معنویت در محیط کار

معنویت در محیط کار (Workplace Spirituality) چارچوبی از ارزش‌های سازمانی است که باعث آرامش درونی و حرکت به سوی تعالی نزد کارکنان می‌شود. با رشد مباحث اخلاق کاری و اخلاق سازمانی بحث معنویت در محیط کاری نیز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.

معنویت یکی از رگه‌های اصلی شخصیت محسوب می‌شود که از زیرمجموعه‌های وظیفه‌مداری است. این خود از پنج عامل بزرگ صفات شخصیتی به حساب می‌آید. رفتارگرایان معنویت را با ارزش‌ها و هنجارهای تقویت شده مرتبط می‌دانند. از سوی دیگر نظریه‌پردازان صفت اعتقاد دارند که این رفتارها از یک منبع اساسی پنهان و عمومی ناشی می‌شود.

نقش محیط و سازمان بر بروز و توسعه معنویت شغلی انکارناپذیر است. از سوی دیگر این مقوله به عوامل شخصیتی و درونی فرد بستگی بسیاری دارد. پژوهش‌های مدیریت منابع انسانی و روان‌شناسی کار به وضوح نشان می‌دهند که معنویت کاری یک مقوله درونی و چندبعدی است. همچنین تاثیر بسیار زیادی در سازمان‌ها دارد بنابراین شایسته مطالعه بیشتری است.

تعریف معنویت در محیط کار

واژه «ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ» از Spiritus ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی روح و ﺟﺎن، رﻳﺸﻪ می ﮔﻴﺮد. معنویت، تمایل به جست و جوی هدف نهایی در زندگی و زیستن بر اساس این هدف را تعریف می کنند.وجدان کاری و انضباط اجتماعی عبارت است از احساس تعهد درونی به منظور رعایت الزاماتی که در ارتباط با کار مورد توافق قرار گرفته است. به بیان دیگر منظور از وجدان کاری، رضایت قلبی، تعهد و التزام عملی نسبت به وظیفه‌ هایی است که قرار است انسان آنها را انجام دهد. به گونه‌‌ای که اگر بازرس و ناظری نیز بر فعالیت او نظاره گر نباشد، باز هم در انجام وظیفه قصوری روا نخواهد داشت.

معنویت در محیط کار عبارت است از مجموعه عواملی که در فرد سازمانی نظام ارزشی بوجود می‌ آورد. در صورت دارا بودن بالاترین حد وجدان کار می‌ توان جامعه‌ای را تصور کرد که در آن افراد در مشاغل گوناگون سعی دارند تا کارهای محوله را به بهترین وجه و بطور دقیق و کامل و با رعایت اصول بهینه سازی انجام دهند. پس وجدان کاری موجب می‌گردد تا افراد سیستمی و نظام‌ مند گردند.

در نظر برخی از دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی احساس طبیعی انسان نسبت به وجود خویشتن، استعدادها، واعمال او وجدان نامیده می­‌شود. در این معنا معنویت عبارت است از آگاهی مستقیم انسان درباره خویشتن، به عبارت دیگر وجدان به معنای احساس درونی است که هر کس از طریق آن (در جهات اخلاقی) کردار و اعمال خود را مورد داوری قرارمی دهد.

اهمیت معنویت در محیط کار

در محیط کاری هر سازمانی بحث معنویت مطرح می شود. وجدان کاری عاملی است که باعث ایجاد نظم در کار و احساس انجام وظیفه در افراد می شود. در سازمان‌­ها منجر به اصلاح رفتار و شیوه برخورد با وظایف می‌شود. این نیروی درونی سبب تمایل به رعایت قوانین، مقررات و استانداردهای سازمان می‌گردد. به این ترتیب باعث ایجاد نظم در کار و حس انجام وظیفه در افراد می‌شود.

طرح معنویت در محیط کار

معنویت کاری نیرویی است که فرد را متعهد می‌کند یک سری رفتارهای معطوف به هدف را در سازمان انجام دهد. همچنین افکار و سلیقه‌های متفاوت را برای شکل‌دهی یک رفتار سازنده همگرا می‌سازد. در نتیجه کارکنان نظام اداری و سازمانی، توانمندی­‌ها، استعدادها و تخصص‌­ها را نه تنها بدون کنترل بلکه به طور داوطلبانه در جهت تحقق اهداف سازمان قرار می‌دهند. بنابراین در سایه این مقوله برنامه‌های توسعه پایدار بیمه می­‌شوند.

کارکنان باوجدان کاری بالا سخت تر کار می‌کنند، برای سازمان ارزش قائل هستند و ایراد کمتری در کارشان دیده می شود. از سوی دیگر، افراد با وجدان شغلی بالا، هدف‌ها و ارزش‌­های سازمان را هدف‌ها و ارزش‌­های خود می­‌دانند و برای رسیدن به آنها تلاش می­‌کنند.

پیشایندهای معنویت در محیط کار

در رابطه با پیشایندهای معنویت در محیط کار پژوهش‌های گوناگونی انجام شده است. پژوهشگران، سازه‌های را در بروز و توسعه معنویت کاری موثر دانسته‌اند.

معنویت در محیط سازمان و رهبری معنوی نقش بسزایی در شکل‌گیری و بالندگی معنویت کارکنان ایفا می‌کنند. شکل و ماهیت اقدامات مدیریتی و سبک رهبری یک سازمان تا حد زیادی بر ادراک کارکنان از فضا و جو سازمانی تاثیر دارد. بدین ترتیب می‌تواند میزان تعهد سازمانی آنها را متاثر سازد.

متناسب بودن توانمندی افراد با وظایف محوله، واگذاری اختیارات به کارمندان و مشارکت دادن کارمندان در تصمیم‌گیری سازمانی از جمله عوامل مدیریتی موثر برهستند. در کنار عوامل مدیریتی، برخی از محققین به اهمیت عوامل مرتبط با شغل بعنوان پیشایند اشاره کرده‌اند.

رفاه روان شناختی و احساس آسایش شغلی از دیگر پیشایندهای بااهمیت است. وجود استرس شغلی و تعارض‌های شغلی تاثیری منفی بر وجدان کاری کارکنان می‌گذارند. سازگاری شغلی نیز نقش موثر و معنی‌داری در بهبود این نیروی درونی و اخلاقی کارکنان دارد.

از سوی دیگر فاکتورهای اقتصادی نیز بعنوان یک عامل موثر مطرح هستند. رفاه اقتصادی کارکنان در کنار عواملی چون تامین مالی کارمندان در حد معقول و متناسب با تورم، تدوین برنامه های مالی-تشویقی، رضایت از حقوق و مزایا و نداشتن دغدغه‌های مالی می‌تواند بستر مناسبی برای توسعه معنویت در محیط کار فراهم آورد.

محیط کاری و معنویت سازمانی

براساس پژوهش‌ها محیط سازمانی نیز در بروز یا سرکوب معنویت نقش مهمی ایفا می‌کند. محیط کاری شامل کلیه مولفه‌های فیزیکی و روانی موجود در یک سازمان است که بر نیات رفتاری و اقدامات کارکنان تاثیر می‌گذارد. هر چه محیط کاری درون یک سازمان از ثبات بیشتری برخوردار باشد، تمایل کارکنان به مفهوم وجـدان بیشتر می‌شود. وجود سیستم نظارت قوی و عادلانه، برخورد و میزان انتظارات مراجعین، آموزش های مستمر و دایمی برای وظایف کارمندان از جمله عوامل محیطی است که بر نداری درونی آنها تاثیر می‌گذارد.

ادراک فرد از مناسب بودن شغلی که در اختیار دارد و آنچه به‌عنوان رسالت یا ندای شغلی شناخته می‌شود تاثیر زیادی در وجـدان کارکنان دارد. به دیگر سخن، این که یک کارمند شغل خود را متناسب با توانایی‌ها و خواسته‌های درونی خود بداند به مثابه یک زمینه مناسب برای بروز وجدان کاری عمل می‌کند. از سوی دیگر انگیزش کارکنان می‌تواند یک پیشران مهم باشد. با افزایش انگیزه‌های کارکنان، تمایل آنان به انجام وظائف شغلی با تلاش بیشینه، افزایش می‌یابد.

مطالعات روان‌شناسی و جامعه شناسی نشان می‌دهد که نحوه تربیت فرد در خانواده نیز در بروز وجـدان کاری نقش دارد. در واقع مطالعات روان شناسی از حدود یک قرن پیش به این نکته اشاره داشته‌ است که تجلی وجـدان –چه در محیط کار و چه در زندگی روزمره افراد- متاثر از نوع تربیت وی در خانواده قرار دارد.

خلاصه و جمع‌بندی

معنویت در محبط کار یکی از مباحث بااهمیت اخلاقی در مدیریت سازمان‌های کنونی است. بخش بزرگی از ادبیات پژوهش به اهمیت عوامل فرهنگی-اجتماعی در وجـدان کاری اشاره دارند. عوامل فرهنگی ترکیبی از ارزش‌های فرهنگی حاکم بر کل جامعه و سازمان اشاره دارد. در واقع تاکید بسیاری از صاحب نظران بر فرهنگ سازمانی ناشی از تاثیری است که این مولفه بر رفتارها و نیات درونی کارکنان اعم از وجـدان شغلی دارد.

پژوهشگران به اهمیت فرهنگ سازمانی بعنوان یک مولفه موثر بر معنویت در محیط کار اشاره کرده‌اند. برخی نیز به اهمیت ارزش‌های فرهنگی در توسعه وجدان شغلی کارکنان اشاره داشته‌اند. همچنین مشخص شده است که ترکیبی از ارزش‌های فرهنگی که شکل غالبی در جامعه دارند در تجلی یا سرکوب وجدان کاری نقش دارند. علت این امر تاثیرپذیری افراد از محیط اجتماعی محل زندگی خود دارد.

با توجه به مطالب فوق می‌توان چنین جمع‌بندی کرد که معنویت از اهمیت بسیاری در کارایی و اثربخشی فعالیت منابع انسانی برخوردار است. از سوی دیگر با وجود اهمیت مقوله وجدان کاری، مطالعات چندانی در این زمینه انجام نشده است. به نظر می‌رسد پرسشنامه معنویت در محیط کار برای سنجش این سازه مناسب باشد. در این صورت می‌توان به شناخت بهتری در این زمینه دست یافت.