوعی خشونت غیرفیزیکی در سازمان است که ممکن است به‌دلیل سوءاستفاده نهفته در آن، شغل را به‌مخاطره بیندازد. قلدری مفهومی است که به راحتی با ریاکاری سازمانی اشتباه گرفته می شود. مشاهده می شود که ریاکاری شرکتی رفتار شرکت هایی است که شامل تقلب و گمراه کردن ذینفعان مانند مصرف کنندگان می شود، در حالی که رفتار قلدری در محل کار آسیب عمدی توسط قلدر به فرد قلدری است.

خلاصه و جمع‌بندی

نفاق سازمانی مفهومی است که بیانگر ناهماهنگی گفتمان‌­ها و اقدامات اعضای سازمان می‌باشد. برای سنجش این مقوله از پرسشنامه ریاکاری سازمانی استفاده کنید. به‌­ویژه اعضای در موقعیت مدیریت نفاق به عنوان ناسازگاری بین گفتمان­‌ها، تصمیمات و اقدامات برای تضمین حمایت از محیط است. نفاق در سازمان این است که کارکنان و مدیران عمل یا ادعا می­‌کنند که دارای احساسات.، افکار، فضایل، ارزش‌­ها و ویژگی­‌هایی هستند که ندارند. آنها سعی می­کنند خود را به کارمندان، مدیران و جامعه به روشی متفاوت از آنچه می­دانند، باور دارند و چه کسی هستند نشان دهند.

نفاق سازمانی می‌تواند محیطی مناسب برای چندین رفتار سازمانی آسیب شناسی در سازمان‌های آموزشی ایجاد کند. بدبینی یکی از این رفتارهای بیمارگونه است که احساسات شناختی، عاطفی و رفتاری اعضای سازمان را نسبت به سازمان خود منعکس می‌کند. مشابه سازمان‌های آموزشی، مطالعات بر روی سازمان‌های فعال در زمینه‌های دیگر نیز نشان داد که بدبینی سازمانی در سازمان‌هایی که نفاق سازمانی غالب است، رایج است.